Dagblaðið Vísir - DV - 01.08.1991, Blaðsíða 14

Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Sala veiðileyfa
í ríkisstjórninni er deilt um kvótaleigu, leigugjald
fyrir veiöileyfi. Alþýðuílokksmenn vilja taka þetta gjald
upp hiö fyrsta. Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráðherra
stendur gegn breytingunni, og aðrir sjálfstæðismenn
hika við að ganga opinberlega gegn honum. Kvótaleiga
var ekki á stefnuskrá landsfundar Sjálfstæðisflokksins.
Um hana eru ekki ákvæði í hinum lítilvæga málefna-
samningi ríkisstjórnarinnar. Heimildir DV í ríkisstjórn-
inni segja þó, að ráðherrar sjálfstæðismanna aðrir en
Þorsteinn séu ekki langt frá því að samþykkja kvóta-
leigu. Davíð Oddsson forsætisráðherra segir, að þennan
möguleika eigi að skoða eins og aðra.
Einn frá hvorum flokki mun stjórna nefnd, sem ætlað
er að móta tillögur um framtíðarstefnuna í fiskveiðum.
Þetta varð að samkomulagi eftir harðar deilur utanríkis-
ráðherra og sjávarútvegsráðherra, sem almenningur
hefur fylgzt með. í málefnum sjávarútvegsins þarf gjör-
breytingu á ýmsum sviðum.
Allir þekkja, að nú verður að draga úr sókn í of-
veidda fiskstofna, svo sem þorskinn. Þetta gerist enn,
þótt sóknin hafi verið takmörkuð um langt árabil. En
úr því að aflann þarf að minnka, þarf flotinn einnig að
minnka. Sennilega er veiðifotinn hér um það bil 50 af
hundraði of stór. Fækkun í flotanum hefur gengið illa
þrátt fyrir ýmiss konar tilraunir stjórnvalda til að hraða
henni. Með því að selja veiðileyfi til hæstbjóðenda feng-
ist lausn á þessum vanda. Þær útgerðir, sem gætu borið
kostnaðinn við slíkt, mundu þá haldast. Hinar féllu.
Með þessum aðferðum væri því fljótlega unnt að ná fram
æskilegri fækkun skipa, þjóðarbúinu í heild til farsæld-
ar. Það kann ekki góðri lukku að stýra að reka skipa-
flota, sem er helmingi of stór.
Viðhorf eru auðvitað breytt frá því, sem var fyrr á
árum, þegar unnt var talið að veiða fiskinn eftir fóng-
um, án þess að rýra fiskstofnana til frambúðar. Við þær
aðstæður mátti segja, að fiskurinn „kostaði ekkert“, líkt
og drykkjarvatn úr lind „kosti ekkert“, meðan menn
geta gengið í það nær ótakmarkað. Nú er fyrir löngu
svo komið um fiskafla, að auðlindin skerðist, þegar
gengið er í hana. Samkvæmt því er rökrétt, að þeir, sem
veiða af auðlindinni, greiði eitthvað fyrir til þjóðarinnar
í heild. Þeir eru að taka af auðæfum þjóðarinnar, sem
þeir síðan nýta, en það hefðu aðrir einnig getað gert í
þeirra stað.
Þessi rök styðja tillögur um sölu veiðileyfa. Reyndar
er þessum rökum lítið andmælt í alvöru, ef sleggjudóm-
um er sleppt. Við getum ekki nú til dags htið svo á, að
einhveijar útgerðir eigi fiskinn í sjónum, þótt þær hafi
lengi stundað veiðar.
Spurningin verður þá, að hve miklu leyti útgerðir
gætu borið kostnað af greiðslu veiðileyfa, hvort sem það
yrði kallað kvótaleiga eða eitthvað annað. Svarið er, að
við verðum að gera okkur grein fyrir, að flotinn er helm-
ingi of stór. Fimmtíu prósent mega því og eiga að detta
út. En sjávarútvegur er og verður einn helzti atvinnu-
vegur þjóðarinnar. Auðvitað yrði að sjá til þess, að sú
útgerð, sem eftir stæði, gsöti borið sig og það vel. En
þetta er í reyndinni aðeins spurning um, hvort gengi
krónunnar sé rétt skráð. Ef gengið yrði þá skráð rétt
miðað við aðstæður, mundi æskileg útgerð auðvitað
bera sig hér á landi, eftir að sala veiðileyfa yrði tekin
upp.
Veiðileyfm ætti þá að bjóða upp á uppboðsmarkaði.
Haukur Helgason
FIMMTUDAQUR 1. ÁGÚST 1991.
„Var ekki fásinna aö ímynda sér aö fámennt eyríki á hjara veraldar gæti orðið sjálfstætt og óháð auðugum
nágrönnum?"
íslensk
þjóðmenning
Á næsta ári verða liðin fimmtíu
ár frá því að rit Sigurðar Nordals,
íslenzk menning, kom út. Það
merka rit hafði mikil áhrif á hug-
myndir landsmanna um sjálfa sig
og sögu sína. Á vissan hátt var
þessi bók eins konar sjálfstæðisyf-
irlýsing þjóðar sem var að kveðja
sér hljóðs í ótryggri veröld. Ægileg
styrjöld geisaði um mestallan
heiminn. Ríki voru hernumin og
þjóðir undirokaðar. ísland var set-
ið herliði voldugra ríkja og víg-
drekar ösluðu um höfm umhverfis
landið og sökktu íslenskum skipum
og áhöfnum þeirra og farþegum í
djúpin köld.
Hvers var þjóð, sem ekki taldi
nema nokkuð á annaö hundrað
þúsund einstaklinga, megnug í
slíkum heimi? Var ekki fásinna að
ímynda sér að fámennt eyríki á
hjara veraldar gæti orðið sjálfstætt
og óháð auðugum nágrönnum?
Tilraun til að svara
íslenzk menning eftir Sigurð
Nordal var tilraun til að svara
þeirri spumingu. Svarið er fólgið í
því að kanna forsendur tilveru ís-
lenskrar menningar og þjóðernis,
með öðrum orðum: Að leita sér-
kenna þeirrar menningar er þróast
hafði á íslandi og draga þannig
fram þaö sem réttlætti að Islend-
ingar gætu verið og ættu að vera,
sjálfstæð þjóð.
Eins og eðlilegt er leggur Sigurð-
ur Nordal mesta áherslu á það sem
hæst ber í menningu íslendinga,
bókmenntir þeirra fornar, skipan
þjóðveldisins og varðveislu norr-
ænnar sögu. Menningarhugtak það
sem hanrt notar er ef til vill ekki
hámákvæmt en þjónar sínu hlut-
verki í ritgeröinni harla vel.
En Nordal hugsar að það sé ein-
mitt það sem íslendingar hafa lagt
af mörkum til þess er hann kallar
heimsmenningarinnar sem máli
skiptir. Hann segir orðrétt: „Sé nú
hugsað um skref íslendinga til
heimsmenningarinnar, er aðrar
þjóðir eigi að virða, verði einsætt
hvaö sitja skuli í fyrirrúmi. í efna-
legri og verklegri menningu, tækni
og iðnum, jafnvel í öllum sjónlist-
um, hefur þeim lengst af verið
ábótavant. Hins vegar hafa þeir í
bókmenntum og orðsins listum
varðveitt og skapað varanleg verð-
mæti“. Síðar segir hann: „Því er
sífellt haldið á loft, að menningin
sé eina landvöm vor. En hún verð-
ur oss því aðeins til vamar út á
við, að það sé fram dregið, sem er
oss fremur til sóma en vansa, öðr-
um þjóðum kynnt þetta og á þann
hátt, aö þær veiti því athygli".
KjaUarinn
Haraldur Ólafsson
dósent
Ekki veit sá er þetta ritar hvort
erlendar þjóðir hafi kynnst að
marki þessari miklu ritgerð hans
og landvörn en hitt er vist að ís-
lendingum hefur hún orðið hug-
stæð enda rituð af snilld. Ekki fer
hjá því að ýmsar athugasemdir
mundu nú gerðar við margt það
sem Nordal segir en það breytir
ekki þeirri staðreynd að þetta er
rit sem hver kynslóð á að lesa og
íhuga.
Menning frá landnámstíma
En nú er haldiö í nokkuð aðra
átt en Sigurður Nordal fór á sínum
tíma. Hafsteinn Guðmundsson
bókaútgefandi hafði forgöngu um
að hafin er útgáfa ritsafns er nefn-
ist íslensk þjóðmenning. í því eiga
að birtast ritgerðir um alla þætti
menningar á Islandi frá landnáms-
tíma og fram um síðustu aldamót
og reyndar lengra fram á 20. öld
ef þurfa þykir.
í því verki er bæði fengist við þá
efnisþætti sem Sigurður Nordal
taldi til hámenningar og það sem
honum fannst síður umræðu vert.
Verkleg menning, tækni og iðnað-
ur, siðir og venjur, hugmyndir um
dularöfl og kynjafyrirbæri eru ekki
síður forvitninlegar en mikfifeng-
legur kveðskapur og háleitar hugs-
anir. Alþýða landsins hefur um
aldaraöir leyst margvísleg við-
fangsefni daglegs lífs á sérstæðan
hátt. Þar er ekki síður um að ræða
sérkenni menningar en í skáldskap
og fræðum.
Fyrsta bindi þessa rits kom út
fyrir fjórum árum og hefur síðan
komið út eitt bindi á ári. Fjögur
stór bindi eru nú komin út og höf-
undar ritgerða í þeim eru 23. Verið
er að undirbúa næstu þrjú bindi
og er langt komið að búa næsta
bindi undir prentun. Dugmikill rit-
stjóri þessa verks er Frosti Jó-
hannsson og hefur hann unnið
mikið starf. En snilldarmaðurinn
Hafsteinn Guðmundsson er upp-
hafsmaðurinn sem hefur veg og
vanda af þessu mikla verki.
Landvörn inn á við
Á engan hátt er unnt að bera
þetta saman við ritgerð Nordals en
þó tengjast þessi tvö verk. Bæði eru
tilraun til að átta sig á forsendum
menningar þeirrar sem þróast hef-
ur á íslandi. Bæði eru áminning
um að varðveita þann arf sem hðn-
ar kynslóðir hafa gefið okkur og
bæði eru réttlæting okkar í samfé-
lagi þjóðanna. En íslensk þjóð-
menning er fyrst og fremst hugsuð
sem landvörn inn á við. Styrkur
þjóðar byggist fryst og síðast á
innra þreki, eigin siðferðiskennd,
tilfinningu fyrir þeirri menningu
sem þegnar hennar búa við, virð-
ingu fyrir sjálfum sér og samlönd-
um sínum.
Þrátt fyrir margs konar erfið-
leika í bókaútgáfu er vonandi að
unnt verði að ljúka útgáfu íslenskr-
ar þjóðmenningar og öll hin fyrir-
huguðu tíu bindi verði komin út
innan fimm til sex ára.
Engin þjóð fær staðist nema hún
eigi sér sameiginlegar einhverjar
grundvallarhugmyndir um sjálfa
sig. Þekking á fortíðinni er um leið
vegvísir til framtíðarinnar. Menn-
ing íslendinga er hvorki merkari
né ómerkari en menning annarra
þjóða. Það sem gefur henni gildi er
að hún er samsett af þáttum sem
margir hverjir eru einstæðir og
einkennandi fyrir íslenska þjóð
eina.
Haraldur Ólafsson
„Engin þjóö fær staðist nema hún eigi
sér sameiginlegar einhverjar grund-
vallarhugmyndir um sjálfa sig. Þekk-
ing á fortíðinni er um leið vegvísir til
framtíðarinnar.“