Dagblaðið Vísir - DV - 06.02.1992, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR Í992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÖNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11. 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Stór, gömul og þreytt
Hross eru tryggð á grundvelli upplýsinga um nafn,
lit og aldur. Ef brúnn hestur á svipuðum aldri drepst í
hesthúsahverfinu, getur tryggingafélagið ekki efazt um,
að það sé hinn tryggði hestur. Þetta veldur svo háu
tjónahlutfalli, að hrossatryggingar eru mjög dýrar.
Ef eigandi reiðhrossa hefur samband við tryggingafé-
lag og óskar eftir að tryggja hross á grundvelli upplýs-
inga um frostmerkingu, þannig að útilokað sé að rugla
saman hrossum, getur hann ekki fengið lægra iðgjald á
grundvelh minni áhættu af hálfu tryggingafélagsins.
Þetta htla dæmi um kölkun tryggingafélaga sýnir í
hnotskum, hvemig hin stóra, gömlu og þreyttu trygg-
ingafélög landsins nýta sér ekki tryggingástærðfræði til
að flokka niður áhættu, svo að unnt sé að bjóða fólki
lægri tryggingar, ef það er með sitt á hreinu.
Frægari dæmi og dýrari era á öðrum sviðum. Trygg-
ingafélög flokka húsnæði mjög gróflega í áhættuflokka,
en gera engan greinarmun á mikhh og lítihi bruna-
hættu. Þannig er algengt, að frystihússljórar, sem eng-
um eldvömum sinna, greiði sömu iðgjöld og aðrir.
Þegar svo kviknar í frystihúsunum, þar sem eldvarn-
ir era í megnasta ólagi, þrátt fyrir ótal aðvaranir eftir-
htsaðha, greiðir tryggingafélagið hið sama og ef aht
hefði verið í stakasta lagi. Þetta veldur því, að frystihús-
stjórar sjá sér ekki hag í að borga fyrir eldvarnir.
Sama er að segja um misjafnan frágang húsa gagn-
vart foktryggingu. Th era opinberir staðlar um, hvemig
eigi th dæmis að ganga frá þakjámi, svo að það íjúki
ekki. Sumir fara eftir þessum reglum og aðrir ekki, en
ahir borga sama iðgjaldið og ahir fá tjónið greitt.
Talsmenn hinna stóra, gömlu og þreyttu tryggingafé-
laga landsins segja, að ekki sé aðstaða th að skoða eld'-
vamir í hverju húsi, og virðast þar með ekki taka mark
á eldvamaeftirlitinu. Útlenda tryggingafélagið, sem
hingað er komið, lætur hins vegar skoða hvert hús.
Eðlileg samkeppni tryggingafélaga, sem ekki hefur
verið hér á landi th skamms tíma, á að hafa áhættuflokk-
un svo nákvæma, að tryggjendur sjái sér hag í því að
hafa aht í lagi th þess að lenda í sem lægstum iðgjalda-
flokki og vera öraggir um, að tryggingafélagið borgi tjón.
Ef útlenda tryggingafélagið nær í betri viðskiptavini
með því að bjóða þeim lægri iðgjöld á þeim forsendum,
að minni líkur séu á tjóni hjá þeim en hjá hinum, sem
era með aht niður um sig, era markaðslögmálin í fyrsta
sinn farin að njóta sín í tryggingum hér á landi.
Markaðslögmál í tryggingum hafa einkum tvíþætt
ghdi. í fyrsta lagi græðir viðskiptavinurinn sjálfur á
lækkuðum iðgjöldum. Og í öðra lagi græðir þjóðfélagið
í hehd á því, að tjón minnkar, þar sem ástand hinna
tryggðu hluta verður betra en eha hefði orðið.
Innreið Skandia í íslenzkan heim stórra, gamaha og
þreyttra tryggingafélaga verður vonandi th þess að
breyta langvinnri fáokun í eðlhega samkeppni. Það
verður þá gott dæmi um gróða þjóðfélagsins af því að
opna íslenzkan markað fyrir erlendri samkeppni.
Við getum gert okkur í hugarlund, hvemig margt
mundi lagast hér á landi, ef erlend samkeppni ryddi
fáokun í burtu á fleiri sviðum, svo sem í bönkum, olíufé-
lögum og flutningum á sjó, svo ekki sé talað um einokun-
ina, sem er í flugi og innflutningsbannið í landbúnaði.
Samkeppnin getur leitt th, að tryggingafélög hrökkvi
af svefni, hætti að hossa brúnum hrossum og síbrenn-
andi frystihúsum og fari að stunda alvörutryggingar.
Jónas Kristjánsson
„Hvað meö islenskan fisk og raforku, fiskitækni og jarðhitaþekkingu?"
Hjól í vaf a-
samri vél
Um þessar mundir hverfa um
30.000 stöður í portúgölskum vefn-
aðar- og fataiönaði. Það eru 10%
mannaflans sem þar hirða pokann
sinn og hafa að engu öðru að ganga.
í Portúgal er bullandi atvinnuleysi
og svo er um öll ,jaðarlöndin“ í
EB; reyndar er slíkt atvinnuleysi
„eðlilegt" ástand í bandalaginu. í
sumum landanna, t.d. írlandi, er
atvinnuleysi meðal ungs fólks
25-30%, eftir landshlutum. Fé sem
EB úthlutaði til þess að gera portú-
galska fataiðnaðinn nútímalegri
reyndist minna en lofað var og stór
hluti var nýttur af eigendum fyrir-
tækja til þess er þeir töldu arðbær-
ari fjárfestingar.
Hluti afstærri heild
Því er þetta nefnt hér að í umræð-
unni um EES/EB gleymist einatt
(eða því er stungið undir stól) að
öll sókn EB eftir því að efla banda-
lagið og óskir stórfyrirtækja í EB
og EFTA (eða smáfyrirtækja sem
eygja lag) eru hlutar af ákveðinni
stjómlist; stórsniðnum áætlunum
sem skoða verður innan ramma
alls heimsins en ekki aðeins sem
evrópska andlitslyftingu. Atvinnu-
leysi í vefnaðar- og fataiðnaði í
EB-löndunum á sér gildastar rætur
í flutningi fyrirtækja á framleiðslu
til 3. heimsins. Af henni er aftur
verulegur hluti grundaður á
hreinu og kláru arðráni: vanborg-
uðu hráefni, lágu kaupi og eins
konar vinnubúðakerfi þar sem
konur (einkanlega) og jafnvel böm
vinna lengi án þess að komast
burtu eða hafa sjsdfsögð mannrétt-
indi. Evrópsk stórfyrirtæki í iðn-
greininni era auðvitað stórtækust
á þessu sviði og jafnvel í Portúgal
leita nú fyrirtæki í austurveg; þau
hin sömu og byijuðu sem illa laun-
aðir undirverktakar hjá miö-evr-
ópskum fyrirtækjum.
Hvað er að gerast?
Evrópsku kapítali er lífsnauðsyn
að skipuleggja sókn og hrista upp
í stöðnuðum hagkerfum aðildar-
landanna. Þau orð em ekki „marx-
ískur“ áróður heldur klár boðskap-
ur frammámanna í EB. Sóknin felst
meðal annars í því að taka EFTA-
ríkin upp í herinn, sníða af alla
„óarðbæra" anga (sjálfbjargir í
landbúnaði, mörg smáfyrirtæki
o.s.frv.) og sækja enn fleiri millj-
arða í greipar kollsigldra og skuld-
ugra 3. heimsríkja. Og hvert skal
svo beina spjótum samkeppninn-
ar? Að hinum risunum tveimur:
Japan/SA-Asíu og Bandaríkjunum.
Reyndar kom aukaverkefni upp
í hendur EB: Aö koma ár sinni fyr-
ir borð í gjaldþrota löndum komm-
isarakapítalismans og leiða þau
helst í eigin her. ísland er ekki ein-
hver helgur reitur í þessari herfór.
Því er ekki ætlað „allt fyrir nánast
ekki neitt“. Það er tannhjól í vél-
inni: forðabúr til að ná í matvæli,
KjaUarinn
Ari Trausti Guömundsson
jarðfræðingur
orku, olnbogarými, hugvit og
fleira. Auðvitað veröur slíkt ekki
tekið með offorsi heldur með kaup-
samningi. Kemur þaö sumt vel,
einkum fyrir íslenskt kapítal sem
„passar" í evrópsku myndina.
Annað miður. Um það verður ekki
fjölyrt, enda skrifa EES-andstæö-
ingar um slíkt nýtilegar greinar.
„Smáa letrið" í samningnum, sem
gleymt er, fjallar um það hvemig
land eins og ísland dregst með í
stórslag efnahagsblokkanna og
sýpur öll þau seyði sem ósigrar EB
skylda öll aðfldarlöndin til að
drekka.
Óróleg framtíð
Ósigrar - segir hér á undan. Er
ekki EB hin frjálsu samtök ríkj-
anna er hafa fundið bestu leiðina
til þess að lifa í velmegun, friði og
spekt? Svo segja talsmenn þess. En
1300 milljóna dollara skuld Banda-
ríkjanna við Japan (miðað við
1995), lækkun bandaríska hluta
heimsframleiðslunnar úr 36% í
23% (nú) og hmn hvers stórfyrir-
tækisins í Bandaríkjunum á fætur
öðm auka ekki á friðarlíkur í við-
skiptasamkeppninni. Um leið og
þessu fer fram hefur hlutur Japans
í heimsframleiðslunni aukist úr 6%
í 16% og aðeins níu risar em nærri
allsráðandi í japönsku efnahagslífi.
Landið þarf að sækja nær allt nema
mannafla og orku til annarra landa
og er algjörlega háö risastórum
erlendum markaði.
Hagvöxtur í Japan hægist nú, og
verulegar líkur eru á að efnahagur-
inn komist í kreppu eftir 1-3 ár, ef
fram heldur sem horfir. í EB-lönd-
unum em mörg krepputeikn og
stórveldið Þýskaland hefur mátt
þola minnkandi hagvöxt árið 1991.
Af svona ófullkominni upptalningu
má ráða, þrátt fyrir allt, að slagur-
inn um hagnað og markaði, hrá-
efni, orku og olnbogarými á eftir
að harðna: þá ekki síður vegna þess
að gömlu Sovétríkin eru óskrifað
blað en skuldabyrðin og einhæfnin
(þvinguð fram af iðnríkjunum) er
um það bfl að sliga meirihluta 3.
heimsríkjanna.
Bara ein leið?
EES-sinnar halda því fram að
aðeins ein leið sé til: að binda trúss
sitt við einn af risunum og gerast
hjól í efnahagsstríðsvél hans. Að
öðmm kosti verði ísland „lokað
úti“ frá 380 milljóna manna mark-
aði. Rökin fyrir þeirri fullyrðingu
em sjaldséð, enda aðeins um hug-
boð að ræða. Ekki er heldur til
mikið af hliöstæðum dæmum; um
ríki sem hafa lokast frá heims-
markaðinum eða stóram hluta
hans. Auðvitaö er ekki unnt aö
skera úr um réttmæti fullyrðingar-
innar, nema reyna hið gagnstæða
og hafa þá í huga hina stóm heims-
mynd sem hér er ýjað að. Og spyrja
sig hvort peðið ísland skuli vera:
blindskákarpeð, fómarpeð eða
vinnupeð fyrir stórevrópskt kapí-
tal sem tilkynnir: Þjóðríkið er
dautt. Kannski að læra megi örlítið
af EES-umræðunni í Noregi. Þar
urðu hörðustu EES-sinnar að við-
urkenna að „auðvitað gætu Norö-
menn, utan EB, selt EB-löndum
olíu af því að þau gætu ekki án
hennar verið". Hvað með íslenskan
fisk og raforku, fiskitækni og jarð-
hitaþekkingu?
Hitt skal að lokum viðurkennt að
núverandi (smá)ríkjakerfi verður
ekki eilíft á jarökringlunni. En al-
þýða manna, sem ekki lifir af kapí-
tali heldur eigin vinnuafli, býr ekki
til stórar einingar nema eftir sínu
höfði. Og þá auðvitað innan ramma
efnahagskerfis sem ekki byggist á
því að 10-20% hverrar þjóðar lifi
fyrst og fremst af vinnu allra hinna.
Sú byltingarstefna var kölluð sós-
íaldemókratí fyrir um 100 ámm eða
svo og var stefna hins vinnandi
manns. Nú er kratismi stefna skut-
ulsveina kapítalismans.
Ari Trausti Guðmundsson
„ísland er ekki einhver helgur reitur í
þessari herför. Því er ekki ætlað „allt
fyrir nánast ekki neitt“. Það er tann-
hjól í vélinni: forðabúr til að ná í mat-
væli, orku, olnbogarými, hugvit og
fleira.“