Dagblaðið Vísir - DV - 16.08.1989, Qupperneq 12

12
MIÐVIKUDAGUR 16. ÁGÚST 1989.
IMönd
Svíar eiga heimsmet
í veikindafjarvistum
Hafeteinn Jónsson, DV, Lundi;
Veröi sænskur launþegi frá vinnu vegna
veikinda fær hann launin sín greidd gegnum
tryggingastofnun ríkisins. Ef um langvinn
veikindi er að ræöa getur hann sótt um að
vera skráöur óvinnufær um aldur og ævi og
oröið þannig lífeyrisþegi fyrir aldur fram.
Reikningur síðasta árs vegna þessara
greiðslna var nýlega birtur og vakti aö vonum
mikla athygh. Hann hljóðaöi nefnilega upp á
800 milljarða íslenskra króna sem eru um tíu
prósent sænskrar þjóðarframleiðslu.
Slæmir í baki
Ýmsar skýringar eru á þessari stjarnfræði-
legu upphæð. Ein er heimsmet sænskra laun-
þega í veikindaflarvistum. Á síðasta ári voru
Svíar frá vinnu vegna veikinda að meðaltali
tuttugu og fimm daga á ári. Heilsu þeirra
hefur farið stöðugt hrakandi frá 1983 og tölur
frá fyrsta ársfjórðungi þessa árs benda til að
þeir séu síður en svo að hressast. Bæði er að
launþegar verða oftar veikir og eiga lengur í
sínum veikindum. Þeir eru veikari mánudaga
en aðra daga og leggjast oftar í rúmið er sóhn
skin heldur en þegar rignir.
Skammtímaveikindi standa þó aðeins fyrir
htlum hluta reikningsins. Áttatíu prósent af
greiðslunum fara th þeirra sem eru veikir
lengur en viku. Algengasta ástæðan er bak-
verkur. Engin þjóð í heiminum er jafnslæm
í baki og Svíar. Ekki minna en fimm prósent
þjóðarframleiðslunnar fer í greiðslur til
þeirra sem eru óvinnufærir vegna bakverkj-
ar. Þá má nefna að æ algengara er að ófrískar
konur séu frá vinnu stóran hluta meðgöngu-
tímans vegna þess að þær eru ófrískar.
Sænskir læknar virðast því hta á þungun sem
veikindi en ekki eölilegt líkamsástand.
Á lífeyri fyrir aldur fram
Sjúkrahúsin eru meðal þeirra vinnustaöa
sem hafa óvenjumiklar veikindafjarvistir og
geta víst margir tekiö undir með fjármálaráð-
herra Svíþjóðar sem sagði í ræðu, sem hann
hélt nýlega á ráðstefnu yfirmanna spítala, að
það væri undarleg mótsögn hversu gríðarleg
veikindi væru meðal starfsfólks stofnunar
sem hefði það helsta verkefni að lækna sjúka.
Það virðist líka mótsögn að hehsufar vinn-
andi fólks skuh fara versnandi á sama tíma
og meiri og meiri peningum er dælt inn í
hehsugæsluna. Aðeins Bandaríkin verja
hærra hlutfalh af þjóðartekjum th heilbrigðis-
mála.
Svíar settu ekki bara met í veikindafjarvist-
um. Síðasta ár var líka metár í fjölda þeirra
sem skráðir voru óvinnufærir og urðu þannig
lífeyrisþegar áöur en þeir náðu lögbundnum
lífeyrisaldri. Þá urðu 54 þúsund einstakhng-
á þennan hátt, er skráð óvinnufært vegna
sálrænna sjúkdóma. Vanliðan á vinnustað er
oft byrjunin, einstaklingur grípur þá th þess
ráðs að taka sér fleiri og heiri veikindafrí.
Oft hafnar hann þá í vítahring félagslegrar
einangrunar, áfengisveislu og enn fleiri veik-
indafría. Er svo er komið að honum finnst
það óbærheg kvöl að mæta í vinnuna er ekki
nema von að hann reyni þá leið sem kerfið
býður upp á, að fá sig skráðan sem óvinnufær-
an um aldur og ævi.
Þessar tölur hafa að vonum vakið mikla
athygli og umræðu. Gagnrýnt er að ekkert
skuli gert til að fyrirbyggja að einstakhngar
verði óvinnufærir fyrir aldur fram og að ekki
sé reynt að endurhæfa þá þannig að þeir verði
á ný færir um að fara út á vinnumarkaðinn.
Aðrir segja að tryggingakerfið bjóði einfald-
lega upp á þessa þróun, því verði að breyta
kerfinu. Afnema verði það kerfi sem bjóði
fólki á besta aldri upp á þann möguleika að
gerast lífeyrisþegar fyrir aldur fram.
Ein breytingin, sem nefnd hefur verið til
að minnka kostnaðinn við skammtímaveik-
indi, er að launþeginn fái ekki fyrsta veikinda-
daginn greiddan. Þessari leið er þó hafnað af
launþegahreyfingunni sem óréttlátri og nýtur
aðeins stuðnings Þjóðarflokksins. Víst mundi
hún minnka mánudagsveikindi en óneitan-
lega bitna jafnt á réttlátum sem ranglátum.
Einnig er lagt th að atvinnurekendur standi
straum á hluta veikindagreiðslnanna. Slíkt
mundi hvetja þá til að skipuleggja viimustað-
ina með hehsu starfsfólksins í huga og hafa
gætur á hverjir misnotuðu réttindi sín.
Hugmyndir um kerfisbreytingu hafa mætt
daufum eyrum í ráðuneytum jafnaðarmanna
sem segja fjarvistir vegna veikinda ekki kerf-
inu aö kenna heldur slæmum aðstæðum á
vinnustað. Vissulega er hluta skýringarinnar
að fmna í einhæfri og shtandi vinnu, bæði á
sál og líkama.
Netið orðið hengirúm
Margir eiga þó erfitt með að trúa því að
sænskir vinnustaðir, sem lúta ströngum regl-
um, séu skaðlegri hehsu starfsfólksins en
aðrir vinnustaöir í heiminum og hafi þar að
auki farið versnandi síðustu árin eins og sí-
vaxandi veikindafjarvistir ættu áð benda til.
Því verður að leita skýringa á heimsmeti Svía
í vinnufjarvistum í sjálfu tryggingakerfmu.
Það hafi einfaldlega boðið upp á þessa þróun.
Það má kannski orða það svo að stolt
sænska velferðarríkisins, félagslega öryggis-
netið, hafi breyst í notalegt hengirúm. Reikn-
ingurinn fer hins vegar hækkandi á hverju
ári meðan þeim fækkar sem eiga að greiða
hann.
Svíar eru bakveikastir allra þjóða. Krankleikinn sá heldur miklum fjölda þeirra frá vinnu
og gerir þá aö lífeyrisþegum langt fyrir aldur fram.
ar, oft á besta aldri, lífeyrisþegar með þessum
hætti og er búist við að þeir verði enn fleiri
sem hverfa af vinnumarkaðinum í ár.
Algengustu ástæðumar eru vöðva- og bak-
verkir og geðræn veikindi, þar með tahn
áfengissýki. Þessir lífeyrisþegar kosta sænska
ríkiö um 190 mhljarða íslenskra króna á sama
tíma og tilfmnanlegur skortur er á vinnuafli.
Níu af hverjum tíu sem sækja um slíkan líf-
eyri fá hann og fleiri og fleiri sækja um á
hveiju ári.
Vinnan er kvalræði
Mikið af ungu fólki, sem gerist lífeyrisþegar
Bömin í fátækrahverfum Napólíborgar:
í klóm fátæktar og skorts
I fátækari hverfum Napóli hættir helmingur barna skólagöngu áður en lög
gera ráö fyrir og lendir á götunni. Þessar ungu stúlkur stilltu sér upp fyrir
Ijósmyndarann og brostu. Simamynd Reuter
Antonio Foria, sautján ára gamah
ítalskur drengur, hefur átta sinnum
lent á upptökuheimih fyrir aht frá
fiárkúgun th þjófnaðar. Faðir hans
var myrtur af maflunni fyrir fjómm
árum og síðan hefur Antonio búið á
strætum Napóhborgar. Fjórtán ára
gamall ánetjaðist hann heróíni og
hefur nokkrum sinnum reynt að
svipta sjálfan sig lífi.
Antonio er aöeins einn þúsunda
bama og unglinga, sem fastir eru í
klóm fátæktar, eiturlyfja og glæpa, í
Napóh á ítahu, sjöttu stærstu iðnþjóð
Vesturlanda.
Þrjátíu prósent atvinnuleysi
Aht að helmingur barna í fátækari
hverfum Napóh hætta skólagöngu
áður en lög gera ráð fyrir og lenda á
götunm. Atvinnuleysi meðal ungl-
inga í borginni er aht að þijátíu pró-
sent. „Mörg þessara bama eiga fárra
kosta völ nema snúa sér aö glæp-
um,“ sagði Gabriella Lanzara, ungl-
ingaráðgjafi í dómsmálaráðuneyt-
inu.
Ung börn, aht niður í níu eða tíu
ára gömul, stjóma fagmannlega
sölubásum sem spretta upp á hveiju
götuhomi. Margt af því sem þau selja
er ýmist stoliö eða falsað.
í fátækari hverfum Napóh er lítið
um félagsmálaskrifstofur eða aðra
félagslega þjónustu. Ung börn em
skihn eftir ein og yfirgefin allan dag-
inn á meðan foreldramir leita sér að
vinnu. Mörg ánetjast ung fíkniefnum
og fara að stunda glæpi.
„Vandkvæði í sambandi við eitur-
lyfjaneyslu og glæpatíðni er svipuð
hér og í stærri borgum. En hvergi
er eins mikhl skortur á félagslegri
þjónustu og í Napóh," segir Lanzara.
Upptökuheimili
Sex þúsund börn í Napóh em nú
vistuð í athvörfum sem góðgerðar-
stofnanir reka. Það er fímm sinnum
hærra hlutfall en í öðrum ítölskum
borgum af svipaðri stærð. Flest em
þau send þangað af foreldmm sem
ekki treysta sér til að annast þau.
í borginni em aðeins tvær stofnan-
ir fyrir böm reknar af ríkinu. En þær
taka nær eingöngu við börnum sem
yfirvöld taka af foreldmnum. Auk
þess rekur ríkið tvö upptökuheimhi
fyrir unglinga frá fjórtán til átján ára
í borginni.
Upptökuheimilin virðast heimur
út af fyrir sig. Margir unglíngar, sem
þangað eru sendir, vhja hreint ekki
fara þaðan aftur, segir Lanzara. í
skólanum fá unghngamir tækifæri
th að ljúka skólagöngu sinni.
„Böm eiga ekki að fara í fangelsi
en það er eini staðurinn þar sem þau
fá einhveija þjálfun,“ segir Lanzara.
„Helmingur þeirra myndi aldrei
lenda aftur í fangelsi ef þau fengju
tækifæri th að halda áfram námi eða
fá góða vinnu. Það er ég viss um.“
Reuter