Dagblaðið Vísir - DV - 05.09.1990, Blaðsíða 15

MIÐVIKUDAGUR 5. SEPTEMBER 1990.
15
Handhafar og staðgenglar
Ekki viröast nein takmörk fyrir
því hverju framámenn okkar finna
upp á til aö skemmta þjóðinni meö
gráglettni sinni. Síðasta uppátækið
er launamál staðgengils handhaf-
ans. í stuttu máli gengur það út á
að staðgengill handhafa forseta-
valds í lýðveldinu vill fá láun fyrir
að hafa verið staðgengill hand-
hafans í nokkra daga þegar hand-
hafinn var ekki viðlátinn að gegna,
ásamt tveimur öðrum framámönn-
um þj óðarinnar, störfum forsetans.
Og þetta, að því er virðist einfalda
mál, er komið til ríkislögmanns
þótt augljóst megi virðast aðsá sem
starfinu gegnir fái laun fyrir það
en ekki einhver sem ekki gegndi
því.
Spurningar um
starfaskiptingu
Þetta vekur óneitanlega ýmsar
spumingar um hvernig háttað er
starfaskiptingu í ríkinu, laun emb-
ættismanna og almennar reglur í
samfélaginu um laun og ábyrgð.
Í fyrsta lagi: Er það réttlætanlegt
að hinir og aðrir geti verið hand-
hafar forsetavalds? Varaforsetar
Alþingis eru aldrei annað en vara-
forsetar. Ekki er ljóst hvort vara-
menn geta gengið inn í slík störf
sem þessi. Nú hefur komið fram
að varaforseti hefir verið, athuga-
semdalaust að því er virðist, gerður
að handhafa forsetavaldsins.
Ekki veit eg hvernig þetta er
hugsað en líklegt er að hér sé um
lítt hugsaða lausn á framkvæmda-
atriði að ræða. Framkvæmdavald-
ið tekur að sér að leysa mál sem í
eðli sínu þarf að íhuga mjög vand-
lega. Það er nefnilega ekki sama
hvernig valdi forseta er fyrirkomið.
Forseti lýðveldisins er kosinn í
almennum kosningum og enginn
annar en hann er forseti. Nú verð-
ur að gera ráð fyrir að forsetinn
forfallist á einn eða annan hátt og
verður þá aö vera til staðgengill
hans.
Forsetinn heldur áfram að vera
KjaUarinn
Haraldur Ólafsson
dósent
forseti þótt hann sé ekki á landinu.
Eðlilegt virðist því að ekki sé gripið
til þess að aðrir fari með vald hans
nema brýna nauðsyn beri til. - Þrí-
eyki það, sem tekur að sér forseta-
vald, er algerlega út í bláinn. Ekk-
ert réttlætir slíkt fyrirkomulag.
Hér er um fornan arf frá kon-
ungsríkinu að ræða þar sem settur
var ríkisstjóri þegar konungurinn
var fjarverandi eða gat ekki vegna
sjúkleika sinnt skyldustörfum sín-
um. Lausnin, sem íslendingar
völdu, var að sjóða saman einhvers
konar sambreysking löggjafar-
valds, framkvæmdavalds og dóms-
valds.
Hinn eðlilegi
og rétti staðgengill
Það er tími til kominn að breyta
þessu fyrirkomulagi og setja í
stjórnarskrána ákvæði um að í
fjarveru eða alvarlegum forföllum
forsetans fari einn aðili með for-
setavald. Augljóst er hver gegna
skuli því starfi. Enginn annar en
forseti sameinaðs þings kemur til
greina. Forseti sameinaðs þings
gegnir elsta og söguríkasta emb-
ætti landsins. Hann er beinn arf-
taki lögsögumannsins á þjóðveldis-
tíma og verkstjóri æðstu stofnunar
lýðveldisins. Hann er hinn eðlilegi
og rétti staðgengill forseta íslands
ef nauðsyn ber til.
Þetta nýjasta mál vegna hand-
hafa forsetavalds rifjar upp hið
kostulega mál eins handhafa for-
setavaldsins fyrir nokkrum árum.
Á þeim tíma minntist enginn á að
það mál hefði varpað skugga á for-
setaembættið heldur einungis
Hæstarétt. Það sýnir kannski betur
en nokkuð annað hve óraijarri
flestum sú hugsun er að hand-
hafarnir séu einhvers konar forset-
ar. Þeir eru fyrst og síðast til staðar
ef á þarf að halda en án allra þeirra
raunverulegu valda sem forsetinn
hefir þrátt fyrir allt.
Þá er eitt atriði sem þessi nýjasta
handhafafrétt vekur athygli á. Það
eru greiðslur til handhafanna.
Samkvæmt því sem fram kom í
sambandi við hæstaréttardómar-
ann hér um árið þá er þessu þrí-
eyki borgað rausnarlega fyrir að
heita handhafar forsetavalds í
nokkra daga á ári, enda þótt þeir
hvorki geti né megi gera nokkurn
skapaðan hlut nema láta aka með
sig suður á Keflavíkurvöll til að
„Tillaga mín er sú að litið verði á þetta
handhafa- eða staðgengilsstarf sem
skyldu forseta þingsins og fái hann
engin laun fyrir það ..
.. varaforseti hefir verið, athugasemdalaust að því er virðist, gerður
að handhafa forsetavaldsins,“ segir greinarhöfundur. - Salome Þorkels-
dóttir, alþm. og varaforseti á Alþingi.
kveðja forsetann þegar hann fer og
heilsa honum þegar hann kemur.
Nú má ætla að fæstir handhafar
hafi litið á þessar greiðslur sem
styrk til að fjárfesta í áfengi en
samt er þarna um allgóð viðbótar-
laun að ræða
Aðgreining valds óskýr
Tillaga mín er sú að litið verði á
þetta handhafa- eða staðgengils-
starf sem skyldu forseta þingsins
og fái hann engin laun fyrir það,
en þurfi hann nauðsynlega að gefa
gestum mat eða kafíi þá verði greitt
af risnu forsetaembættisins.
Á undanfórnum árum heflr
mönnum - einkum þingmönnum -
orðið tíðrætt um „virðingu Al-
þingis". Sú skipan að gera forseta
sameinaðs þings að staðgengli for-
seta lýðveldisins mundi sjálfkrafa
auka veg þingsins. Þar með væri
viðurkennt að þaö er Alþingi sem
er ofar ríkisstjórn og dómstólum
vegna þess að þar eru sett þau lög
og reglur sem dómstólar og ríkis-
stjórnir verða að fylgja í störfum
sínum.
Forseti Alþingis og forseti lýð-
veldisins eru æðstu embættismenn
landsins og þeirra er að standa
vörð um lýðræði og rétt hvers og
eins í þjóðfélaginu.
Aðgreining löggjafarvalds, fram-
kvæmdavalds og dómsvalds er ekki
nægilega skýr hér á landi og þyrfti
að efla verulega skilning manna á
hve nauðsynleg hún er í réttarríki.
Þótt forseti sameinaðs þings sé úr
hópi löggjafanna þá er staða hans
svo sérstök að ekkert er eðlilegra
en hann geti tekið að sér þau störf
sem forsetanum eru ætluð þegar
brýna nauösyn ber til. Hins vegar
verður að varast að hann geti beitt
valdi sínu um of.
Forsetaembættið er vandasamt
og í raun ákaflega flókið. Það skipt-
ir því miklu að ekki standi um það
deilur eða upp komi mál sem varpa
rýrð á það. Fréttir af launamálum
í sambandi við handhafa forseta-
embættisins verða fremur en flest
annaö til þess að draga úr áliti
manna á þessu handhafakerfi sem
sett var í stjórnarskrána 1944. Von-
andi verður gerð gangskör að því
að breyta þessu í skynsamlegra og
virðulegra form.
Haraldur Olafsson
Ar læsis - Svona gerum við:
Að byggja upp
lesendur f ramtíðar
„Snældur eru ómissandi i bilnum en ómældar stundir má finna þar til
að hlusta á sögur og visur," segir m.a. i greininni
Við íslendingar státum okkur af
því að vera bókaþjóð og trúum því
að hér á landi sé meira lesið en
víðast annars staðar í heiminum.
Það kann rétt að vera en í grunn-
skólum á samt þó nokkuð stór hóp-
ur nemenda í lestrarörðugleikum
af ýmsu tagi. Einnig er algengt að
nemendur lesi ótilneyddir mjög lít-
ið nema námsefnið og verji frí-
stundum í allt annað en lestur
Margbreytilegur lestur
í skólum er mikilvægt að laða
fram áhuga allra nemenda á að lesa
og skilja margbreytilega texta sér
til fróðleiks og skemmtunar. Gott
skólasafn er nauðsynlegt við hvern
skóla til að unnt sé að beina nem-
endum þangað í leit að lesefni um
ólík svið þekkingar.
Sumir nemendur vilja helst lesa
bókmenntir af ýmsu tagi; skáldsög-
ur, ævintýri, þjóðsögur eða sér-
stakar barna- og unglingabækur. -
Aðrir vilja helst lesa fræðandi efni
um dýr, náttúru, vísindi, tungu-
mál, lönd og þjóðir heimsins, svo
nokkur dæmi séu tekin. Enn aðrir
kjósa að lesa um dægurmál hvers
konar, t.d. tónlist, kvikmyndir og
íþróttir. Frjáls lestur af ýmsu tagi
án skuldbindinga og verkefna er
mikilvægur til að auka áhuga nem-
enda á lestri.
Samstarf heimila og skóla
Kennarar þurfa að rækta vel
KjaHarinn
Guðni Olgeirsson
námsstjóri í
menntamálaráðuneytinu
og í stjórn Samfoks
sambandið við foreldra og fá þá í
lið með sér frá upphafl til loka
grunnskóla, m.a. til að halda utan
um heimanám og lestrarþjálfun á
heimilum. Nauðsynlegt er að bæði
foreldrar og kennarar leggi sig
fram við að sinna þörfum hvers
barns eins vel og kostur er.
Kennarar þurfa reglulega að gera
foreldrum grein fyrir skólastarf-
inu, helstu markmiðum, aðferðum,
skipulagi og námsefni og náms-
mati, þannig að foreldrar eigi hæg-
ara með að fylgjast með námi barna
sinna. Foreldrastarf af þessu tagi
þarf ekki að vera tímafrekt og er
yfirleitt ákaflega gefandi þegar vel
tekst til við uppeldi og menntun
barnanna.
Hér á eftir fara nokkur heilræði
til foreldra um leiðir sem reynst
hafa vel á heimilum við að und-
irbúa lestramám barna og örva
þau til máls:
Bókasöfn
• Fara reglulega á almennings-
bókasöfn með börnunum og fá að
láni bækur af ýmsu tagi til að skoða
með þeim, lesa fyrir þau og ræða
um efni þeirra. Börn geta ótrúlega
snemma haft bæði gagn og gaman
af slíkum ferðum og virðing þeirra
vex fyrir bókum. Þannig aukast
líkur á að bókin fylgi barninu á lífs-
leiðinni.
Friðarkrókur
• Útbúa á heimilinu „friðar-
krók“ til að eiga rólegar stundir
með börnunum. Þangað er oft gott
að fara þegar allir eru orðnir
þreyttir, bæði á virkum dögum og
í fríum og lesa t.d. fyrir börnin og
syngja með þeim. í friðarkróknum
geta bæði foreldrar og börn slakað
á og átt saman notalega stund.
Sögur á snældum
• Lesa sögur inn á snældur eða
kaupa snældur með sögum eða
söngvum og leyfa börnunum að
hlusta á þær. Börn hafa þann ein-
staka hæfileika að geta hlustað aft-
ur og aftur á sömu söguna. Með
þessu móti eykst m.a. orðaforði
þeirra og hæfileikinn til að hlusta
og jafnframt læra börnin smám
saman að segja sögurnar. Snældur
eru ómissandi í bílnum en ómældar
stundir má flnna þar til áð hlusta
á sögur og vísur.
„Kortér á dag“
• Hafa það fyrir fasta reglu að
lesa fyrir börnin á hverju kvöldi
eða syngja vísur og lög með þeim.
Lesa má í 10 mínútur - kortér á
dag, stundum lengur. Þannig næst
a.m.k. ein og hálf klukkustund á
viku.
Enginn ætti að sjá eftir þessum
tíma á degi hverjum sem er eins
og ein bíómynd eða knattspyrnu-
leikur að jafnaði á viku. „Kortér á
dag“ er ótrúlega áhrifamikil leið
fyrir foreldra til að kynna fyrir
bömum fjölbreytilegt lesefni og um
leið treysta tilfmningalegt sam-
band við þau. Þegar börnin segja:
„Ég fer ekki að sofa fyrr en þú ert
búinn að lesa fyrir mig“ þá ætti
foreldrum að líða vel.
Minnumst þess að börnin eru
mesti auður okkar, framtíð þjóðar-
innar byggist á börnum. Ávöxtum
þann auð sem best.
Guðni Olgeirsson
„Enginn ætti að sjá eftir þessum tíma
á degi hverjum sem er eins og ein bíó-
mynd eða knattspyrnuleikur að jafnaði
á viku.“