Dagblaðið Vísir - DV - 17.08.1991, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST 1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÓRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JONAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 >27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJOLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTl 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð i lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Einnota og ábyrgðarlausir
Ef ráðherra fær utan úr bæ tilmæli eða sníkjur, sem
eiga ekki erindi til ráðuneytisins, heldur til Byggðastofn-
unar, og hann framsendir þetta með fylgibréfi til stofn-
unarinnar, virðist forstjóri hennar hingað til hafa tahð,
að um eins konar útgjaldafyrirmæli að ofan sé að ræða.
Yfirlýsingar forstjóra Byggðastofnunar gefa örlitla
innsýn í hugarheiminn, sem hefur komið lánveitingum
fyrirgreiðslusjóða upp í 45 milljarða. Þar ber enginn
neina ábyrgð. Menn sitja bara í fínum jakkafötum á fín-
um kontórum og grýta peningum út um víðan völl.
Að baki bréfa og símtala milli stjórnmálamanna og
skömmtunarstjóra liggur fyrirgreiðsluæði, er helgast
af þokukenndri lögbók, sem kölluð er „atvinnustefna“,
þegar önnur rök þijóta. Lögbókin gerir ekki ráð fyrir
neinni ábyrgð skömmtunarstjóra í opinberum sjóðum.
í fínimannsleik stjórnmálamanna og skömmtunar-
stjóra stafar hið óhefta peningaaustur meðal annars af
því, að stjórnmálamennirnir og skömmtunarstjórarnir
eru einnota. Þeir lifa í núinu og virðast ekki gera sér
neina grein fyrir, að sagan muni vega þá og meta.
Stjórnmálamenn og skömmtunarstjórar fara ekki eft-
ir spakmæli Hávamála um orðstírinn, sem aldrei deyr.
Þeir eru í fínimannsleik líðandi stundar og fá andlega
fullnægingu af að útvega pe.ninga til þeirra, sem ganga
með betlistaf milli banka og sjóða hins opinbera.
Skömmtunarstjórarnir vísa frá sér allri ábyrgð og
kasta henni ýmist til útgjaldafíkinna ráðherra eða til
hugtaksins „atvinnustefnu“. í stétt skömmtunarstjóra
vantar greinilega heilsteypt fólk með ríka sjálfsvirðingu
og skilning á mikilvægi orðstírs, sem aldrei deyr.
Stjórnmálamennirnir vísa einnig allri ábyrgð frá sér,
ýmist til skömmtunarstjóranna eða til „atvinnustefn-
unnar“. Þannig hefur orðið til 45 milljarða króna víta-
hringur, sem á eftir að valda afkomendum okkar mikl-
um endurgreiðslum og erfiðleikum á næstu áratugum.
Forsætisráðherra er réttilega sakaður um að hafa
stundað fyrirgreiðslustefnu sem borgarstjóri. Sam-
kvæmt spakmælinu um, að batnandi manni sé bezt að
lifa, hefur hann samt lagt til atlögu við vítahring sjóða-
kerfisins. Hann er fluttur úr gamla glerhúsinu.
Reglan um, að ekki megi kasta steinum úr glerhúsi,
nær ekki yfir þá, sem hafa skipt um vettvang og ákveð-
ið að byrja nýtt og betra líf. Þess vegna skyggir fortíðin
ekki á tilraunir forsætisráðherra til að koma böndum á
fyrirgreiðslukerfi opinberra skömmtunarstjóra.
Ekkert bannar fínimönnum skömmtunarkerfisins að
segja af sér og byija nýtt líf sem ábyrgir borgarar. Þeir
gætu til dæmis sótt aftur um stöður skömmtunarstj óra
með loforðum um að „gera þetta aldrei aftur“ og taka
í þess stað upp vinnubrögð, sem standast dóm sögunnar.
Þótt stjórn Framkvæmdasjóðs hafi tekið þátt í að firra
sig ábyrgð með tilvísun til „atvinnustefnu“ stjórnmála-
manna, hefur hún eigi að síður sýnt þann manndóm
að stöðva lánveitingar sínar, að lýsa yfir óbeinu gjald-
þroti sjóðsins og að undirbúa formlegt andlát hans.
Viðbrögð yfirmanna Byggðasjóðs eru önnur og nei-
kvæðari, enda hafa forstjóri og stjórnarformaður sjóðs-
ins verið í fylkingarbijósti „atvinnustefnunnar“, sem
vísað er til, þegar varin er lánastefna, sem á sér enga
stoð í hefðbundinni rekstrarhagfræði eða þjóðhagfræði.
Þeir verða ekki dregnir fyrir lög og dóm, en þeir verða
dregnir fyrir sagnfræðilegt og siðferðilegt mat, þar sem
hinir einnota og ábyrgðarlausu fá engan orðstír.
Jónas Kristjánsson
Hervirki
brjálaða manns-
ins í CIA
Eitt af því sem fylgir glasnost,
opinskárri umræðu í Sovétríkjun-
um um áöur bannhelga hluti, er
að leyniþjónustan KGB er tekin að
státa opinberlega af afrekum sín-
um. Fólk, sem iiún telur hetjur sín-
ar, hefur meðal annars verið heiðr-
að með frímerkjaútgáfu. í þeim
hópi er Englengingurinn Harold
(Kim) Philby sem komst til metorða
í bresku leyniþjónustunni á ára-
tuga starfsferli en vann allan þann
tíma í raun og veru fyrir sovésku
leyniþjónustuna.
Mætur KGB-manna á Philby
skýrast af efni bókar sem nýlega
er komin út í Bandaríkjunum. Cold
Warrrior: James Jesus Angleton,
The CLA’s Master Spy Hunter eftir
Tom Mangold (útg. Simon &
Schuster) fjallar um mann þann
sem stýrði gagnnjósnum banda-
rísku leyniþjónustunnar meðan
kalda stríðið var í hámarki. Man-
gold telur sig hafa sýnt fram á að
afhjúpun tvöfeldni Philbys hafi
gert Angleton brjálaðan og valdið
athæfl sem gerði CIA og aðrar vest-
rænar leyniþjónustur máttlausar
gagnvart KGB á annan áratug.
Gagnnjósnir eru sú grein leyni-
þjónustustarfsemi sem felst í því
að varast brögð og flugumenn af
hálfu hliðstæðra stofnana and-
stæðinga. Þar venjast menn þeim
hugsunarhætti að ekki megi láta
blekkjast af því sem við blasir á
yfirborði, nauðsynlegt sé að
skyggnast dýpra og leita dulins
samhengis.
Angleton var starfsmaður OSS,
fyrirrennara CIA, þegar hann
kynntist Philby í London á stríðs-
árunum. Vinfengi þeirra varð náið
eftir að Philby var sendur eftir stríö
til Washington að sjá um samband
bresku leyniþjónustunnar við
bandarísku leyniþjónustuna og ör-
yggislögregluna. Angleton var þá
aðstoðarframkvæmdastjóri sér-
stakra aðgerða hjá bandarísku
stofnuninni og greiddi götu Philbys
í hvívetna.
Á sínum tíma kom í ljós að öll sú
vitneskja sem Philby komst yfir
með þessum hætti rann viöstöðu-
laust til Moskvu en Angleton hélt
í lengstu lög uppi vörnum fyrir vin
sinn og drykkjubróöur. Þegar
Burgess og Maclean flýðu til
Moskvu frá Bretlandi 1951 féll
grunur á Philby vegna kunnings-
skapar við hinn fyrrnefnda. Angle-
ton tók þá upp hjá sjálfum sér að
senda Walter Bedell Smith, þáver-
andi aðalframkvæmdastjóra CIA,
greinargerð til vamar þessum
breska vini sínum.
Þeim mun meira áfall hlýtur það
aö hafa orðið fyrir hann þegar
Philby loks sýndi sitt rétta andlit
með því að forða sér til Moskvu frá
Beirut 1963 þegar breska leyniþjón-
ustan var oröin nærgöngul við
hann. Þá var Angletop orðinn yfir-
maður gagnnjósna hjá CIA. Jafn-
framt hafði hann gerst stór-
drykkjumaður og sérlundaðri en
fyrr.
Viðbrögð hans við svikum Phil-
bys voru að svipast um eftir nýju
átrúnaðargoði sem staðfesti fengna
reynslu um að engum mætti
treysta. Það reyndist við höndina.
Árið 1962 gekk KGB-maðurinn
Anatoli Golitsin bandarísku leyni-
þjónustunni á hönd. Hann fræddi
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
sína nýju húsbændur á aö KGB
væri 'tvöfalt í roöinú. Njósnanet
þess á Vesturlöndum væri aukaatr-
iði í samanburði við meginsamsær-
ið. Það fælist í því að senda út af
örkinni uppgerðarliðhlaupa til að
blékkja vestrænar leyniþjónustur
og lauma jafnframt inn í þær so-
véskum útsendurum, „moldvörp-
um“ á leyniþjónustumáli. Þannig
ætti í fyllingu tímans að koma
stefnumótun vesturveldanna undir
dulin, sovésk áhrif.
James Jesus Angleton trúði
þessu eins og nýju neti. Sérstaklega
þótti honum sannfærandi þegar
Golitsin skýrði frá aö ósættið með
Sovétríkjunum og Kína væri upp-
gerð ein, bragð til þess sniðið að
svæfa vesturveldin á verðinum.
Síðan kom röðin að liðhlaupum
frá KGB sem næstir gáfu sig fram
við vestrænar leyniþjónustur. í
samstarfi þeirra réö Ángleton svo
miklu að hann fékk komiö því til
leiðar að farið var með hátt á annan
tug þeirra sem ílugumenn þegar
þeir könnuðust ekki við kenningu
Golitsins um KGB-in tvö. Síðari
rannsóknir hafa sýnt að allir þessir
menn vildu ganga til liðs við vest-
urveld in af eigin hvötum.
Þeim mun meiri furðu sætir hvað
Angleton komst upp með í með-
ferðinni á þeim. Hinum kunnasta,
Júrí Nosenko, var haldið án dóms
og laga í einkadýflissu CIA, lengst
af við pyndingaaðbúð, á fimmta ár.
Nosenko var sveltur, hann fekk
hvorki tóbak, aðstöðu til tann-
hirðu, útvarp né lesefni. Klefi hans
var níðþröngur og gluggalaus.
Hann kveðst viss um að sér hafi
verið gefin skynvillulyf.
Allt var þetta gert til að knýja
Nosenko til að játa aö KGB hefði
gert hann út. í því skyni var hann
dreginn í þriöju gráðu yfirheyrslur
hvað eftir annað og festur í lyga-
mæla. Nú er viðurkennt að Nos-
enko fór með rétt mál, enda greiddi
CIA honum ærnar bætur fyrir
fangavistina. Golitsin er reyndar
líka enn á launaskrá CIA þótt nú
þyki ljóst aö hann er stórlygari en
nógu kænn til að ljúga þannig aö
þeir verði fyrir tortryggninni sem
í sömu slóð komu og gátu afsannað
mál hans.
Fullvíst þykir að Angleton hafl
látið framselja að minnsta kosti
einn liðhlaupa úr KGB sem átti
vísa aftöku í Sovétríkjunum.
Mestum usla olli Angleton þó í
Sovétdeild CIA sem varð nánast
óstarfhæf í áratug af hans völdum.
Alla starfsmenn, sem tóku þá fyrr-
um KGB-menn trúanlega sem ekki
féllust á kenningu þeirra Golitsins,
lét hann setja í moldvörpurann-
sókn og eyðilagði með því starfsfer-
il að minnsta kosti 40 CLA-manna.
Þar að auki hafði hann neitunar-
vald um stöðuhækkanir innan
stofnunarinnar og beitti því óspart.
Eftir aö Willliam Colby, þá aðal-
framkvæmdastjóri CIA, vék Angle-
ton úr starfi 1974, gerði rannsókna-
stjóri stofnunarinnar, Clare Petty,
skýrslu með þeirri niðurstöðu að
væri farið eftir afleiðingum athæfis
hans mætti leiða að því sterk rök
að gagnnjósnastjórinn hefði sjálfur
rekið moldvörpustarf í þágu Sovét-
ríkjanna.
Ángleton hafði aðstöðu til að láta
meinloku sína bitna á fólki í öðrum
vestænum leyniþjónustum. Eftir
ábendingu hans var Ingeborg Ly-
gren, norsk kona sem verið hafið
milligöngumaður milli CIA og sov-
éskra erindreka þess í Moskvu frá
1956 til 1959, hneppt í einangrunar-
fangelsi í þrjá mánuöi og svo
þjarmað aö henni' í yfirheyrslum
að hún fékk taugaáfall í fangelsinu
og náði sér aldrei þótt norski sak-
sóknarinn vísaði máli hennar frá
jafnskjótt og hann fékk að sjá gögn-
in.
Þegar Colby loks losaði CIA við
Angleton höfðu þeir Golitsin kom-
ist að þeirri niðurstöðu að allir
vestrænir stjómmálamenn, sem
unnu að slökun í alþjóðamálum,
væru sovéskir útsendarar. Á lista
þeirra voru nöfn eins og Harold
Wilson í Bretlandi, Willy Brandt í
Vestur-Þýskalandi, Olof Palme í
Svíþjóð, Lester Pearson í Kanada
og Henry Kissinger í Bandaríkjun-
um. Magnús T. Ólafsson
Mynd Kims Philby á sovésku frímerki.
Við útför Allens Dulles, frægasta aðalframkvæmda-
stjóra CIA, hlotnaðist James Jesus Angleton sá heið-
ur að bera duftskrínið.