Dagblaðið Vísir - DV - 01.08.1989, Qupperneq 28

28
ÞRIÐJUDAGUR 1. ÁGÚST 1989.
Andlát
Fanney Magnúsdóttir, Drápuhlíö 44,
Reykjavik, andaöist í Landspítalnuœ
fóstdaginn 28. júií.
Ingibjörg Steinunn Jónsdóttir, áöur
til heimilis á Egilsgötu 30, andaðist á
Droplaugarstöðum 25. júii sl.
Ragnhildur Pálsdóttir, Bólstaðarhlíö
42, lést sunnudaginn 30. júli.
Ágúst Jónsson, áöur til heimilis á Lang-.
holtsvegi 47, andaðist á Hrafnistu í
Reykjavík fostudaginn 28. júlí.
Jaröarfarir
Jórunn Norðmann lést 23. júlí sl. Hún
fæddist á Akureyri 19. október 1907. For-
eldrar hennar voru Jón S Norðmann
kaupmaður á Akureyri og Jórunn Ein-
arsdóttir. Jórunn stundaöi menntaskóla-
nám og nam píanóleik hjá systkinum sín-
um. Ung giftist hún Jóni Geirssyni lækni
á Akureyri árið 1929 og áttu þau saman
tvö böm. Þau bjuggu á Akureyri, en shtu
þau samvistum árið 1946. Jórunn giftist
í annað sinn áriö 1951 Þorkeli Gíslasyni
aðalbókara og bjuggu þau á Skeggjagötu
10. Þorkell lést árið 1981. Jórunn var góð-
ur pianóleikari og kenndi píanóleik um
áratugaskeið. Útför hennar fer fram í
Fossvogskirkju i dag kl. 15.
Guðrún Guðjónsdóttir rithöfundur
lést á Borgarspítalanum þann 25. júli sl.
Hún fæddist 24. desember 1903. Hún gift-
ist Stefáni Jakobssyni árið 1926 en hann
er látirrn. Hin síðari ár fékkst hún mikið
við ritstörf. Hún gaf út bama- og ungl-
ingasögur sem hún bæði samdi og þýddi.
Hún orti fjöldan allan af ljóðum og komu
út eftir hana tvær ljóðabækur.
Þorleifur Jóhann Filippuson £rá Hall-
dórsstöðum á Vatnsleysuströnd, lést á
elli- og hjúkrunarheimílinu Grund þann
29. júli. Bálför hans verður gerð frá Foss-
vogskirkju fimmtudaginn 3. ágúst kl.
10.30 f.h.
Jóna Sigríður Guðmundsdóttir,
Skipasundi 87, Reykjavík, lést á heimili
sínu 21. júlí. Jarðarfórin fer fram á Hofi
í Vopnafirði, miðvikudaginn 2. ágúst kl.
14.
Kristín Samúelsdóttir, Akraseli 33,
Reykjavík, lést í Sjúkrahúsi Suðurlands,
Selfossi, 29. júlí. Útförin fer fram frá Foss-
vogskirkju föstudaginn 4. ágúst kl. 10.30.
Ólafur K. Einarsson fyrrverandi verk-
stjóri hjá Vita- og hafnamálastofnun,
verður jarðsunginn frá Garðakirkju mið-
vikudaginn 2. ágúst kl. 15.
Ingilaug Teitsdóttir, Tungu, verður
jarðsungin frá Breiðabólstað í Fljótshlíð
föstudaginn 4. ágúst kl. 14.
.Kara Áslaug Helgadóttir, Frakkastíg
7, Reykjavík, verður jarðsungin frá Foss-
vogskapellu fimmtudaginn 3. ágúst kl.
13.30.
Sveinfríður Þorgeirsdóttir, Smyrla-
hrauni 42, Hafnarfirði, verður jarðsungin
frá Hafnarfjarðarkirkju miðvikudaginn
2. ágúst kl. 13.30 Y
Andrés B Ólafsson bifvélavirki,
Nökkvavogi 20, Reykjavík, sem andaöist
á heimili sínu þriðjudaginn 25. júlí verður
jarðsunginn frá Frikirkjunni í Reykjavik
föstudaginn 4. ágúst kl. 13.30.
Tónleikar
Píanótónleikar
Kanadíski píanóleikarinn David Tutt
heldur einleikstónleika í Listasafni Sig-
urjóns Ólafssonar þriðjudaginn 1. ágúst
kl. 20.30. David Tutt stundaði nám í
Kanada en lauk BA prófi frá tónlistar-
háskólanum í Indiana í Bandaríkjunum.
Hann hefur leikið einleik með sirifóníu-
hljómsveitinni í Toronto, Edmont, Calg-
ary og útvarpshljómsveitinni í Búdapest.
Tónieikar Davids Tutt eru fyrstu tónleik-
amir af mörgttm á Hundadögum.
Ferðalög
Ferðir Ferðafélagsins um
verslunarmannahelgina,
4.-7. ágúst
Kirkj ubæj arklaus t ur-Lakagígar
Fj aðrárglj úfur. Gist í svefnpokaplássi á
Kirkjubæjarklaustri.
Þórsmörk-Fimmvörðuháls. Gist í Skag-
fiörðsskála í Langadal. Göngúferðir um
Mörkina eins og tími gefst til.
Landmannalaugar-Hábarmur-Eldgjá.
Gist í sæluhúsi Ferðafélagsins í Laugum.
SprengisandurSkagafjarðardalir
(inndalir). Gist í sæluhúsi Ferðafélagsins
í Nýjadal og Steinsstaðaskóla.
Pantið timanlega í ferðimar. Farmiða-
sala á skrifstofu félagsins, Öldugötu 3.
Útivistarferðir
Miðvikudagur 2. ágúst kl. 20.
Strompahellar (Bláfjallahellar). Létt
kvöldganga og hellaskoðun. M.a. fariö í
Rósahellinn. Verð 800 kr. Brottför ffá
BSÍ, bensínsölu.
Miðvikudagsferð í Þórsmörk
kl.8.
Eins dags ferð. Verð 1.500 kr. Stansað 3-4
klst. í Mörkinni. Pantið á skrifstofu, Gróf-
inni 1, símar 14606 og 23732. Sjáumst!
Tapaðfundið
Páfagaukur tapaðist.
Blár páfagaukur tapaðist frá Rjúpufelli
16 sunnudaginn 30. júlí. Finnandi vin-
samlegast hafi samband í síma 76547.
Tilkynningar
Kvöldganga um Kópavog
Náttúmvemdarfélag Suðvesturlands fer
í náttúruskoðunar- og söguferð um Kópa-
vog í kvöld, þriðjudaginn 1. ágúst. Farið
verður ffá Kópavogskirkju á Borgarholti
kl. 21 og gengið niður að Kópavogi, síðan
með ströndinni Hliðarveg og inn með
Suðurhlíðum. í bakaleið verður komið
við í Hliðargarði og á Náttúrufræðistofu
Kópavogs. Göngunni lýkur við Kópa-
vogskirkju um kl. 23. Ollum er heimil
þátttaka í ferðum félagsins.
Fjölmiðlar
Þreyttustu penn-
arnir í bænum
Nokkur þreytublær var kominn
á Helgarpóstinn sáluga síðustu
mánuðina, sem hann lifði, enda
geispaði hann golunni við litla
reisn. En síðan hefur Sunnudags-
blað Morgunblaðsins verið að
reyna að sanna, að lif sé eftir dauð-
ann, því að þangaö hafa safnast
nokkrir þreyttustu og sþóustu
pennamir af Helgarpóstinum. Nú
er gallinn við þessa menn ekki, að
þeir eru velfelstir félagshyggju-
menn (að vísu ekki gallharðir sam-
eignarsinnar, heldur kjósendur
Dúkakis í Bandarikjunum,
sænskra sósíaldemókrata og Jóns
Baldvins á íslandi), heidur aö þeir
hafa ekkert að segja. Margir vinstri
menn eru vissulega léttir og íjörug-
ir höfundar, og nefhi ég til þá Guð-
mund Ólafsson stærðfræðing og
pennavin hans, Úifar Þormóðsson,
Össur Skarphéðinsson fiskeld-
ismann og Gísla Gunnarsson sagn-
fræðing. Fengur er að slíkum
mönnum á blaði, sem vill vera op-
inn vettvangur. Á sama tíma og
óteljandi atburðir eru að gerast í
kringum okkur, sem kreflast end-
urskoðunar og endurmats, svo sem
gjaldþrot sósíalismans, stofiiun
raunverulegs Evrópubandalags og
hinar ótrúlegu listir, sem Stein-
grímur Hermannsson og Ólafur R.
Grímsson leika í fjölmiðlum, sitja
þessar örþreyttu sálir hins vegar
og reyna af veikum mætti aö finna
sér einhver umræðuefni: „Ég sett-
ist viö ritvélina, af því að ég þurfti
að skila grein fyrir morgundaginn,
og þá kom fluga fijúgandi, og þá fór
ég aö hugsa um, hvað lifið væri nú
skrýtið. . .bla, bla, bla,. . . .“
Hanncs Hólmstcinn Gissurarson
Meiming
Um kirkjusögu
og almenna sögu
Dr. Magnús Már Lárusson próf-
essor hefur verið sagður jafnvígur
á kirkjusögu og almenna sögu, og
fer því vel á að þessum tveimur
náskyldu fræðigreinum sé gert
álíka hátt undir höfði í afmælisriti
hans.
Þjóðveldistíminn
I fyrsta kaflanum eru sjö ritgerð-
ir sem tengjast sögu þjóðveldis-
tímans. Næst fræðasviði Magnúsar
kemst Helgi Skúli Kjartansson
lektor meö því að beinlínis taka og
prófa eina af kenningum Magnús-
ar, kenninguna um að tveir tiltekn-
ir staðir í Grágás geymi minningu
um serkneska silfurmynt, dir-
heminn, sem var vel þekkt á Norð-
urlöndum á 10. öld. Niðurstaða
Helga Skúla er sú „að dirhematil-
gátan veldur ekki alvarlegum
vandkvæðum á túlkun fomlag-
anna; þvert á móti leiðir hún um
sumt til einfaldari lausna en eldri
skýringar. Hún er því fýsileg fræði-
leg tilgáta, þótt varla geti hún talist
sönnuð í þessari lotu.“
Dr. Gunnar Karlsson prófessor
skrifar „Um upphaf þjóðar á ís-
landi“ og tekur þar afstöðu með
Boga Th. Mélsteð um að íslending-
ar hafi litið á sig sem sérstaka þjóð
„eptir það, er þeir höföu sett þjóð-
félag á stofn á íslandi..gegn
skoðun Siguröar Nordals um að
íslendingar miðalda hafi litið á sig
sem norræna menn að þjóðerni
frekar en íslendinga. íslendingar
12. og 13. aldar höfðu að mati Gunn-
ars allt það sem skv. skilgreiningu
einkennir þjóðir; nafn, sameigin-
lega arfsögn um uppruna, sameig-
inlega sögu og menningu, tengsl við
sérstakt land og tilfinningar um
samstöðu. „AUt bendir í þá átt að
Bogi Th. Melsteð hafi í meginatrið-
um haft rétt fyrir sér, að öðru leyti
en þvi að heimildir hans veita vitn-
eskju um ritunartíma sagnanna
frekar en atburðartíma.“
Þá skrifar Bjöm Sigfússon grein
er hann nefnir Alþingi stýrði
snemma löggjöf, Jón Hnefill Aðal-
steinsson fjailar um Hofgyðju á
Héraði, Jónas Kristjánsson um
Þorgeirsþætti í Flateyjarbók, Bo
Almqvist um Folklore Motifs in
Færeyinga saga og séra Guðmund-
ur Þorsteinsson skrifar Þankabrot
úr Þingeyraklaustri.
Um siðbreytinguna
Annar kaflinn hefur að geyma
fimm ritgerðir er fjalla um kirkju-
sögu siöbreytingarinnar. Séra Jón-
as Gíslason prófessor skrifar um
Odd Gottskálksson og varpar þar
fram þeirri forvitnilegu tilgátu að
Oddur hafi ekki unnið einn að þýð-
ingu Nýja testamentisins heldur
hafi þeir síra Gísli Jónsson, síra
Oddur Eyjólfsson og Gizur Einars-
son unnið að þýðingunni með hon-
um, „enda Oddur varla beztur ís-
lenzkumaöur þeirra eftir svo langa
útivist.“ Enn á þó alveg eftir að
prófa þessa tilgátu. Áhugi á Oddi
hefur eðlilega aukist mjög eftir að
Nýja testamenti hans var gefið út
í nýrri vandaðri útgáfu sl. ár. Þann-
ig á sér nú stað stílfræðileg rann-
sókn á-málinu á Nýja testamenti
hans. Meginheimildin um málið á
Nýja testamenti Odds er hið ítar-
lega og vandaða rit Jóns Helgason-
ar prófessors frá 1929. Það kemur
á óvart að séra Jónas skuli ekki
nefna þaö rit í umfjöllun sinni en
í þess stað halda því fram að „fáir
hafi tekið sér fyrir hendur að meta“
þýðingu Odds „sem skyldi.“ Þá
skrifar séra Heimir Steinsson
greinina Samfélagsáhrif siðbótar-
innar og séra Ágúst Sigurðsson
Feðgar á Breiðabólstað í Vestur-
hópi. Séra Sigurjón Einarsson
nefnir grein sína: „... hvar er nú
höfðingi mektugur?" Lítil saman-
tekt um líkpredikanir Palladíusar
Magnús Már Lárusson prófessor.
Bókmenntir
Gunnlaugur A. Jónsson
í handbók Marteins Einarssonar
og loks skrifar Allan Karker um
Bibelske randnoter.
Söguskoðun sósíalista
Þriðji kafli bókarinnar nefnist
Af brautryðjendum. Þar skrifar
Haraldur Ólafsson um Benedikt
Gröndal og mannfræðina, Jakob
Benediktsson um Bókagerð Þor-
láks biskup Skúlasonar, Finn
Hednebo um Áma Magnússon í
Norge 1712-13. Loks reyndist í þess-
um kafla vera sú grein sem mér
fannst hvað áhugaverðust í bók-
inni, ritgerð Helga Þorlákssonaar:
„Stéttakúgun eða samfylking
bænda? Um söguskoðun Björns
Þorsteinssonar.“ Helgi leiðir að því
rök að söguskoðun Bjöms hafi
breyst mjög, hann hafi á síðari
árum gjörsamlega horfið frá hinni
gömlu söguskoðun íslenskra sós-
íaiista en í þess stað aðhyllst ein-
dreginn marxisma að hætti Holms-
ens.
Þaö hafði lítið farið fyrir lýsing-
um af stéttaátökum í íslandssög-
unni þegar Bjöm kvaddi sér hljóðs
með bók sinni íslenzka lýðveldið
árið 1953. Að mati Björns varð á
13. öld til yfirstétt sem tók að sér
skattheimtu fyrir norskt ríkisvald.
Þessi yfirstétt lét ekki stjómast af
þjóðarhag og Bjöm bætir því við
„fremur en þeir fulltrúar borgara-
stéttarinnar á okkar dögum sem
reyra þjóðina í efnahagsviðjar. og
herfjötur erlends stórveldis, stétta-
hagsmunum sínum til framdrátt-
ar.“
Þessi sósíalska söguskoðun
Björns leiddi huga minn að því að
innan minnar fræðigreinar, Gamla
testamentisfræðanna, komu fram
árið 1962 nýstárlegar kenningar
um landnám Ísraelíta í Kanaans-
landi. Samkvæmtþessum kenning-
um var í raun aldrei um neitt land-
nám aö ræða heldur einungis
stéttaátök á kanverskri gmnd.
Kenningar þessar hafa sætt gagn-
rýni m.a. vegna þess að þær þykja
ekki sækja nægilegan stuðning í
texta Biblíunnar sjálfrar heldur
séu höfundar þeirra fremur að lesa
pólitískar skoðanir sínar inn í hina
fomu texta.
Ritgerðin um Bjöm Þorsteinsson
vekur spuminguna um tengsl
söguskoðunar og hlutleysismark-
miðsins í sagnfræðinni. Er sögu-
skoðun eitthvað sem þykir sjálfsagt
að sagnfræðingurinn hafi meöferð-
ir þegar hann byrjar glímu sína við
rannsóknarverkefnið? Eða er það
kannski óhjákvæmiiegt? Margir
sagnfræðingar myndu vafalaust
svara þeirri spumingu játandi. Á
okkar öld hefur það nefnilega gerst
innan almennrar sagnfrasði að trú-
in á hlutlægni sögunnar hefur látið
mjög undan síga. Því heyrist oft
haldiö fram að öll sögurit hljóti aö
vera hlutdræg, jafnvel þótt höfund-
ar þeirra stefni að hinu gagnstæða.
Því þarf ekki að koma á óvart þó
að sagnfræðingar hafi oft á tíðum
gefið upp hlutleysið sem hið nauð-
synlega markmið.
Mjög svipað hefur oft á tíðum átt
sér stað innan biblíufræðanna og
guðfræðinnar almennt. Augljós-
ustu dæmin er að finna í svokall-
aðri.frelsisguðfræði sem átti upp-
haf sitt í Rómönsku Ameríku
snemma á áttunda áratug þessarar
aldar svo og í kvennaguðfræðinni
svonefndu. Frelsisguðfræðingarnir
játa það hiklaust að þeir hafi hlut-
leysiskröfuna ekki að leiðarljósi
við ritskýringu Biblíunnar. Þvert á
móti taki þeir sér stöðu meðal
hinna þjáðu og hrjáðu meðbræöra
sinna og „lesi Biblíuna með augum
hinna fátæku." Á svipaðan hátt
segja kvennaguðfræðingar að það
hafi verið karlmenn sem skrifuðu
söguna á liðnum öldum svo og Bibl-
íuna og að reysnluheimur þeirra
hafi mjög sett mark sitt á það sem
þeir skrifuðu. Því sé nú tími til
kominn að reynsluheimur kvenna
og jafnréttisbarátta þeirra fái að
koma við sögu jafnt í kirkjusögu,
biblíufræðum sem og annarri guð-
fræðilegri iðkun.
Hlutdrægni í þágu hlutleysis
Rökstuðning fyrir slíkri afstöðu
má finna í ágætri grein próf. Gunn-
ar Karlssonar „Kröfunni um hlut-
leysi í sagnfræði" sem birtist í af-
mælisriti Ólafs Hanssonar fyrir tíu
árum. Þar skrifar Gunar m.a.:
„Líka er hugsanlegt að höfundi
þyki vera nokkur slagsíða á sagn-
fræðiframleiðslu þjóðar sinnar og
aö hann finni hjá sér hvöt til að
rétta hana af meö því að leggja
nokkuð þungt lóð á þá vogarskál-
ina sem léttari er. Þá má segja að
hlutdrægni sé beitt til þess að
stuðla að hlutleysi í sagnfræðirit-
uninni í heild." Af framhaldinu
má sjá að Gunnar lætur sér vel líka
slíka afstöðu. Sósíalistar í íslenskri
sagnfræðingastétt hafa allt frá því
að Björn Þorsteinsson skrifaði ís-
lenska lýðveldið lagt sig fram um
að leggja lóð á hina léttari vogar-
skál með því að skrifa um lífskjör
alþýðu frekar en um höfðingja og
konunga. Má ljóst vera að á því var
full þörf. En eftir stendur spuming-
in hversu mjög sagnfræðingnum
sé leyfilegt að láta pólitískar skoð-
anir sínar ráða ferðinni í rann-
sóknum sínum án þess að fara út
fyrir mörk heiðarlegra eða vísinda-
legra vinnubragða.
I lokakafla bókarinnar, er nefnist
Um kenningar, er svo aö finna tvær
ritgerðir sem fjalla um Nýja testa-
mentisfræði (dr. Jakob Jónsson) og
lögfræði (próf. Sigurður Líndal) en
þær fræðigreinar voru Magnúsi
einnig mjög hugleiknar.
Magnús var óvenjulega afkasta-
mikill fræðimaöur, ekki síst ef tállit
er tekið til þess að hann varð að
láta af störfum þegar árið 1974
vegna augnsjúkdóms. Langstærsti
hluti þess sem Magnús lét frá sér
fara birtist í safnritinu Kulturhist-
orisk leksikon for nordisk middel-
alder, en hann var ritstjóri þess
verks af íslands hálfu frá 1956 til
1978. Það hefði ekki verið síður
áhugavert afmælisrit hefðu merk-
ustu ritgerðir Magnúsar úr því
verki verið þýddar og gefnar út í
bókarformi. En ég hefði ekki held-
ur viljað vera án þess rits sem nú
liggur fyrir.
Saga og kirkja
Afmælisrit Magnúsar Más Lárussonar
Ritnefnd: Gunnar Karlsson, Jón Hnefill
Aðalsteinsson, Jónas Gislason.
Geflö út i tllefni sjötugsafmælis hans
2. september 1987
Sögufélag, Reykjavfk 1988.
GAJ