Dagblaðið Vísir - DV - 21.10.1991, Side 15

MÁNUDAGUR 21. OKTÓBER 1991.
15
„Af einhverjum
óskiljanlegum
ástæðum...“
Fyrir nokkru helgaöi hinn nafn-
lausi greinahöfundur DV, Dagfari,
skoðunum okkar Þorsteins Páis-
sonar á fiskveiðum dálk sinn. Þar
sagði 'nann, að flestir ráðherrar
núverandi ríkisstjórnar vildu
veiðileyfasölu. „Á hinn bóginn
stendur Þorsteinn Pálsson sjávar-
útvegsráðherra, útgerðarauðvald-
ið og svo Hannes Hólmsteinn Giss-
urarson, sem af einhveijum óskilj-
anlegum ástæðum hefur allt í einu
sett sig upp á móti markaðslögmál-
unum. Hannes telur það sósíalisma
og miðstýringu, að ríkið skattleggi
veiöarnar og bjóði þær út, en vill,
að útgerðin hafi frjálsan og óheftan
aðgang að fiskimiðunum."
Veiðileyfasala nauðsynleg
Þeir segja mest frá Ólafi kon-
ungi, sem minnst hafa séð til hans,
var kveðið að fornu. Og nú ætlar
Dagfari kampakátur að kenna mér
markaðslögmálin! Þótt ég hafi
skrifað fleiri greinar en tölu verði
á komið um skoðanir mínar á fisk-
veiðum við íslandsstrendur, hefur
mér greinilega orðið lítt ágengt:
Dagfari hefur ekki hugmynd um,
hverjar þær. eru. Ég ætla því enn
að reyna að skýra mál mitt.
Fyrst er frá því að segja, að ég
er stuðningsmaöur núverandi
kvótakerfis. Það felur alls ekki í
sér, að ég sé andvígur veiðileyfa-
sölu. Eina leiðin til þess að auka
Kjallarinn
Dr. Hannes Hólmsteinn
Gissurarson
lektor í stjórnmálafræði
hagkvæmni í veiðum er einmitt
veiðileyfasala, ■ fijálst framsal
kvóta. Hagsýnni útgerðarmenn
eiga að kaupa veiðileyfi eða kvóta
af hinum óhagsýnni. Þannig veljast
þeir til fiskveiða, sem best kunna
að skipuleggja þær, og sóknin
minnkar niður í það, sem er hag-
kvæmast.
Munurinn á skoðunum mínum
og þeirra Gylfa Þ. Gíslasonar og
Þorvaldar Gylfasonar, sem verið
hafa háværustu andstæðingar
kvótakerfisins, er á hinn bóginn sá,
að ég vil að útgerðarmenn versli
sín á milli með veiðileyfin eða kvót-
ana. Þeir Gylfi, Þorvaldur og Dag-
fari vilja að ríkið leigi útgerðar-
mönnum kvótana (og þeir megi
væntanlega síðan versla með þá sín
á milli).
Veiðileyfaleiga ríkisins
óhagkvæm
Þorvaldur Gylfason viðurkenndi
að vísu í sjónvarpsviðtali á dögun-
um, að núverandi kvótakerfi væri
sennilega ekki síður hagkvæmt en
það kerfi, sem hann hefði í huga.
„Eina leiðin til þess að auka hag-
kvæmni 1 veiðum er einmitt veiðileyfa-
sala, frjálst framsal kvóta. Hagsýnni
útgerðarmenn eiga að kaupa veiðileyfi
eða kvóta af hinum óhagsýnni.“
„Reynslan sýnir, að ríkið er ekki líklegt til að ráðstafa fjármunum eins
vel og fjöldi fjármagnseigenda, kapítalista," segir greinarhöfundur.
Hann taldi hins vegar ólíklegt, að
menn myndu sætta sig við það. Sú
niðurstaða hans er auðvitað ekki
vísindaleg, heldur fullkomið mats-
atriði. Ég held sjálfur, að meiri sátt
muni myndast um lausn, þar sem
hinir óhagsýnni útgerðarmenn eru
smám saman keyptir út af fiski-
miðunum, en þar sem þeir hrekjast
þaðan allir í einu, vegna þess aö
þeir geta ekki keppt við aðra á opin-
beru uppboði um kvóta.
Ég vil raunar ganga lengra en
Þorvaldur og halda því fram, að
kvótakerfið geti orðið miklu hag-
kvæmara en opinber veiðileyfa-
leiga. Að því hníga tvenns konar
rök. í fyrsta lagi munu menn skipu-
leggja veiðar sínar til skamms
tíma, ef þeir hafa kvótana á leigu
frá ríkinu og enga vissu um að
halda þeim áfram. Fiskveiðar
verða því hagkvæmari sem útgerð-
armenn geta skipulagt þær til
lengri tíma. Varanlegir kvótar í
einkaeign eru því hagkvæmastir.
í öðru lagi má ekki gleyma því,
hvernig þeim fjármunum er ráð-
stafað, sem fiskveiðar kunna að
gefa af sér við aukna hagræðingu.
Við kerfi mitt muhu nokkur þús-
und útgerðaraðilar, hluthafar í út-
gerðarfyrirtækjum, ráðstafa þeim.
Við kerfi þeirra Gylfa, Þorvaldar
og Dagfara mun ríkiö hins vegar
ráðstafa þeim. Reynslan sýnir, að
ríkið er ekki líklegt til aö ráðstafa
fjármunum eins vel og fjöldi fjár-
magnseigenda, kapítalista.
Kapítalismi krefst kapítalista
Nú segjast allir vera orðnir vinir
hins frjálsa markaöar. En menn
gleyma því sumir, að hornsteinar
hans eru tveir, og getur hann án
hvorugs verið. Annars vegar krefst
markaðurinn frjálsrar verðmynd-
unar í óheftum viðskiptum. Þetta
skilja flestir. Hins vegar er nauð-
synlegur einkaeignarréttur á þeim
verðmætum, sem verð myndast á
í hinum óheftu viðskiptum. Þetta
skilja færri. Kapítalismi án kapítal-
ista er eins og bíll án hreyfils. Hann
kemst ekki úr sporunum.
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Arðsóun til sjós og lands
Margt hefur verið skrifað og rætt
um vandamál fiskveiðanna hér við
land og hafa þar ýmsar lausnir á
vandanum verið til nefndar. Ekki
eru allir á eitt sáttir, en flest bend-
ir til að nær allir séu sammála um
í hverju vandi fiskveiðanna sé fólg-
inn.
Vandinn: Óheftur aðgangur
leiðirtil arðsóunar
íslendingar eru lánsöm þjóð. Við
strendur landsins eru ein gjöfulust
fiskmið hér á jörðu, sem landinn
hefur lært að nýta sér sínum til
framfæris. Sá galli er þó á þessari
auðlind hafsins að hún er takmörk-
uð, eins og reyndar allar aðrar auð-
lindir eru takmarkaðar. Þetta
skipti reyndar lengi vel litlu því
fiskveiðar voru ætíð stundaðar af
fáum með afkastalitlum tækjum.
Meðan svo var varð enginn tak-
markanna var og því var ekkert
vandamál til staðar.
Með tíð og tíma fjölgaði veiði-
mönnunum og tæki þeirra urðu
jafnan afkastameiri. Eftirspurn eft-
ir sjávarafurðum hafði og aukist
og því voru arðmöguleikar greinar-
innar góðir. Auknir arðmöguleikar
urðu til þess að veiðimönnunum
fjölgaöi úr hófi fram; takmörk auð-
lindarinnar fóru að gera vart við
sig. Meðan tala fiskimanna var
hófleg var næg veiði fyrir þá alla,
en eftir því sem fiskimönnum fjölg-
aði minnkaði veiði hvers og eins
og þar með arðurinn af veiðunum.
Takmörk auðlindarinnar í haf-
inu, fisksins, eru bæði líffræöileg
og hagfræðileg. Ef of margir fiskar
eru dregnir úr sjó á tilteknu tíma-
bili fækkar þeim fiskum sem veiða
má síðar. Þetta er hið líffræðilega
lögmál. Það að fiskunum hefur
fækkað í sjónum gæti valdið því
að tekjur af auðlindinni yrðu minni
í framtíðinni, en það er þó ekki víst
er sóað. Arðurinn, eða rentan, sem
nýting auðlindarinnar gæti gefið
af sér með réttum fjölda veiði-
manna og skipa, fer þannig allur í
súginn. Þetta eru hagfræðilegu tak-
mörkin. Þjóðhagslegar aíleiðingar
þessarar arðsóunar eru þær að
fiskveiðarnar skila minna af sér en
hagkvæm nýting fiskistofnanna
gæti gert.
Lausnin: Aðgangur takmark
aður með veiðiréttindum
Flestir þeir er ritað hafa og rætt
um vandamál fiskveiðanna eru
ekki aðeins sammála um það hver
vandinn sé, heldur eru þeir í mörgu
sammála um leiðina til lausnar
vandamálinu. Lausnin felst í því
að takmarka fjölda þeirra fiski-
manna sem veiða mega fiskinn í
„Ein er þó sú breyting sem vara skal
við hér nú, en það er hugmyndin um
að leggja beri auðlindagjald á veiðarn-
ar. Formælendur þeirrar hugmyndar
að selja beri veiðileyfi, leggja til að rík-
ið eigni sér veiðiréttinn á fiskimiðun-
um hér við land, en leigi síðan þennan
rétt til hæstbjóðenda.“
Kjallarinn
Dr. Birgir Þór Runólfsson
lektor í hagfræði
og hagfræðilegu takmörkin snúast
ekki um þá áhættu.
Þegar fiskimönnum hefur fjölgað
úr hófi fram kemur til það vanda-
mál að fiskimennirnir eru famir
að veiða hverjir frá öðrum. Það er
aðeins tiltekinn fjöldi af fiskum í
sjónum og þegar of margir keppast
um að ná þeim veiöir hver minna
og leggur í of mikinn kostnað viö
keppnina. Þannig veldur ofurkapp
óhóflega margra veiðimanna því
að arðmöguleikum auðlindarinar
sjónum. Þar að auki er skynsam-
legt að minnka það ofurkapp sem
er við veiðarnar með því að
skammta hverjum fiskimanni eða
fiskiskipi fyrir sig ákveðinn hluta
af veiðunum. Með þessu móti þvæl-
ast fiskimennimir ekki hver fyrir
öðrum, kappið við veiðarnar
minnkar, og þannig er dregiö úr
óþarfa kostnaði og fjárfestingu og
á endanum verður arðsköpunin
meiri.
Þessari lausn, takmarkaður að-
„Takmork auðlindarinnar í hafinu, fisksins, eru bæði lífræðileg og hag-
fræðileg."
gangur með veiðiréttindum, hefur
reyndar verið komið á hér við land,
en eins og allir vita hefur svokallað
kvótakerfi, með breytingum þó,
verið notað við stjórn fiskveiða hér
síðan 1984. Kvótakerfið, bæði í
sinni upprunalegu mynd og með
breytingum, hefur ekki verið galla-
laust, en þó er það byrjað að skila
árangri, eins og Ragnar Árnason,
prófessor í fiskihagfræði, hefur
bent á. Fjölgun fiskiskipa hefur
verið stöðvuð, sóknarkostnaður
við veiðarnar hefur minnkað og
útgerðir eru farnar að sýna hagn-
að. Með ýmsum smávægilegum en
þó mikilvægum breytingum til við-
bótar á núverandi kvótakerfi mætti
á fáum árum ná sem fyllstri hag-
kvæmni í veiðum hér við land.
Frá arðsóun á sjó til
arðsóunará landi
Ein er þó sú breyting sem vara
skal við hér nú, en það er hug-
myndin um að leggja beri auðlinda-
gjald á veiðarnar. Formælendur
þeirra hugmyndar að selja beri
veiðileyfi leggja til að ríkið eigni
sér veiðiréttinn á fiskimiðunum
hér við land, en leigi síðan þennan
rétt til hæstbjóðenda.
Slík leigusala hefur engu við hag-
kvæmni veiðanna að bæta, þvert á
móti, leigusalan mun valda meiri
óvissu og óskynsamlegri fjárfest-
ingarákvörðunum leigutaka. Þar
að auki mun sú hugmynd að ríkið
innheimti afgjald, þ.e. leigu, ein-
göngu verða til þess að arðsóunin
færist á land upp. í stað þess að of
margir fiskimenn keppi á miðun-
um, og valdi hver öðrum kostnaði
og sói þannig arðmöguleikum auð-
lindarinnar, munu hinir ýmsu
hagsmunahópar á landi uppi setj-
ast að kjötkötlum stjórnmála-
mannanna og etja ofurkappi við að
verða sér úti um hluta arðsins
(rentunnar). Þessi rentusókn, eins
og slík hegðun er kölluð innan hag-
fræðinnar, mun á endanum sóa á
ný öllum þeim arði, rentunni, sem
skapaðist við skynsamlegri veiðar.
Dr. Birgir Þór Runólfsson