Alþýðublaðið - 30.07.1968, Blaðsíða 5

Viðtal við Guðjón B. Baldvinsson sextugan:
Guðjón B. Baldvinsson, deildarstjóri á Skattstofu
Reykjavíkur, var sextugur síðastliðinn föstudag.
Guðjón er fæddur í Hálsasveit í Borgarfirði, en
flutíist til Reykjavíkur liðlega tvítugur að aldri.
Hann hóf snemma afskipti af félagsmálum, og hefur
alla tíð unnið mikið að þeim jafnhliða brauðstrit-
inu. Við brugðum okkur upp á efstu hæð Alþýðu-
hússins, þar sem Guðjón hefur skrifstofu, og sögð-
umst hvergi fara fyrr en hann hefði frætt okkur
eitthvað um það, sem á daga hans hefur drífið undan
farria áratugi.
— Það vaiknaði snemim'a hjá '
þér éhaigi á félagsmálum, Guð-
jón. \
— Það má eegja, að þetta
hafi þróazt svona stig af stígi.
Ég gekk í veirkamannaféragið
Dagsbrún árið 1929 þá nýkom-
inn til bæjarins. Ég vann á Eyr-
inni fyrstu árin. Þá var atvinnu-
ástand hálf ömurlegt hér í bæn-
um og erfitt um vinnu. Ég man,
að árið 1932 voru árstekjur mín-
- ar 1200 ki’ónur. Nú, í Félag
unigra jafnaðarimanna gekk ég
1931. Þá var mikið líf í pólitík-
inni og ungir jiafnatlarmenin
tófcu virikan þátt í þeim vanda
■ málum, siem þá var við að etja.
V — Hvaða mál höfðu ungir
jafnaðarmenn á odddnum á
þeim árum.
— Nefna mætti atvinnuleysi
æskufólks og máléfni iðn- i
i' nema. Ennfremur börðust ung-
' ir jafnaðairmenn fyrir því að
I fá aðild að stjórn Alþýðusam-
bands íslands, en þá voru Al-
þýðufloikkurinn og A.S.I. eitt
og hið sama. Lyktir urðu þær,
[ að Samband ungra jafnaðar-
mannn fékik áheyrnarfulltrúa
í miðstjórn A.S.Í.
Um aðstöðu iðnnema er það
að segja, að hún var vægast
sagt mjög erfið. Iðnkennslan
var í ólestri, og að loknum löng
/ um vinnudegi urðu iðnnemar
I að stunda nám á kvöldin.
i — Þú varst starfsmaður
fskipulaigsnefndar atvinnumála
1 1934-35.
i — Húrf geikk nú almiennt
undir nafninu Raiuðka. Þá voru
I Alþýðiuflokkurinn og Fram-
sóknarflokikurinn saman í
' stjórn, og Haraldur Guðmunds
] son var' atvinnumálaráðherra.
Starf þessiarar nefndar var
' mjög fjölbreytt, og margt af
' því, seim hún lagði drög að er
I að rætast enn þann dag í daig.
I Nefndin fjallaði m.a. um bygg-
ingu frystihúsa, iðnaðarmálin,
breytingu á jarðræfetarlögun-
um og samdi auk þess álitsgerð
I um seðlabanka. Sá, sem samdi
þá álitsgerð var Erik Lundberg,
hagfræðingur, sem fenginn var
hingað til trausts og halds, en
hann hafði numið hjá Gunnari
Myrdal. í dag er hann banka-
stjóri sænsika ríkisbankans.
Einnig gerði hann álitsgérð um
uppsetningu fjárlaga. Þá fékk
nefndin sér til aðstoðar norskan
sérfræðing, sem leiðbeindi henni
við skipulag frystiiðnaðarins
og fiskmatið.
— Þú hefur frá upphafi ver-
ið virkur þátttakandi í félags-
samtökum opinberra starf s-
manna. Hvernig var réttind-
um þeirra háttað áðúr en þeir
mynduðu samtök sín?
— Fjöldi var utan við launa-
lögtn, sem eingöngu náðu til
embættismanna. Réttindi
þeirra voru lítil sem eng-
in. Allir óbreyttir ríkisstarfs-
menn voru ráðnir með einstak
lingsbundnum samningium.
Hins vegar var vinnutíminn
nokkuð hefðbundinn og helg-
aðist af vinimttímla stjórnair-
ráðsimanna. Lífeyrissj óðirnir
vor.u aðeins fyrir embættis-
mennina og hlunnindi s.s. ákveð-
inn orlofstími, eða veikindafrí
voru engin. Hins vegar sóttust
menn eftir a ðkomast í starf hjá'
því opinbera á kreppuárunum,
enda í fá hús að venda með
atvinnu.
Upphafsins að núverandi
samtökum opinberra starfs-
manna er að leita til ársins
1939, en það haust var
istofnað Starfsmannafélag rík-
isstofnana, en félagar í því
voru þeir starfsmenn, sem
engu höfðu ráðið um kaup sín
og kjör. Á næstliðnum áratug
fjölgaði opinberum síarfsmönn-
um mjög vegna ríkisstofnana,
sem þá var komið á fót, svo sem
einkasölum ríkisins, Tryggingar-
stofnunar ríkisins, Ríkisútvarps-
ins o. fl. 1942 mynduðu starfs-
menn ríkis og bæja svo Bandalag
starfsmanna ríkis og bæja, BSRB.
— Hvert var svo fyrsta verk
.efni Starfsmannafélagsins ?
— Það var að krefjast endur
skoðumar á launalögunum
gömlu og lögunum um lífeyris
sjóð. Eftir stofnun BSRB var
skipuð sameiginleg nefnd fulltrúa
ríkisstjórnarinnar og bændalags-
ins, sem gerði uppkast að nýjum
launalögum, sem síðan voru sarti-
þykkt í tíð nýsköpunarstjórn-
arinnar, en Alþýðuflokkurinn
gerði m.a. samþykkt þeirra að
skilyrði fyrir þátttöku í þeirri
stjórn.
— Hver voru helztu nýmæl-
in í þesisum lögum?
— Teknir voru upp áikveðn-
ir iaunaflokkar, 14 talsins, með
ákveðium aldurshækkunum.
Ákvæði var í þeim þess efn-
is, að vinn,utími skyldi ákveð-
dinn með reglugerð. Það dróst
nokkuð, að sú reglugerð y'rði
samin, sem var mjög bagalegt
m.a. vegna þess, að á meðan
voru mörkin milli dagvinnu
og yfirvinnu mjög á reiki. Það
sem réði úrslitum um að reglu
igerðin var samin var deila,
sem kom upp vegna yfirvinnu
starfsmanna á Skattstofu
Reykjavíkur. Þanni-g var, að
Btarfs'menn' Sikjattstofuinniar
fengu fasta ársgreiðslu fyrir
yfirvinnu án tillits til þess,
hvort hún var miikil eða lítil.
Samtöjcin töldu hins vegar, að
engum bæri skylda til áð vinna
yfirvinmu, nema gegn ákveðnu
kaupi, samikvæmt þeirri reglu
gerð, sem lögiin gerð,u ráð fyr-
ir. Því var það, að Skattstofu-
menn neituðu að vinna nokkra
i eftirvinnu á rneðan ekiki væri
fyrir hendi reglugeröfei' um
vinnutíma opinberra starfs-
manna. Þessu var ekki tekið
með þögninni af hálfu hins
opinbera. Félaginu og starfs-
mönnum var hótað lögsókn fyrir
brot á lögunum frá 1915 um bann
við verkföllum opinberra starfs-
manna. Við stóðum á hinn bóg-
inn fast á nýju lögunum og
kröfðumst reglugerðarinnar,
enda fór svo, að hún sá dags-
ins ljós, og þar með var málið'
leyst.
— Hvernig gefek ykkur að
halda í við aðrar stéttir með
baup og kjör?
— Við reyndum að fá sömu
ikauphækkanir og verðlagsupp
bætur og verkalýðsfélögin, e,n
vorum mjög hlunnfarnir, eins
og bezt sést á því að næsta end-
urskoðun launalaga kom ekki fyrr
en 1955, og við vorum t. d.
ekki reiknaðir með í fyrstu
lögunum um vísitöluuppbæt-
ur. Þetta gekk annars þann-
ig, að við vorum ahtaf langt
iá eftir öðrum með bætt
kjör eins og verða vill um
stéttir, sem fá kaup samkvæmt
lögurni. Eitt sinn fengum við
svokallaðar ,,ómagabætur“,
þanr.ig að kaup starfsmann'a
SiBekkaíV. með hveirju barni.
Má segja að þetta hafi verið
nokkurs konar undanfari fjöl-
skyldubóta eins og þær eru
framkvæmdar í dag.
— Hvenær komst fyrst skrið
ur á setnimgu laga um samn-
ingsrétt opinberra starfs-
manna?
— Það var árið 1959 í eins-
flok'kisstjórn Alþýðujflokksins.
Giuðmundur L Guðimmdsson,
sem þá viar fjármálaráðherra,
skipaði nefnd til að athuga um
setningu laga um samningsrétt. í
nefndinni voru þeir Sigtryggur
Kliemens'son, Baldur Möller og
Jón Þorsteinsson af hálfu
ríkisvaldsins, en við Eyjólfur
Jónsson fyrir hönd BSRB.
Nefndin þríklofnaði og skilaði ,
3 álitum. Við Eyjólfur lögðum
fram uppkast þar sem norsku
lögin væru tekin til fyrir-
myndar, Baldur og Sigt.rygg- •
ur lögðu til, að ástandið
yrði nánast óbreytt, en Jón
Þorsteinsson fór milliveginn,
og má isegja, að tillögur hans
haifi farið næst þeim lögum,
sem nú eru í gildi.
Málið lá nú í þagnargildi
v
um skeið, en árið 1962 skipaði
Gunnar Thoroddsen, þáverandi
fjármálaráðherra, nefnd emb-
bættismanna til að taka upp
þráðinn, þar sem frá var horf-
ið og gerði hún uppkast að
s a m njiir g sr é 11. a rl ö g'Ujm. Síð/an.
var bætt í nefndina fiulltrúum
BSRB og gekk bún síðan end-
anlega frá uppkastinu að lög-
unum, sem lögð voru fyrir al-
þingi og samþykkt í apríl
1962.
Annars er þessi saga ekki
nema hálfsögð ef sleppt er hlut
barna- og framhaldsskóla-
'kennara í framvindu hennar.
í byrjun árs 1962 hófu þeir
nefnilega undirbúning að upp-
sögnum úr starfi til að leggja
áherzlu á kröfur sínar um
bætt kjör og samningsrétt. Ef til
þess hefði komið, að meiri-
hluti kenmara við barna- og
framhaldsskólana hefði horfið
frá störfum, ligigur í augum
uppi, að neyðarástand hefði
skapazí í málefnum skólanna.
Segja má því, að þessar að-
gerðir kennaranna hafi krúi'J
á lausn þessa máls og lögi i
því verið sett jafnfljótt og
raun ber vitni.
Framhald á 14. síðu.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5
30. júlí 1968 —