Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.1992, Qupperneq 14

14
MÁNUDAGUR 26. OKTÓBER 1992.
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Færeysk hrollvekja
íslendingar gantast gjarnan meö ástandið í Færeyjum
og hafa það jafnvel í flimtingum. Ástandið hér heima
kann að vera slæmt, segja menn, en það er þó verra í
Færeyjum. Svo djúpt sökkvum við ekki, svo vitlausir
erum við ekki, segja hinir vísu menn og þykjast hafa
ráð undir rifi hverju.
Það er hins vegar langur vegur frá því að efnahags-
ástandið í Færeyjum sé gamanmál. Né heldur að sú
hrollvekja sé svo langt undan að ástæðulaust sé fyrir
íslendinga að hafa af henni áhyggjur.
Færeyingar eru sennilega sú þjóð sem næst okkur
stendur. Þeir skilja flestir hverjir íslensku, fylgjast vel
með ástandi og fréttum héðan og líta til okkar sem
bræðraþjóðar. Hér á landi er mikið af Færeyingum eða
fólki sem ættað er frá Færeyjum og enginn vafi er á því
að Færeyingar eru miklir vinir okkar og velvildar-
menn. Stundum hvarflar að manni að íslendingar end-
urgjaldi ekki þennan vinskap og erfiðleikar í færeysku
efnahags- og atvinnulífi hafa lítið komið við okkur og
er þá einna helst notað sem grýla og gamanmál.
Víst geta Færeyingar sjálfum sér um kennt hvernig
komið er. Þeir hafa offjárfest og lifað um efni fram.
Þeir hafa treyst á fiskinn og guð og lukkuna. Fyrir það
hegnist þeim um þessar mundir. Þeim hefnist fyrir að
stjórnmálamenn hafa ekki haft kjark og dug til að hafa
forystu um að stöðva þessa óheillaþróun. Enginn hefur
þorað að segja sannleikann fyrr en of seint. Færeyska
þjóðin geldur þess nú.
Ástandið er hrikalegt. Síðustu fréttir eru þær að segja
þurfi upp öllum opinberum starfsmönnum og ráða hluta
þeirra aftur fyrir 15% lægri laun. Þrjú hundruð manns
verða ekki endurráðin. Líkur eru á að hætta verði við
allar framkvæmdir hins. opinbera. Atvinnurekendur
draga og saman seglin, hætta að greiða fyrir yfirvinnu
og laun verða lækkuð hjá öllum launþegum. 10,5% allra
eyjaskeggja eru atvinnulausir.
Gjaldþrot ríkisins er staðreynd og Færeyingar hafa
verið settir í gjörgæslu Dana. Þeir eru aftur orðnir amt
í Danaveldi. Heimastjómin ræður engu. Sennilega svíð-
ur sú auðmýking verst að afsala sjálfsforræði sínu, enda
eru Færeyingar stolt þjóð og dreymir um sjálfstæði.
Þetta hnm hefur ekki átt sér stað á einni nóttu. Fær-
eyingar hafa lifað um efni fram í mörg ár. Þeir hafa
slegið lán og aftur lán og ýtt vandanum á undan sér.
Kannast einhver við þá sögu? Kannast einhver hér
heima við þessi teikn? Færeyingar eru ekki vitlausari
eða duglausari en íslendingar en þar eins og hér hefur
landsstjómin ekki bmgðist við í tíma og feigðarflanið
er nákvæmlega það sama. Við erum aðeins nokkmm
skrefum á eftir Færeyingum. Færeyingar eru að ganga
í gegnum þær raunir sem bíða okkar Islendinga innan
tíðar ef ekki er spornað við. Munurinn er kannske sá
einn að íslendingar hafa enga Dani til að segja sig til
sveitar hjá. Og það er heldur ekki sérlega eftirsóknar-
verður kostur.
Færeyingar em dugleg þjóð og hafa tekist á við óblíða
náttúm. Þeir munu áreiðanlega ráða við óblíðan efna-
hag og rétta sig af. En það mun kosta sitt og taka tíma.
Það er erfiðara að borga skuldirnar en stofna til þeirra.
Við íslendingar eigum ekki að hafa vandræði Færey-
inga í flimtingum. Við eigum að sýna þeim samstöðu
og samúð og umfram allt eigum við að læra af þeirra
mistökum. Við eigum að byrgja okkar eigin brunn áður
en þj óðin dettur ofan í hann. Ellert B. Schram
EES TREYSTIR
SJÁLFSTÆÐI
ÍSLENDINGA
....munurinn á stuðningsmönnum og andstæðingum aðildar að EES er svo lítill að varla er mark á tak-
andi“, segir Árni m.a. í grein sinni.
Moldviðri eða skrum
í fyrri viku var skýrt frá niður-
stöðum skoðanakönnunar um að-
ild íslands að EES, Evrópska efna-
hagssvæðinu. Þar kom fram að
munurinn á stuðningsmönnum og
andstæðingum aðildar að EES er
svo lítill aö varla er mark á tak-
andi. Aftur á móti þótti þaö miklum
tíðindum sæta að stuðningsmönn-
um aðildar hefur fjölgaö þó nokkuð
síðan síðast var spurt um EES á
íslandi en þá höfðu andstæöingar
hennar mun hetur.
Ég hjó eftir því að þeir sem könn-
unina pöntuðu töldu skýringuna á
auknum stuðningi við aðild ekki
síst tengda því að „atvinnulífið"
(Vinnuveitendasambandið, Verk-
takasambandið, LÍÚ o.fl.) hafði
rekið öfluga auglýsingaherferð í
fjölmiðlum, þar sem aðild að EES
var lýst sem allra meina bót. En
Morgunblaðið hafði í leiðara fyrir
skemmstu lofað þetta auglýsinga-
framtak flestra helstu fyrirtækja í
landinu og vonað aö það mundi
kveða niður það sem kallað var
„póhtískt moldviðri“ um EES.
Þar hlýtur að vera átt við mál-
flutning andstæðinga EES og gerist
blaðið í meira lagi glæfralegt í ein-
kunnagjöf: gagnrýnið framlag til
umræðu heitir moldviðri (af því
Morgunblaðið trúir á EES), en aug-
lýsingaherferð með tilheyrandi
skrumi er dubbuð upp til að heita
virðulegri upplýsingaþjónusta um
flókið fyrirbæri. Þetta minnir á
Don Kíkóta kallinn: hann tók sápu-
skál rakarans og skírði hana ridd-
arahjálm með mikilli viöhöfn.
Auglýsingaherferð „atvinnulífs-
ins“ var vitaskuld ekki ennað en
sú blanda af óskhyggju, sjálfs-
blekkingum, hálfsannleika og bein-
um blekkingum sem fylgir hveiju
átaki til að selja einhvem þann el-
ixír sem á að vera allra meina bót.
Sjálfstæðið og hagvöxturinn
Ein helsta staðhæfing auglýs-
ingaherferðarinnar var sú að aðild
að EES mundi efla sjálfstæði lands-
ins. Þetta er vitaskuld öfugmæli:
aðild að EES þýðir að ákvarðanir
um okkar mál flytjast úr landi í
stórauknum mæli, hún skerðir
stórlega möguleika íslenskrar rík-
isstjómar og þings á að móta eigin
stefnu í peningamálum og skatta-
málum og fleiru. Þessi skerðing er
hundsuð (hálfsannleikur, blekk-
ing) og því í staðinn haldið á lofti
að „raunverulegt sjálfstæði" (sem
er víst eitthvað annað en það sem
stjómvöld fara með) muni eflast
vegna þess að atvinnulífið muni
styrkjast við aðild að EES.
Með öðrum orðum: lesendum
auglýsinganna er, þar sem þeir
sötra sitt kaffi mæddir í miðri
kreppu, heitið því að hagvöxtur
muni aukast og ungu fólki sérstak-
lega er svo lofað (í annarri auglýs-
KjáUariim
Árni Bergmann
rithöfundur
ingu) að „EES eykur fjölbreytni í
atvinnulífi og skapar fleiri og
áhugaverðari störf‘.
Þetta em líka öfugmæli. Það má
vel vera aö einhver ný störf verði
til á íslandi með aðild að EES. Hitt
er svo nokkuð víst aö þau störf
verða miklu fleiri sem hverfa. Það
hggur í hlutarins eðh. Evrópu-
bandalagið og útibú þess, EES, rísa
á þeim gmndvaharþanka að það
eigi að byggja á hámarkshag-
kvæmni í verkaskiptingu milh
landa og landshluta í allri Evrópu.
Það á aðeins að framleiða hlut þar
sem það er hagkvæmast.
Og það era ekki ýkja margir hlut-
ir sem hagkvæmast er að vinna
einmitt hér á landi. Formúlan þýð-
ir um leiö að það „atvinnuhf‘, sú
framleiðsla sem ekki stenst ýtrastu
hagkvæmniskröfu verður að víkja
- og að það er bannað að trufla þá
þróun með sérstökum aðgerðum.
Samkeppnin harðnar um leið og
störfum fækkar. Aðlögun að Evr-
ópu hlýtur í reynd að þýða aðlögun
að atvinnuleysisstigi álfunnar.
Það þarf ekki endilega að verða
jafnmikið á íslandi og það er í verst
settu héraðum Evrópu, en það er
aUs ekki við öðra að búast en að á
komist stöðugt atvinnuleysi upp á
5-6% hér á landi sem annars staðar
- og geti sveiflast upp fyrir það.
Evrópskir stjóramálamenn hafa
viðurkennt - a.m.k. í verki - að
þeir telji verulegt og samfeUt at-
vinnuleysi óhjákvæmflegt verð
fyrir hagræðingu og lága verðbólgu
- og svo væntanlegan hagvöxt.
Hagvöxturinn sem alhr lofa, hann
lætur hins vegar standa á sér sem
vonlegt er: hver á að kaupa meira
en hann gerir nú, ef langflest fyrir-
tæki era aUsstaðar aö spara „kostn-
að“ - og byija á vinnuafhnu, á upp-
sögnum starfsfólks? Það væra þá
helst forstjóramir: það helsta sem
gerist í kjaramálum Evrópu nú um
stundir er sigursæl stéttarbarátta
forstjóranna. Þeir skammta sér æ
hærri laun og fríðindi (óháð því
hvort fyrirtæki þeirra tapa eða
ekki) og stefna sem óðast á hina
bandarísku fyrirmynd, en þar hefur
forstjóragengið 160-fóld laun meða-
ljónsins bandaríska.
Falskar vonir
Því er nú mest um þennan þátt
hér fjallað að ósvífnasti hluti aug-
lýsingaherferðarinnar var sá sem
sneri að ungu fóUd. Því var lofað
fleiri og áhugaverðari störfum og
„tækifæram tfl að búa og starfa
hvar sem er í Vestur-Evrópu".
Þetta er skram svo ekki sé meira
sagt: störfum mun fækka og þau
gerast leiðinlegri ef nokkuð er.
Órfáir menn munu ávallt geta -
sem hingað tíl - ráðið sig í eftirsótt
og vel launuð störf - eins í Ameríku
sem Evrópu. Þarf ekki aðUd að EES
tfl. En þeir eru undantekningar.
Það þýðir htið að lofa íslensku
skólafólki öUu fogru í Evrópu: þar
er nú þegar 10-20% atvinnuleysi
meðal ungs fólks.
Auglýsingaherferðin með EES er
ekki niiklu merkhegri en átak til
að selja rósaohu, segularmbönd,
fótanuddtæki eða eitthvað það ann-
að sem gefur hraustlegt og gott út-
ht, bætir meltinguna, eflir kyn-
getuna, margfaldar sjálfstraustið,
útrýmir streitu, gigt og höfuðverk
- helst allt í einu. Verst ef vera
kynni að auglýsendur trúi henni
sjálfir. Nógu slæmt að hluti al-
mennings hefur gripið í óskhyggj-
una um EES sér tU nokkurrar
huggunar í þrengingum síðustu
vikna og mánuða - ef marka má
þá skoöanakönnun sem fyrr var
nefnd. En þær breytingar í almenn-
ingsáhti segja reyndar meira um
þá kreppu sem fólk er að sogast
niður í en ágæti EES.
Árni Bergmann
„Formúlan þýöir um leið að það „at-
vinnulífsú framleiðsla sem ekki
stenst ýtrustu hagkvæmniskröfu verð-
ur að víkja - og að það er bannað að
trufla þá þróun með sérstökum aðgerð-
um.