Dagblaðið Vísir - DV - 18.05.1990, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 18. MAÍ 1990.
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91)27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÓLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1000 kr.
Verð í lausasölu virka daga 95 kr. - Helgarblað 115 kr.
Umhverfisvernd
Fyrir hálfum öðrum áratug buðu svokallaðir Græn-
ingjar fram i kosningum í Vestur-Þýskalandi og náðu
töluverðum árangri. Framganga þeirra vakti athygli en
enga aðdáun, enda beittu þeir aðferðum og málflutningi
í kosningabaráttunni sem var hinum hefðbundnu flokk-
um og kjósendum lítt að skapi. Græningjar höfðu um-
hverfisvernd á stefnuskrá sinni. Þeir vildu vernda skóg-
ana og náttúruna fyrir mengun frá mannfólki og bifreið-
um. Þeir vöktu athygli á þeirri eyðileggingu sem fylgir
hagvexti, spjöllum sem fylgir umferð, úrgangi sem fylg-
ir neyslu. Gömlu flokkarnir gerðu lítið úr þessum
vandamálum.
Nú er svo komið að allir þeir stjórnmálaflokkar, sem
bjóða fram í alvöru, hafa umhverfismál efst á stefnu-
skrám sínum. Athyglisvert er að í borgarstjórnarkosn-
ingunum í Reykjavík eru umhverfismál með stærri
málaflokkum og flokkarnir keppast um að yfirbjóða
hver annan. Við höfum jafnvel sjálfstætt framboð Græn-
ingja. Sorphreinsun og sorpböggunarstöð, skolplagnir,
koltvíildisútblástur, hrein torg og fógur borg eru þau
umræðuefni sem framboðin takast á um.
Úti í hinum stóra heimi hafa augu manna opnast fyr-
ir þeim hættum, sem jörðinni eru búnar, ef mennirnir
ganga stöðugt á forðabúr náttúrunnar og spilla því í
hamslausri neyslu og óvirðingu fyrir viðkvæmni um-
hverfisins. Lífríkið er í hættu og það er hver að verða
síðastur að grípa til varna. Skógarnir eru að eyðast,
gatið á ósonlaginu stækkar og í sumum stórborgum
verður fólk að ganga með gasgrímur til að verjast sót-
inu. Óhugnanlegt er um að litast í Austur-Evrópu þegar
járntjaldið fellur og öskuhaugarnir og reykmengunin
blasir við. í þriðja heiminum er kappið svo mikið að
iðnvæðast og neysluvæðast að engu er eirt. Hér á landi
hafa menn stært sig af hreinu lofti og óspilltri náttúru
en staðreyndin er hins vegar sú að íslendingar eru ekki
barnanna bestir þegar umhverfisvernd er annars vegar.
Mengun sjávar er sömuleiðis að verða vaxandi vanda-
mál og snertir okkur íslendinga af skiljanlegum ástæð-
um. Lengi tekur sjórinn við er gamalt máltæki en sú
kenning á ekki lengur við. Hafið er að fyllast af úrgangs-
efnum og eiturefnum sem hafa skaðleg áhrif á sjávarlíf
og fiskistofna. Á umhverfisráðstefnunni í Bergen var
samþykkt ályktun, sem bannar losun úrgangs í sjó,
nema sannað sé að hann valdi ekki umhverfisspjöllum.
Skiptar skoðanir eru um gildi og raunar innihald þessar-
ar yfirlýsingar, en orð eru til alls fyrst. Það er merkur
áfangi þegar öll helstu iðnríki heims koma saman til
fundar og ræða sérstaklega um umhverfismál. Og það
er sigur fyrir umhverfisverndarsinna og framtíð mann-
kyns þegar þjóðir heims sameinast í vörnum og aðgerð-
um sem hlífa jörðinni og sjónum fyrir óheftum ágangi.
Hér er í rauninni verið að viðurkenna það sjónarmið
að hagvöxtur og arður eigi ekki lengur að ráða ferðinni
í átt til velferðar og velmegunar mannkyns. Umhverfið
skiptir líka máh og setur gróðahyggjunni takmörk. Þess-
ir tveir þættir þurfa að vinna saman og geta jafnvel
bætt hvor annan upp. Hvers virði er bættur efnahagur
ef umhvérfið er útbíað í skít? Hvers virði er frjáls heim-
ur ef jarðarkringlan sekkur í sínum eigin úrgangi?
Forðabúr náttúrunnar er ekki ótæmandi. Lífríki jarðar,
manna og dýra er samofið í eina heild. Verndun um-
hverfisins er mál málanna. Málstaður Græningjanna
hefur sigrað.
Ellert B. Schram
Hættan mikla
af Kasmír
Bretar skiptu Indlandi milli mús-
líma og hindúa þegar þeir gáfu
nýlendu sinni sjálfstæði 1947 og úr
Indlandi urðu tvö ríki, Indland,
sem Hindúar stjórnuðu, og Pakist-
an, sem var ríki múslíma. Þessi
skipting reif upp með rótum millj-
ónir manna.
Áætlað er að um 15 milljónir hafi
flust milli landshluta við skipt-
inguna, múslímar frá Indlandi og
Hindúar frá Pakistan. Skiptingin
var landfræðilega ankannaleg.
Múslímar bjuggu á tveimur stórum
svæðum á Indlandsskaga, annars
vegar í vesturhlutanum, þar sem
nú er Pakistan, og hins vegar í
austurhlutanum, þar sem áður var
Austur-Pakistan, en heitir nú
Bangladesh eftir styrjöld Indverja
og Pakistana 1971.
Landamæri Indlands og Vestur-
Pakistans voru aldrei fullfrágeng-
in, og heimsbyggðin getur enn orð-
ið að súpa seyðið af því. Nyrst á
landamærunum er fyrrum fursta-
dæmið Jammu og Kasmír, fagurt
og frjósamt íjallahérað, sem í ferða-
mannabæklingum áður fyrr var
auglýst sem paradís á jörðu. Ind-
verjar og Pakistanar gerðu báðir
tilkall til Kasmírs, sem er mús-
límskt að tveimur þriðju hlutum,
en svo fór að mestur hluti héraðs-
ins var innlimaður í Indland, eftir
blóðuga styijöld árið 1947.
Vppnahléslína
í vopnahléssamningum eftir þá
styrjöld var dregin lína sem skipti
héraðinu, þriðjungur var undir
stjórn Pakistans, en tveir þriðju
undir indverskri stjórn. Endanleg
•landamæri voru látin liggja milii
hluta.
Pakistanar hafa aldrei unað þess-
ari skiptingu og 1965 gerðu þeir
inrás í Kasmír og áttu.í blóðugri
styrjöld við Indland sem Samein-
uðu þjóðirnar stöðvuðu með milli-
göngu Sovétmanna. Æ síðan hafa
veriö væringar á vopnahléslínunni
í Kasmír og íbúar héraðsins hafa
sífellt orðið andsnúnari indverskri
-yfirstjórn. Nú er svo komiö að upp-
reisn hefur geisaö mánuðum sam-
an meðal íbúanna í Kasmír, Ind-
verjar hafa gripið til harkalegra
aðgerða gegn íbúunum og Pakist-
anar hafa gert sig líklega til að
koma trúbræðrum sínum til hjálp-
ar.
Pakistanstjórn styður uppreisn-
armenn með ráðum og dáð en Ind-
verjar saka þá um hernað gegn sér
og hóta öllu illu. Talið er fullvíst
að mikill meirihluti íbúanna, sem
eru um sjö milljónir, vilji samein-
ast Pakistan, en Indverjar hafa
þvemeitað hingað til öllum kröfum
um þjóðaratkvæðagreiðslu og segja
Kasmír óaðskiljanlegan hluta Ind-
lands.
Spennan milli ríkjanna hefur
magnast svo, með tilheyrandi víg-
búnaði og vopnaskaki, að veruleg
hætta er nú talin á fjóröu styrjöld
Indlands og Pakistans. Slíkt stríð
yrði ekki einkamál þessara þjóða.
Kjarnorka og flugskeyti
Indverjar sprengju kjarnorku-
sprengju neðanjaröar 1974 og æ sið-
an hefur veriö taliö fullvíst að þeir
ráði yflr kjarnavopnum. Indverjar
eiga líka flugskeyti sem gætu kom-
iö þessum vopnum á skotmörk, í
Pakistan eða annars staðar. Kjarn-
orkuvæðing Indverja var að sínu
leyti svar við kjarnvæðingu Kín-
verja sem Indverjar áttu í styijöld
við áriö 1962. En eftir stríöið um
Kasmír 1965, þar sem í ljós kom að
indverski herinn er miklu öflugri
en sá pakistanski, og ekki síður í
stríðinu 1971, þar sem Pakistanar
voru aftur ofurliði bornir, fóru
Pakistanar að vinna markvisst að
sinni eigin kjamorkuvæðingu.
Nú er vitað að þeir eru svo langt
KjaUariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
komnir í kjamorkutækni aö vest-
rænir sérfræðingar telja nær full-
víst að þeir ráði yfir kjarnavopn-
um. Af eðlilegum ástæðum neita
Pakistanar að staöfesta þetta og
segjast aðeins gera friðsamlegar til-
raunir með kjarnorku. Því er var-
lega trúað.
Pakistanar eiga líka flugskeyti,
sem mætti nota til að skjóta kjarn-
orkusprengjum, og Indverjar og
Pakistanar eiga auk þess báðir full-
kominn ílugher sem beita mætti til
að varpa kjamorkusprengjum. Það
er þessi kjarnorkuvæðing beggja
aðila sem veldur því að deilan um
Kasmír, sem hefur nú staðið í 43
ár, er ekkert einkamál deiluaðila
lengur. - Sameinuðu þjóöirnar og
hlutlaus ríki hafa tvisvar áður stillt
til friðar í styrjöld út af Kasmír án
þess að nokkur lausn hafi fengist.
Risaveldin hafa haft vaxandi
áhyggjur af vaxandi spennu í
Kasmír og Baker, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, og She-
vardnadse, utanríkisráðherra Sov-
étríkjanna, hafa haft samband sín
á milli um málið. Pakistan er fyrr-
um bandalagsríki Bandaríkjanna í
Cento bandalaginu, sem nú er úr
sögunni, og Pakistan hefur fengiö
mikla bandaríska hemaðaraðstoð.
Um þrjá milljarða dollara síðustu
átta ár, ekki aðeins til eigin land-
varna, heldur einnig til að styrkja
uppreisnarmenn í Afganistan.
Indverjar aftur á móti hafa fengið
mikla hernaðaraðstoð frá Sovét-
ríkjunum, einkum áður fyrr þegar
Kína var sameiginlegur óvinur
beggja. Þar af leiðandi er hvorugt
risaveldið í aðstöðu til að hafa
milligöngu sem hlutlaus aöili; og
jafnvel Sameinuðu þjóðirnar eru
ékki teknar gildar af Indveijum.
Ástæðan er samþykkt Sameinuðu
þjóðanna um aö þjóðaratkvæöa-
greiðsla eigi að skera úr um vilja
íbúanna í Kasmír sem fullvíst er
talið að yrði Pakistönum í hag. En
Indverjar telja héraðið óaðskiljan-
legan hluta Indlands og hafna þjóð-
aratkvæðagreiðslu.
Að hrökkva eða stökkva
Fjandskapur Indverja og Pakist-
ana út af Kasmír ristir svo djúpt
og á sér svo djúpar rætur aö óvíst
er hvort skynsemin verður látin
ráða um lausn þessa deilumáls.
Þótt kjarnorkuvopnin, sem taliö er
að báðir ráði yfir, geri þessa deilu
hættulegri en nokkru sinni fyrr
getur líka verið að kjarnavopnin
sanni fælingargildi sitt á þessum
slóðum eins og þau hafa margoft
gert þegar viö hefur legið að upp
úr syði milli risaveldanna tveggja.
Hættan er sú að til stríðs komi,
Pakistanar verði ofurliði bornir og
grípi til kjarnavopna í nauðvörn.
Pakistönum er heitt í hamsi vegna
fyrri ósigra sinna fyrir Indverjum,
heiftin í garð Indverja vegna illrar
meðferðar þeirra á múslímskum
uppreisnarmönnum í Kasmír hef-
ur þegar brotist út í múgæsingum
í Pakistan. Háværar raddir eru líka
uppi í Indlandi um að leysa Kasm-
írdeiluna í eitt skipti fyrir öll með
hervaldi.
Tilhugsunin um aö kjarnavopn-
um kunni að verða beitt í fyrsta
sinn síðan 1945 kann þó að verða
til að kæla þá sem heitastir eru í
stríðsæsingunum. Síðustu ár hafa
pakistanskir og indverskir her-
menn nær daglega skipst á vél-
byssuskotum og stundum stór-
skotahríð á vopnahléslínunni í
Kasmír, án þess að umheimurinn
hafi haft miklar fréttir af því, enda
þótt hundruð manna hafi falhð. Nú
er þessi deila loks komin í hámæli
á ný og þá svo um munar. Utanað-
komandi ríki hafa ekkert bolmagn
til aö beita deiluaðila þrýstingi til
að halda friöinn.
Eina vonin er að báðir aðilar geri
sér grein fyrir að enn eitt stríð yrði
þeim báðum óbærilega dýrkeypt,
hvort sem gripið yrði til kjarna-
vopna eða ekki, og mundi heldur
ekki leysa Kasmírdeiluna. Kjarn-
orkustríð milli tveggja ríkja þriðja
heimsins er nú í fyrsta sinn raun-
verulegur möguleiki. - Það kemur
öllum við en enginn getur gert neitt
annað en vonað að skynsemin
verði tilfinningahitanum yfirsterk-
ari og deilan um Kasmír hjaöni á
ný. Gunnar Eyþórsson
„Það er þessi kjarnorkuvæðing beggja
aðila sem veldur því að deilan um
Kasmír, sem hefur nú staðið í 43 ár,
er ekkert einkamál deiluaðila lengur.“