Dagblaðið Vísir - DV - 08.11.1990, Síða 14

14
FIMMTUDAGUR 8. NÖVEMBER 1990.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Nýjar hömlur á fisk?
Hefðbundinn landbúnaður er fleiri þjóðum óþægur
ljár í þúfu en íslendingum einum. Talsmenn landbúnað-
arins hér á landi minna stundum á, að nokkrar aðrar
þjóðir styðji landbúnað sinn með upphæðum, sem séu
svipaðar á hvern bónda og þær eru hér á landi.
Þar sem hefðbundinn landbúnaður í þessum fáu lönd-
um, svo sem Noregi og Svíþjóð, er minni hluti atvinn-
unnar en hann er hér á landi, gildir þó, að hvergi í heim-
inum er stuðningur við landbúnað eins þungur á hvern
skattgreiðanda og neytanda og hann er hér á landi.
Augljóst er þó, að styrkir til landbúnaðar tíðkast víða
í auðugum iðnaðarríkjum og eru hvergi illræmdari en
einmitt í Evrópubandalaginu. Þar var samstarf milli
þjóða að ýmsum framfaramálum keypt afar dýru verði,
vemdun bænda í Vestur-Þýzkalandi og Frakklandi.
Tangarhaldið, sem landbúnaðarráðherrar ríkja Evr-
ópubandalagsins hafa á fjármálum þess, kemur bezt í
ljós af, að þrír íjórðu hlutar af fjárlögum þess fara í
greiðslur vegna hefðbundins landbúnaðar. Þetta ástand
hefur lítið sem ekkert lagazt á undanförnum árum.
Með því að tolla innflutning á búvöru heldur Evrópu-
bandalagið uppi óeðhlega háu verði í ríkjum bandalags-
ins. Með því að selja offramleiðsluna á niðursettu verði
reynir það að losna við hana í samkeppni við land-
búnaðarríki, sem reyna að keppa á alþjóðamarkaði.
Evrópubandalagið stundar þannig óheiðarlega við-
skiptahætti gagnvart landbúnaðarríkjum á borð við
Bandaríkin, Argentínu, Ástralíu og Nýja-Sjáland, svo
og mörg ríki þriðja heimsins, sem geta framleitt búvöru
á mun ódýrari hátt en gert er í Vestur-Evrópu.
Hér á landi brauðfæðir starfsmaður í landbúnaði sem
svarar tíu manns. í löndum Evrópubandalagsins brauð-
fæðir starfsmaðurinn tvöfalt fleiri eða sem svarar tutt-
ugu manns. í Bandaríkjunum brauðfæðir hver starfs-
maður í landbúnaði sexfalt eða sextíu manns.
Samanburðurinn sýnir, að í Bandaríkjunum eru mun
betri aðstæður til landbúnaðar en í Vestur-Evrópu, svo
að ekki sé borið saman við ísland, sem kúrir norður í
höfum. Fyrir neytendur hlýtur að vera hagstætt að fá
að nota sér hagkvæmni landbúnaðarríkjanna.
Það er einmitt eitt meginmarkmið svokallaðra Uru-
guay-viðræðna í tollasamtökunum GATT. Þar hefur
verið um nokkurt skeið stefnt að því að fá lækkaða og
brotna tollmúra og innflutningshöft á búvöru, svo að
neytendur um allan heim fái að njóta lága verðsins.
Bandaríkin hafa í GATT lagt til, að þátttökuríkin lækki
útflutningsuppbætur á búvöru um 90% og niðurgreiðslur
á búvöru um 75%, hvort tveggja á tíu árum. Evrópu-
bandalagið treystir sér ekki til þess og er veikum mætti
að reyna að koma saman pakka upp á 30% niðurskurð.
ísland stendur sig enn verr en Evrópubandalagið.
Okkar menn hafa skilað inn tilboði, sem felur í sér nokk-
urn veginn óbreytt ástand. Alveg eins og hjá Evrópu-
bandalaginu var landbúnaðarráðherra falið að setja
fram tilboðið. Það var því ekki von á góðu.
Bandaríkin og hagkvæm landbúnaðarríki heimsins
munu ekki gera sér þessa afgreiðslu að góðu. Bandarík-
in hafa þegar komið sér upp heimildum, sem leyfa for-
seta þeirra eða skylda hann til að taka upp refsingar
gegn ríkjum, sem mismuna búvöru frá Bandaríkjunum.
Tregða Evrópubandalagsins og ríkja á borð við ísland
getur leitt til viðskiptastríðs, með hömlum á innflutn-
ingi iðnaðarvöru frá Evrópu og á fiski frá íslandi.
Jónas Kristjánsson
„Gæðamat i heilbrigðisþjónustu er erfitt viðfangsefni,“ segir Bolli m.a. í greininni.
Ný stefnumótun öllum til hagsbóta:
Sjálfstæði
ríkisstofnana
Heilbrigðismál og skipan þeirra
hafa lent á milli tannanna á fram-
bjóðendum í prófkjörum síðustu
vikur og hafa þau mál verið leidd
fram sem sönnun þess að miðstýr-
ing og opinber rekstur sé af hinu
illa. Astæða er til að staldra við og
skoða þessi mál örlítiö betur.
Ef lýsa ætti stefnumótun í heil-
brigðismálum síðustu áratugi væri
lýsingin trúlega sú „að bæta stöð-
ugt við það sem fyrir er án þess að
kanna hvort þörfin er fyrir hendi“.
Þetta þýðir nákvæmlega það sem
við höfum horft upp á í útgjöldum
til heilbrigðisþjónustu. Þau hafa
vaxið ár frá ári án þess að mat
hafi verið lagt á hvort heilbrigðis-
þjónustan hafi batnað að sama
skapi.
Gæðamat í heilbrigðisþjónustu
er erfitt viðfangsefni en þess eðhs
að einskis má láta ófreistað að láta
það fara fram. Stöðug viðbót við
það sem fyrir er þýðir að sjálf-
virkni í kerfinu hefur nánast verið
algjör og útgjöldin vaxið í samræmi
við það. Til að hemja útgjöldin'hafa
margir fyrrverandi heilbrigðisráð-
herrar brugðið á það ráð að stýra
útgjöldunum frá einum. stað, úr
eigin ráðuneyti.
Miðstýring; óafvitandi þróun
Þróun samskipta sveitarfélaga og
ríkisins hefur öll verið á þann veg
að sveitarfélögin hafa gripið fegins-
hendi hverja þá útgjaldaliði sem
ríkið gefur færi á að taka yfir, t.d.
heilbrigðisþjónustu og löggæslu.
Sveitarstjórnarmenn hafa e.t.v.
ekki áttað sig á að um leið og ríkiö
er farið að borga brúsann getur það
ekki látið öðrum, sem enga fjár-
hagslega ábyrgð bera, það eftir að
stjórna rekstrinum. Aukin miö-
stýring heilbrigðisþjónustunnar
hefur þannig síður orðið vegna
ákveöinnar stefnumótunar, heldur
hafa tilviijanir og þróun í samskipt-
um ríkis og sveitarfélaga oröiö til
þess. Um leið og fjárhagsleg ábyrgð
hefur flust yfir á ríkið verður
rekstrarlega ábyrgöin að gera það
einnig.
Hvort sem menn aðhyllast miö-
stýrt heilbrigðiskerfi eða ekki er
auðvelt aö finna rök fyrir,hvoru-
tveggja. Þá fyrst, eftir að Guö-
mundur Bjarnason heilbrigöis- og
tryggingaráðherra tók við heil-
brigðisráðuneytinu fyrir tæpum
fjórum árum, hafa menn farið að
spyrja sig hvaða fyrirkomulag heil-
brigðismála væri yfirleitt æskilegt.
Þetta er fyrsta alvarlega stefnu-
mótunin í málefnum heilbrigöis-
ráðuneytisins til mótvægis þeirri
stefnu sem gekk út á það eitt að
bæta stööugt meiru við það sem
fyrir var.
Ríkisstofnanir á eigin vegum
Aukið sjálfstæði ríkisstofnana er
slagorö sem oft er gripið til þegar
talin er þörf á því að hagræða og
spara í opinberum rekstri. Ein
þessara stofnana er Trygginga-
stofnun ríkisins sem gæti verið
skólabókardæmi um hvernig auka
mætti á sjálfstæði einnar ríkis-
stofnunar til verulegra hagsbóta
fyrir starfsfólk og viöskiptavini.
Líkt og hjá öðrum ríkisstofnunum,
helst þeirri stofnun misjafnlega á
starfsfólki, fyrst og fremst vegna
launa og kjara, enda ílest störfin
þannig metin að þau tilheyra
lægstu launaflokkum opinberra
starfsmanna. Starfsemi þessarar
stofnunar er þó einn af homstein-
um þess velferðarsamfélags sem
við teljum okkur búa viö.
Starfsfólki og stjórn Trygginga-
stofnunar er í reynd með starfi sínu
falið að framkvæma ákvarðanir
stjórnvalda í málefnum almanna-
trygginga. Þetta gerir það aö verk-
um aö þar verður fyrst vart hverju
stofnanir ríkisins eru í stakk búnar
til að sinna svo breyttu og miklum
mun mikilvægara hlutverki en þær
gera í dag. Meðan þeim er ekki
treyst til þess þá fæst heldur ekki
úr þvi skorið. Breyttar forsendur í
starfi ríkisstofnana eru aöeins einn
hluti þeirra gagngem breytiga sem
ríkisstofnanir þyrftu aö ganga í
gegnum ef réynt yrði að auka sjálf-
stæöi þeirra af einhverri alvöru.
Annað væri hin stjómunarlega
uppbygging þar sem alls ekki er
alltaf ljóst innan einstakra stofn-
ana frá hverjum einstakir stjórn-
endur hafa þegið vald sitt. Slikt er
alþekkt í stjórnkerfi okkar sem
„smákóngaveldi". Nauösynleg for-
senda fyrir breytingum er aö einn
yfirmaður hafi ótvírætt vald yfir
öðrum stjómendum sem verði aö
lúta þeirri stefnumörkun sem unn-
iö er eftir innan stofnunarinnar.
Verði vald og valdsvið einstakra
stjórnenda ekki skýrt afmarkaö
yrði verr af stað farið en heima
setið.
Bolli Héðinsson
KjaUariiui
Bolli Héðinsson
efnahagsráðgjafi og
formaður Tryggingaráðs
þarf að breyta og hvað horfi til
framþróunar og hagsbóta fyrir al-
menning.
Þannig mætti hugsa sér að í stað
þess að stofnun á borð við Trygg-
ingastofnun þurfi að sækja hin
ólíklegustu mál til þess ráðuneytis,
sem yfir stofnunina er sett, þá yrði
stofnuninni og starfsfólki hennar
treyst til að búa mál út beint í hend-
ur ráðherra. Þannig fengju stofn-
anir aukið vægi og draga myndi
úr þeim tvíverknaði, sem óhætt er
að fullyrða að fer núna fram í
stjómkerfinu, fyrst með skoöun
mála í stofnunum (á vettvangi, þar
sem málin brenna heitast) og síðan
í ráðuneytum.
Aukiðtraust kallar
á aukna ábyrgð
Deila má um hvort einstakar
Aukið sjálfstæði ríkisstofnana er slag-
orð sem oft er gripið til þegar talin er
þörf á því að hagræða og spara 1 opin-
berum rekstri. - Ein þessara stofnana
er Tryggingastofnun ríkisins.“