Alþýðublaðið - 06.04.1967, Blaðsíða 6

og Króatar
TITO Júgóslavíuforseti beindi
alvarlegri viðvörun til serbn-
eskra og króatískra mennta-
manna í ræðu á páskadag og
lagði á það áherzlu að yfirvöld
in mundu ekki láta þið viðgang
ast að misklíð risi upp að nýju
með þe sum tveimur stærstu ^tfo\a£Í/éf/'f‘/>
iþjóðum Júgóslavíu. Tito beindi
einkum skeytum sínum „að
skilnaðarsinnum, sem rækju rýt
inginn í einingu og bræðralag
júgóslavnesku þjóðanna, sem
barizt hefði verið fyrir erfiðri
toaráttu.“ Hann bætti því við, að
kcmmúriistaflokkurinn mundi
úpp frá þessu fylgjast mjög ná
ifvæ'ffllega með þessari þróun.
í Tilefni þessarar hörðu árásar
Titos var bersýnilega áskorun
Sem nokkrar menningarstofnan
ir og menhingarfélög í Króatíu
gáfu út nýlega en þar var þessj
krafizt, að jafnrétti það, sem
hið króatíska afbrigði ritmáls
ins nýtur samkvæmt stjórnar-
ski ánni yrði tryggt í fram-
kvæmd og haft í fullum heiðri.
Hópur senbneskra rithöfunda
svaraði þessari áskorun þegar
í stað með gagnáskorun. Stjórn
kommúnistaflokksins taldi
nauðsynlegt að gera róttækar
ráðstafanir, og hóf herferð um
allt landið til þess að treysta
þjóðareiningu og rak ýmsa
menntamenn í flokknum. Páska
ræða Titos í Pristina var lið
ur í þessari heiferð.
★ SERBÓKRÓATÍSKA OG
KRÓATÓSERBNESKA
Almennt hefur verið viður-
kennt, að stjórn Titos hafi orð
ið mikið ágengt í því að draga
úr fornum væringjum hinna ein
■stöku þjóða, sem búa í Júgóslav
íu. íbúar Júgóslavíu eru 20
milljonir talsins og þar af eru
Serbar og Króatar samanlagt
14 milljónir. Serbar eru 8,5
milljónir talkins og eru því
stærsta þjóðin. Náskyldir þeim
■eru Montenegromenn eða Svart .
feilingar, en þeir eru aðeins
500.000.
Króatar eru önnur stærsta
þjóðin, rúmlega 5 milljónir að
tölu. Höfuðborgin Belgrad, sem
jafnframt er aðsetur kommún
istafiokksins er í Serbíu.
Serbneska og króatíska eru
ekki tvö ólík tungumál heldur
afbrigði af einu og sama málinu
oig eru skyldari hvort öðru en
tll dæmis norska og sænska og
jafnvel bókmál og nýnorska í
Noregi. Samkvæmt gömlum
samningi kalla Serbar þetta
mál serbókróatísku, en Króatar
kalla það króatserbnesku. Hér
er því um að ræða austrænt
afbrigði, sem er aðallega tal
FROÐLEIKUR
Kortið
Júgóslavíu og hin einstöku fylki. Serbókrótíska
töluð á þeim svæðum sem merkt eru með sjrikalínum.
!»
I>
1»
i*
að af Serbum, en miðstöð þess
tír Belgrad, og flestrænt af
brigði sem aðallega er talað í
Króatíu, og miðstöð þess er
Zagreb.
Hinn smávægilegi munur á
þessum afbri'gðum eða máilýsk
um kemur aðallega fram í tal
máli. „Á“ heitir í Belgrad
„réka“ en í Zagreb „rijéka".
„Leikhús er kallað „pózoriste í
Belgrad en „kazaliste" í Zag-
reb. Brauð kalla Serbar ,,help“
en Kráatar „kruh“. „Járnbraut
arstöð“ heitir ,,stanitsa‘“ í Bel
grad en „kólódvor“ í Zagreb o.
s.frv., en annars er beinn merk
ingamunur fremur sjaldgæfur.
Samkvæmt stjórnarskránni
eiga hin tvö afbrigði ritmáls
ins að vera jafnrétthá. .En Kró
atar kvarta sem sé undan því
að réttur þeirra sé ekki viður
kenndur á borði, aðeins í orði.
Þessar kvartanir eru síður en
svo nýjar af nálinni. Fyrir rúmu
ári voru svipaðar kvartanir
bornar fram af hálfu Króata,
og var á það lögð greinileg á-
herzla að Króatar mundu ekki
sætta sig við utanaðkomandi af
skipti. Króatar kváðust sjálfir
vilja ráða tungu sinni og þeirri
stefnu, sem fylgt væri í því
efni, og er eftirtektarvert að
þeir töluðu um „sína eigin
tungu.“
Greinilegt er, áð Króatar eru
mjög óánægðir með fyrirkomu
lag það sem ríkt hefur í Júgó
slavíu varðandi lausn þeirra
vandamála sem rísa upp vegna
þess að ólík tunga er töluð, en
á síðasta áratug sömdu blandað
ar nefndir Króata og Serbia um
réttritunarvandamál. í kvörtun
um Króata segir, að tími sé til
þess kominn að ákvarðanir í
þessum málum séu ekki lengur
teknar með meirihlutasam-
þykktum ó hálfvísindalegum
fundum og ráðstefnum, heldur
einungis í samræmi við þjóðar
viljann. Og bent var 'á, að Svart
fellingar hefðu meira að segja
lagt til að hið króatíska af-
brigði yrði algerlega lagt nið-
ur sem opinbert mál.
Sennilega er talsvert hæft í
því sem Króatar halda fram,
að mállýzka þeirra hafi verið
fyrir borð borin að einhverju
leyti í opinberum stofnunum,
heraflanum, utanríkisþjónust-
unni og í blöðum, útvarpi og
sjónvarpi.
★ STERKIR UNDIR-
STRAUMAR.
En einnig er sennilegt að
hér sé raunverulega ekki að-
eins verið að deila um tungu
málið. Inn í þetta blandast ó-
ánægja Króata með sitt hlut
skipti í júgóslavneska ríkinu.
Þeim finnst, hvort sem þessar
kvartanir hafa við rök að styðj
ast eða ekki, að Belgrad og Serb
ar fái alltof stóran hlut þjóðar
teknanna, beinlínis á þeirra
kostnað, að Serbar og Svart
fellingar fái óeðlilega mörg
valdamikil embætti hjá ríkinu,
í heraflanum og stjórninni o.s.
frv.
Við þetta bætist ólík saga og
hefð Serba og Króata. Snemma
á miðöldum voru Serbía og Kró
atía sjálfstæð konungsríki. Síð
Framhald á 14. síðu.
LEYNDÁRDÓMAR
SÆLÖÐURSi
Ástargyðjan Afrodite er sögð
hafa fæðzt við dögun af sælöðri.
Fyrir skömmu var teki'ð að rann-
saka sælöður meira og betur en
áður hafði verið gert. Komið
hefur fram sú ti'.gáta, að lífið
hafi kviknað í sælöðri. I. P. Sait-
sef doktor í líffræði, félagi í
Líffræðistofnun Suðurhafa í
Vísindaakademíu Úkrainu, hall-
ast að þessari skoðun og skýrir
frá nýrri staðreynd. Uppeldis-
staður gráöndungs var leyndar-
dómur þar til alveg nýlega. —
Vísindamenn sem starfa í sam-
bandi við Sjávar-lífrfæðistofn-
unina í Odessa komust að leynd-
armálinu.
Leitin leiddi þá að sælö'ðrinu,
efsta yfirborðslagi heimshaf-
anna. Þeir fundu ekki aðeins
hrogn, heidur fundu þeir þar,
með aðstoð smásjárinnar, áður
ókunnan héim.
Venjulegt sælöður reyndist
hafa inni að halda hundruð þús-
unda af ýmis konar örsmáum
lífverum. Þetta samfélag lifandi
öreinda og plöntusvifs, sem býr
í sævarfroðunni, gegnir megin-
hlutverki í lífi hafanna, að því
er vísindamennirnir í Odessa
álíta.
Til þess að hraða þessum
rannsóknum var komið á fót
nýrri deild í sjávar-líffræði-
stofnuninni í Odessa, sem er hin
fyrsta sinnar tegundar í heim-
inum. Deild þessi á að stunda
grundvallarrannsóknir í éfsta
lagi sjávar og úthafa.
(Fréttir frá Sovétríkjunum).
Það dó barn
í Alþýðublaðinú 23. marz sl.
skrifar Jóhann Þorsteinsson at-
athyglisverða grein um eldhættu
af rafmagni og um eftirlit með
raflögnum.
Til þess að fyrirbyggja mis-
skilning vil ég strax geta þess
að Sigurður Jakobsson og hans
menn hafa unnið lofsvert starf
mdð, eftir atvikum, góðum ár
angri. En meira þarf til.
Rafmagnsveita Reykjavíkur, er
fer með eftirlit hér, í umboði Raf
ma'gnseftirlits ríkisins, hefur, að
eigin sögn, vanrækt gamalskoðun
ó húsveitum vegna skorts á starfs
mönnum.
En raflagnir fymast og þurfa end
urnýjunar við. Til eru lög og regl
ur um þessi atriði, en eins og er
' virðist enginn aðili líta eftir því
að þeim sé hlýtt.
Það er ekki nægjanlegt þó kom
ið væri á eftirliti með fyrningu
húsveitna. Útikerfi Rafmagns-
veitu Reykjavíkur er í megnasta
ólagi og eftirlitslaust. Fyrir ári
síðan skoðaði ég 50—60 dreifi
stöðvar og fann enga í lagi.
Aðalhættan fyrh- neytendur er
þar ófullkomnar jarðbindingar og
spennustiiling. Þetta er nú ver
ið að lagfæra, lítilsháttar með í
gripavinnu, en langt er í land að
fullkomnað verði. Lélegar jarðbind
ingar eru fyrst og fremst vegna
þess að yfirmaður dreifistöðv-
anna hefir ekki lært til síns starfs
en fékk það í arf eftir stjúpa sinn.
Fyrir nokkrum árum dó barn
sem snerti á berri útilínu.
Rafnmagnseftirlitsstjóri ríkisins
lét þá lesa í Ríkisútvarpið til-
kynningu um að hann ætlaði að
taka málið föstum tökum.
Tökin urðu þau að kippt var
um Rafmagnseftirlitsstjóra ríkis
ins, en sá sem sekur var 'sat sem
fastast og er nú nýlega hækkað
ur í stöðu.
.. j .. i l;
Ari Guð’mundsson.
Gðl barnahjálpinni
helming verðlaunanna
„Sú sem les smáletrið" er frú
Mona Stelnlund, starfsfræðslu-
ráðunautur í Uppsölum, kölluð í
síðasta hefti af fréttablaði
Barnáhjálpar Sameinuðu þjóð-
anna, „UNICEF News“. Smá-
letrið var á súpudós ög skýrði
fró samkeppni, sem var í því
fólgin að ljúka við setninguna:
,,Ef ég ynni 20.000 krónur myndi
ég. . . .“
Frú Stenlund segir, að hún
opni aldrei svo súpudós, ag-
henni verði ekki hugsað til mynd
•ar, sem hún sá fyrir nokkrum ór
um .Hún var af einmana, skinhor
uðu barni með stór augu, sem
hélt á tómri skál. Undir mynd
inni stóð: Ein súpuskál á dag er
það eina sem mörg börn fá að
borða.
Hún lauk við setninguna með
þessum hætti. “. . jgefa barna
Framhald á bls. 14.
£ J 6. apríl 1967
ALÞÝÐUBLAÐIÐ