Dagblaðið Vísir - DV - 18.03.1989, Qupperneq 14

14
LAUGARDAGUR 18. MARS 1989.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Otgáfufélag: FRJÁLS F.JÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, FAX: (1 >27079, SlMI (1)27022
Setnirtg, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasðlu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Vaðmálsmenn í valdastóli
Óðum er að skýrast myndin af hinni raunverulegu
stjórnmálabaráttu, sem hefur verið háð hér á landi öld-
um saman og er enn. Það er stríðið milli sjávarútvegs
og iðnaðar annars vegar og landbúnaðar hins vegar, sem
sagnfræðingar hafa í vaxandi mæli að umfjöllunarefni.
Gísli Gunnarsson reið á vaðið með doktorsritgerð
sinni um einokunarverzlun sautjándu og átjándu aldar.
Hann sýndi fram á, að íslenzki embættis- og landeigna-
aðallinn barðist gegn afnámi einokunarinnar, þegar
Skúli fógeti og danski kóngurinn vildu afnema hana.
Ólafur Stephensen stiftamtmaður var forustumaður
byggðastefnu þess tíma, er bændur vildu hindra, að
dugmiklir vinnumenn heimtuðu meira kaup. Fræg eru
orð hans, er hann kvað áríðandi, að „landjarðir verði
eigi yfirgefnar vegna of mikilla tillokkana fólks að sjó“.
Gísli sýnir í ritgerð sinni, hvernig íslenzkir landeig-
endur fengu haldið niðri verði á sjávarvörum til að
halda uppi háu verði á ullarvörum. Þannig íjármagnaði
sjávarútvegurinn landbúnað á fyrri öldum, eins og hann
gerir núna í formi opinberrar gengisskráningar.
Vaðmálsmenn töpuðu hörmangaraorrustunni á sín-
um tíma, en þeir gáfust ekki upp í styijöldinni. Ólafur
Ásgeirsson sagnfræðingur hefur kortlagt sveiílurnar í
valdajafnvægi fortíðar- og framtíðarstefnu íslenzkra at-
vinnuvega á fyrstu fjórum áratugum þessarar aldar.
í bókinni Iðnbylting hugarfarsins skiptir hann þessu
tímabih í fjóra hluta. Fyrst var sigurfór iðnbyltingar í
sjávarútvegi fyrstu tvo áratugina. Síðan stóð gagnsókn
landbúnaðarins þriðja áratuginn. Fyrri helming Qórða
áratugarins voru iðjuöflin aftur í skammærri gagnsókn.
Loks segir Ólafur, að tímabilið 1936-1939 hafi verið
sigurtími sveita, er vaðmálshð Framsóknarflokksins
stjórnaði landinu. Það barðist gegn stórframkvæmdum,
framlengdi kreppuna, braut iðjustefnuna á bak aftur
og fór að hlaða virki gegn ódýrum mat frá útlöndum.
Þá lýsti handbók flokksins lífi í þéttbýli á þennan
hátt: „...menningarlaus úthverfalýður, sem ferst, kyn-
slóð á kynslóð ofan, í örbirgð og óþrifum miklu meiri
en unnt er að gera sér sér í hugarlund um það, sem
viðbjóðslegast muni vera og sorglegast í mannheimi“.
Síðustu árin hafa vaðmálsmenn náð sífellt betri tök-
um á stjórnmálunum. Sjálfstæðisflokkurinn getur ekki
haldið upp á afmæli sitt á réttum tíma út af sauðburði.
Þingmenn flokksins rísa upp í vandlætingu, þegar ráð-
herra Alþýðuflokks gagnrýnir ofbeit sauðfjár.
Alþýðubandalagið hefur verið að fjarlægjast hag-
fræðihyggju, af því að gengi Karls Marx hefur farið
lækkandi á alþjóðamarkaði. í staðinn hefur vaðmáls-
stefna náð völdum. Gamlir þjóðvarnar- og framsóknar-
menn ríða þar öllum húsum og hamast gegn neytendum.
Kvennalistinn er meira eða minna gegnsýrður vað-
málshyggju og gætir alls ekki hagsmuna neytenda í
þéttbýli. Flokkurinn er gefmn fyrir að vernda allt sem
fyrir er, þar á meðal hinn hefðbundna landbúnað og
byggð landsins í nákvæmlega því horfi, sem hún er nú.
Alþýðuflokkurinn var dálítið upp á nýja móðinn í tíð
Gylfa Þ. Gíslasonar, sem sá í gegnum vaðmálshyggjuna.
Jón Sigurðsson hefur einnig abbast upp á hana. Að
öðru leyti er flokkurinn svo tækifærissinnaður, að fylgj-
endur röskunar og framfara hafa lítið hald í honum.
Á sama tíma og fræðingar eru að fletta ofan af sögu-
legu samhengi íslenzkrar vaðmálsstefnu, er hún um
þessar mundir traustari en nokkru sinni í valdastóh.
Jónas Kristjánsson
Síöasta mánuðinn hafa ummerki
gerst æ skýrari um ágreining í
æðstu valdastofnun Sovétríkjanna,
stjómmálanefnd miðstjómar
Kommúnistaflokksins. Misklíöin,
sem uppúr stendur. snýst um úr-
ræði við ófremdarástandinu í sov-
éskum landbúnaði. Skortur á brýn-
ustu nauðþurftum gerir daglegt líf
sovésks almennings að martröð. í
vandræðum sínum hafa yfirvöld
víða um landið gripið til matvæla-
skömmtimar, en algengt er að
framboð hrekkur ekki til að mæta
útgefnum skömmtunarseðlum.
Mikhail Gorbatsjof flokksforingi
ræddi þennan vanda sérstaklega á
fimm daga ferðalagi um Úkraínu í
síðasta mánuði. Á flöldafundi í höf-
uðborginni Kíeff hrýndi hann fyrir
áheyrendum nauösyn á að varpa
fyrir róða „khsjum og kreddum",
jafnt í hugmyndafræði og land-
búnaði. Hann boðaði að leysa ætti
upp óarðbær ríkisbú og önnur rík-
isfyrirtæki. í staðinn þyrfti að
Fundur miðstjórnar Kommúnistaflokksins fer saman við upphaf kosninga
til breytts þjóðþings í Sovétríkjunum. Opnað hefur verið fyrir val um
fleiri frambjóðendur en einn, og það hefur Boris Jeltsin, fyrrum flokksrit-
ara í Moskvu, tekist að nota sér til að komast á kjörseðil þar í borg.
En þegar kom til framboðsfundar milli hans og mótframbjóðandans,
forstjóra verksmiðjunnar sem smíðar ZIL lúxusbila handa fyrirmönnum,
fylltu flokksbroddar salinn af sinum fylgismönnum. Liðsmenn Jeltsins
stóðu útifyrir með borða sem á stendur „Látið fólkið fá aðgöngumiða".
Sovétforustan
tvíráð gagnvart
búnaðarkreppu
koma leiga á landi og framleiðslu-
tækjum til landbúnaðarverka-
manna og annars starfsfólks sem
stofnaði með sér samvinnufélög
sem störfuöu á frjálsum markaöi
án miðstýringar stjómvalda.
Égor Ligatséf, sá stjórnmála-
nefndarmaður sem frá upphafi hef-
ur haft fomstu fyrir íhaldsandófi
gegn róttækari umbótatilraunum
Gorbatsjofs, svaraði viku síðar í
ræðu á kosningafundi í Omsk í Sí-
beríu. í sjónvarpsfréttum af fund-
inum var sýnt þegar hann var
spurður hvort leysa bæri upp sam-
yrkjubú sem rekin væm með halla.
„Ekki komum við á sovétvaldi til
að gera slíkt og þvílíkt," svaraöi
Ligatséf með þjósti.
Svo kom stjómmálanefndin sam-
an 3. mars til óvenjulegs tveggja
daga fundar til að flalla um úrræði
í landbúnaðarmálum. Engin niður-
staða varð, en nefndarmenn
ákváðu að skjóta málinu til fundar
fullskipaðrar miðstjómar. Sá fund-
ur stendur enn þegar þessi orð era
fest á blað
Það eina sem enn bggur fyrir frá
fundinum er framsöguræða Gor-
batsjofs. Hún bendir til að flokks-
foringinn og hans menn hafi haft
sitt mál fram í meginatriðum, en í
málflutningi varaðist hann þó aö
ganga í berhögg við gmndvallar-
sjónarmið Ligatséfs. Sá hefur haft
yfirumsjón með landbúnaðarmál-
um af hálfu flokkssflómarinnar frá
þvi í september í fyrra. Var það
stöðulækkun, þvi áöur háfði hann
verið staðgengib flokksforingjans
og yfir daglegu starfi flokksritar-
anna.
Lýsing flokksforingjans á ástand-
inu í sovéskum landbúnaði var
ófögur. Fjárfestingar, sem nemur
bbljón rúblna (mibjón mibjónum)
á síðustu flórum áratugum, sér
hvergi stað. Fjárfúlgan hefur horf-
ið í hít óskbvirkrar miðstýringar,
rangrar ákvarðanatöku yfirvalda
og sóunar. Sem stendur eyðbeggst
flmmtungur allrar uppskeru vegna
sleifarlags á búrekstri og trassa-
skapar í dreifmgu og flutningum. í
sumum greinum fara abt að tveir
fimmtu nothæfrar uppskem í súg-
inn.
Gorbatsjof dró upp dökka mynd
af lífskjömm sovésks sveitafólks.
Nútímaþægindi skortir átakanlega
á landsbyggðinni. Afleiðingin er aö
ungt fólk og framtakssamt leitar
abra bragða tb að flýja sveitímar
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
tb borganna. Eftir sitja gamal-
menni og það af yngri kynslóð sem
telur sér aörar bjargir bannaðar.
Afleiðingin er hróplegur vöru-
skortur, bæði á matvælum og iön-
varningi úr búsafurðum. Gorbat-
sjof ítrekaði það sem hann hefur
áður sagt, að trú almennings á ár-
angur af umbótastefnunni, per-
estrojka, fengi vart staðist til lang-
frama, nema tb kæmi aukið fram-
boð á frambærilegum vamingi,
einkum nauðþurftum.
Sovéskur landbúnaöur hefur
aldrei beðið þess bætur hvemig
Stabn neyddi bændur með mann-
drápum, hrakningi í útlegð og
sveltí inn í samyrkjubú. Úrræðið
er, sagði Gorbatsjof, að gera bónd-
ann aftur að húsbónda yfir landi
sínu. Það skal leigt núverandi land-
búnaðarverkamönnum á ríkis-
búum og samyrkjubúum ásamt
bústofni og jarðyrkjuvélum tb
raunverulegs samvinnurekstrar.
Þessir nýju samvinnubændur
skulu sjálfir ráða, án miöstýringar
frá Moskvu eða flokksritaraskrif-
stofum héraðanna, hvað þeir rækta
og hvemig þeir koma því í verð.
Þeir skulu ráða í hvívetna hvemig
þeir nyfla landið, meö þeirri einu
takmörkun aö þeir mega ekki láta
þaö ganga kaupum og sölum.
Með þessu móti skal sveitafólkiö
hvatt tb að taka ábyrgð og gerast
eigin gæfu smiðir. Þaö skal sjálft
rflóta ábatans, þegar vel tb tekst,
og eiga skeb á hættu sé bla að stað-
iö. Með þessu mótí sparar sovéska
ríkið sér styrkjafúlgur tb að rétta
habann á illa reknum ríkisbúum.
Á móti kemur að smásöluverði tb
neytenda á nokkrum höfuðnauð-
synjum verður haldið óhreyttu
næstu þijú ár eða flögur. Að öðru
leyti verður tekið upp sveigjanlegt
verðmyndunarkerfi, þar sem áhrif
framboðs og eftirspumar fá að
njóta sín.
Lagt verður niður risaráðuneytið
Gosagroprom sem sett var yfir ab-
an landbúnað fyrir rúmum þrem
árum en þá vom fimm mánuðir
bðnir frá því Gorbatsjof tók við
flokksfomstu. Það skrifflnnsku-
bákn þykir aðeins hafa gert illt
verra. í staðinn kemur ríkisnefnd
tb að flalla um stefnumótun í land-
búnaði.
En tb þess að ganga ekki í ber-
högg við Ligatséf og hans fylgis-
menn lét flokksforniginn fylgja
með að samyrkjan hefði alls ekki
gengið sér til húðar. Vel rekin sam-
yrkjubú ættu fullan rétt á sér.
Hér er bersýnilega um málamiðl-
un að ræöa. Ekki er lagt til veru-
legrar atlögu, eins og fremstu hag-
fræðingar meðal ráöunauta Gor-
batsjofs vbja, við gífurlegar niður-
greiöslur ríkisins á vömverði sem
þegar hafa bakað sovéska ríkis-
sjóðnum halla sem slagar upp í
þann sem þjakar bandarísk flár-
mál.
Og hvað sem úr verður em tekn-
ar að sjást í opinberum málgögnum
í Sovétríkjunum ábendingar um að
ávirðingar og ágalla sovétkerfisins
kunni að þurfa að rekja tb róta
þess. í tímaritínu Vísindi og líf ritar
Alexander Tsipko, starfsmaður í
skrifstofum ritara Kommúnista-
flokksins, greinaflokk þar sem
hann leiðir að því rök að ógnar-
stjóm Stabns hafi ekki verið per-
sónubundin tbvbjun, heldur
sprottið af ríkjandi túlkun á marx-
isma. Sér í lagi bendir Tsipko á að
útrýming frjáls markaðar með
miðstýrðum áætlunarbúskap hafl
haldist í hendur við einræði Stal-
íns.
Tsipko er náinn samstarfsmaður
Alexanders Jakovléfs stjómmála-
nefndarmanns og dyggs stuönings-
manns Gorbatsjofs.
í flokksmálgagninu Pradva hefur
Tsipko verið svarað á þá leið að í
rauninni haldi hann því fram að
eina ráðið til að tryggja viögang
lýðræðis sé að hverfa aftur tb kap-
ítahsma.