Dagur - 10.01.1946, Qupperneq 3

Fimmtudaginn 10. janúar 1946
DAGUR
S
Heildarútgáfa af Þjóðsögum Olafs Davíðssonar
Eftir Þorstein M. Jónsson
Eg hefi heyrt, að nokkrir
menn, sem keypt hafa þau tvö
bindi af Þjóðsögum Ólafs Da-
víðssonar, sent eg gaf út árin
19‘55 og 1939, teldu að eg væri
skyldugur til þess að halda þeirri
útgáfu áfram, þannig, að allar
þær sögur, sem eg hefi gefið út í
hinni nýju heildarútgáfu af Þjóð-
sögum Ólafs, en ekki vpru í
bindunum 1935 og 1939, kæniu
líka út í framhaldi af eldri út-
gáfunni. Kváðu þeir vitna í for-
mála 1. bindis frá 1935, þar sem
eg ráðgeri að gefa út fjögur
bindi al þjóðsögunum. Það er
rétt, að eg gef í skyn í þessum
lormála, að eg muni ætla að gefa
út I jögur bindi af þjóðsögunum,
en eg gerði ekki samning við
neinn um að selja honum þau,
eða um það, að eg væri skyldug-
ur til þess að koina með fram-
hakl, og selja þeim, sem keypt
höfðu fyrSta bindi, og heldur
ekki samning um, að nokkur
kaupandi að I. bindi keypti það,
sem meira myndi koma af þeirri
útgál'u.
Þetta mál snertir ekki ein-
göngu mig, sem bókaútgefanda,
heldur og alla aðra bókaútgef-
endur, eldri og yngri, sem ráð-
gert hafa útgál'u bóka, en hafa
hætt við þær af einhverjum
ástæðum. Þar sem líkt stendur á
og með il'yrri útgáfu mína af
Þjóðsögum Olafs Davíðssonar, er
þá fyrst og fremst að athuga,
hvort líta beri á það sem samn-
ing milli bókaútgefanda og þess,
sem kaupir I. bindi, hvort út-
gefandinn sé skyldugur til þess
að framkvæma ráðagerð sína um
framhald útgáfunnar, hvort sem
hann . telur framhaldsútgáfu
heppilega eða ekki, og hvort
kaupandi að 1. bindi sé skyldug-
ur að kaupa framhald verksins,
og eins þótt hér hal'i ekki verið
um áskriftarrit að ræða.'sem ekki
var, hvað Þjóðsögur Ólafs Da-
víðssonar snerti. Eg hel'i aldrei
heyrt það fyrr en hjá jressum
nokkrum mönhum, sem eg
nefndi í byrjun greinarinnar, að
um jæssa skyldu væri að ræða
um rit, sem ekki eru áskriftarit,
og meira að segja eru mörg dæmi
þess, að áskriftarit hafa strandað
í miðjum klíðum. Ekki myndi
eg treysta mér til |>ess að heimta,
að allir keyptu framhald af rit-
verki, sem eg gæfi út í fleiri
bindum eða heftum, þótt þeir
hefðu keypt 1. bindi eða I. hefti,
nema þá að eg liefði gert samn-
ing við kaupendurna. Og eg, og
sennilega allir aðrir bókaútgef-
endur, sem gefið hafa út rit.í
heftum eða bindum, og ekki
hafa komið út samtímis, munu
hafa þá sögu að segja, að jafnan
seljist lang mest af fyrsta bind-
inu eða fyrsta heftinu. Af Grá-
skinnu gaf eg út 3000 eint. af I.
hefti árið 1928, en svo miklu
varð salan minni á II. og III.
hefti, sem komu út árin 1929 og
1931, að eg sá ekki fært að gefa
úl nema 2000 eint. af IV. hefti,
sem kom út 1936. Árið 1940
voru eftir 531 eint. fleiri óseld af
IV. hefti en af 1. hefti, Jrrátt fyrir.
hinn mikla mismun á upplögun-
um. Af Grímu, sem eg byrjaði að
gefa út árið 1928, og hefi nú gef-
ið út alls af henni 20 hefti, þá
voru í árslok 1944 eftir óseld af
I. hefti aðeins örfá eint., en af
II. —VII. hefti voru el'tir óseld
560—1014 eint. af hverju hefti
og hafði j)ó npplög allra jressara
liefta verið jafn stór. Af II. bindi
Ferðaminninga Sveinbjarnar Eg-
ilssonar, sem eg gaf út á árunum
1930 og 1931 í fjórum heftum,
voru 300 fleiri hefti óseld árið
1940 af 4. heftinu en því 1.
Hvorki meira né minna en 300
kaupendur höfðu lielzt úr lest-
inni á tæpum tveim árunt, sem
bindið var að koma út. Af eldri
útgáfu rninni af Þjóðsögum Öl-
al's Davíðssonar l'óru á markað
frá mér af 1. bindi 1350 eint. en
af 11. bindi rúm 1000 eirit. Eyrsta
bindið seldist alveg upp á árinu
1942, en annað bindið ekki lyrr
en ;i þéssu ári, og veit eg að ýms-
ir hafa kcyjM það, vegna þess
Iivað það var ódýrt. Það er óhætt
að fullyrða að um 400 menn,
sem keyptu 1. bindi útgáfu jæss-
arar, hafi ekki keypt II. bindi.
Áskrifendur voru engir að þeim.
Ef útgefandi er skyldur til j)ess
að halda útgáfu áfram, sem hann
hefir byrjað á, þá hlyti skyldan
líka hvíla á kaupandá, sem keypt
hefði I. bindi eða 1. hefti, að
kaupa ritverkið áfram. En kaup-
endur munu samkvæmt reynzlu
allra bókaútgefenda ekki linna
neina siðferðisskyldu hvíla á sér
í jæssu efni, og vitanlega er hér
um enga Iagalega skyldu að
ræða. En jrað er óneitanlega
slæmt í flestum tilfellum að geta
ekki haldið áætlun, hvort sem
um bókaútgáfu eða annað er að
ræða, en þó geta áætlanabTeyt-
ingar stundum verið nauðsynleg-
ar og jafnvel til góðs fyrir alla,
og minna þarf olt til þess að
breyta áætlun en heimsstyrjöld
jrá, sem nú er nýafstaðin, og senr
hefir orðið til ])ess að gera, ef svo
má segja, byltingu í bókaútgáfu
okkar íslendinga, þannig, að
vegna góðrar afkomu lands-
manna og aukinna bókakaupa,
þá er nú hægt að gefa út miklu
stærri upplög af bókum en áður,
og vanda miklu meira útgáfu
bókanna en almennt var gert áð-
ur. •
Þegar eg hóf lyrri útgál’u mína
af Þjóðsögum Ólafs Davíðsson-
ar, voru krepputímar og mjög
erfitt um bókaútgáfu. En eg
hafði vilja ;í því að koma Þjóð-
sögum Ólafs út, en jrorði þó ekki
að forma útgáfuna eins og eg
hefði helzt kosið, vegna jæss, að
vel gæti farið svo að ég strandaði
með liana, ])ví að fjármagn halði
eg lítið. Tók eg J)ví af þeirri
ástæðu úr öllum flokkum safns-
ins í I. bindi og bjó'bindið út
sem heild fyrir sig með registr-
urn og nafnaskrám. Eins fór eg
að með annað bindi, sem kom
ekki út fyrr en fjórum árurn
seinna, vegna fremur tregrar
sölu I. bindis. En þegar bóksalan
jókst á stríðsárunum, ])á seldust
bindi J)essi upp eins og áður er
getið um. Var nú um að ræða,
hvort réttara væri að gefa út
framhald. af tveggja binda út-
gáfunni, sem gat þá ekki orðið
nema lítið upplag, eða hvort gef-
in skyldi út ný heildarútgáfa, J)ar
sem sögununi væri nákvæmlega
niðurraðað og meira vandað til
útgáfunnar, en verið hafði með
hina l’yrri. Margir bókamenn og
unnendur Ólafs Davíðssonar, svo
sem Davíð Stefánsson frá Eagra-
skógi, Steindór Steindórsson,
menntaskólakennari, og Jónas
Ral'nar, yfirlæknir í Kristnesi,
hvöttu mig eindregið til þess að
koma með nýja útgáfu af safn-
inu og vanda eins vel til hennar
og kostur væri á. Með J)ví töldu
þeir að minningu Ólafs væri
bezt sómi sýndur og bókaelsk-
andi menn myndu heldur kjósa
jætta en að eg héldi hinni útgáf-
unni áfram, sem aðeins var um
jniðjungur safnsins og gefin út
af vanelnum 'á krepputímum.
Vissi eg J)ó, að fjárhagslega var
þetta miklu meiri fjárhags-
áhætta fyrir mig en að halda
hinni útgáfunni áfram, en þar
sem eg vildi gera betur en eg
hafði gert áður, og taldi meiri
bókmenntalegan feng fyrir J)jóð-
ina að fá nýja, verulega góða
heildarútgáfu af Þjóðsögunum,
miklu betri en gamla útgáfan
var, þá réðist eg í Jjetta, og bjóst
sannast að segja við því, að eg
myndi f;i ])akkir en ekki van-
þakkir allra bókakaupandi
manna að launum. Enda eftir
viðtölum margra manna við
mig og af ritdómum að dæma,
sem eg hefi séð um ])essa útgáfu,
eru flestir mjög ánægðir með
hana, og J)ar á meðal margir
J)eir, sem líka höfðu keypt eldri
útgáfuna. Einn ritdómendarina/
Jón Jóhannesson, fræðimaður á
Siglufirði, segir meðal annars í
ritdómi í blaðinu Siglfirðirigi:
„Islenzka J)jóðin stendur í stórri
Jrakkarskuld við minningu Ólafs
Davíðssonar. Þessa J)akkarskuld
hefir kostnaðarmaður jæssa
j)jóðsagnasafns, Þorsteinn M.
Jónsson, sýnt lofsverða viðleitni
að gjalda með útgálu ])ess.“ En
um leið og eg vildi sýna viðleitni
sem bókaútgefandi, að greiða
Ölafi J)akkarskuld þjóðarinnar,
kom mér ekki í hug, að eg væri
að gera ])að á kostnað einhverra
fárra manna, eða gera neinum
tjón. Vitanlega ber engum skylda
i il j)ess að kaupa |)essa J)jóðsagna-
útgáfu mína, hvorki þeim, sem
keyptu eldri útgáfuna eða öðr-
um, og eg sé því ekki enn hverj-
um eg hefi valdið tjóni. Eg gekk
út frá því sem vísu, að ýmsir
þeir, sem ættu eldri útgáfuna,
keyptu ekki hina yngri og myndi
eldri útgáfan þar með spilla að
einhverju leyti markaði yngri
útgáfunnar.
Síðan 1935 hel i eg náð í nokk-
uð af J)jóðsögum ólafs Davíðs-
sonar, sem eg vissi ekki um þá að
til væru. Ef eg hefði haldið eldri
útgáfunni áfram, hefði fram-
haklið orðið fjögur bindi, nál.
])ví eins stór hvert ])eirra og hin
tvö, sem komin voru út. Ef upp-
lög þeirra hefðu verið álíka stór
og annars bindis, J)á hefði verð
þeirra orðið eins mikið og verð
allrar heildarútgáfunnar nýju.
Verð heildarútgáfurinar er lágt,
sem kemur af því, að upplagið
er nokkuð stórt. Seinni útgáfan,
miðað við útgáfukostnað, er
miklu ódýrari en fyrri útg. var.
Ef allmargir, þrátt fyrir J)ær
upplýsingar, sem eg hér að fram-
an liefi gefið, ciska eftir að fá
framhald eldri útgáfunnar, J)á
skal ekki standa á mér að koma
með það, en verð framhalds-
bindanna fer að sjálfsögðu eftir
því, hvað margir skuldbinda sig
til þess að kaupa ])au, og ræður
vitanlega verðlagseftirlitið hvert
verðið verður. En J)eir hinir
sömu, sem óska eltir ])essu verða
að gera bindandi samning um
kaup, ef eg skuldbind mig um
útgáfuna, því að rétturinn hlýt-
ur að vera gagnkvæmur.
F.g nefndi fyrr í jressari grein,
að minna hefði ])iu ft til þess að
breyta áætlunum en heimsstyrj-
öld. Vil eg nú leyfa mér að nefna
aí handahófi nokkrar bókaútgáf-
ur, sem byrjað hefur verið ;i hér
;i landi, en hætt hefur verið við,
og skal eg þá fyrst nefna nokkrar
j) j óðsagn a ú tgá f u r:
Vestfirzkar J)jóðsögur, I. Út-
gefendur Arngrímur Bjarnason
og Oddur Gíslason ísafirði 1909.
Af útgáfu þessari kom aldrei út
nema 1. heftið.
Þjóðsögur. Safnað hefir Oddur
Björnsson. Jónas Jónasson bjó
undir prentun. I. bindi. Akur-
eyri 1908. í formála er |)ess getið
að fleiri bindi komi út en þau
komu aldrei.
Þjé>ðsögur og munnmæli. Nýtt
safn. Jón Þorkelsson bjó undir
prentun. Rvík, 1899. Aftan á
kápublaði bókarinnar segir
kostnaðarmaðurinn, Sigfús Ey-
mundsson, að hann hafi í hyggju
að gefa út á næsta ári annað
bindi af þessu j)jóðsagnasafni, en
það bindi kom aldrei.
í jæssum tilfellum hefur gerzt
það sama og um fyrri útgáfu
mína af þjóðsögum Ölafs Davíðs-
sonar, að þær hafa strandað af
einhverjum ástæðum.
Árið 1829 hé)f hið konunglega
norræna forn fræðafélag útgáfu
Islendingasagna og segir í for-
mála 1. bindis: „Sögur þessar
ganga hér í broddi allra íslands-
sagna, sem hið Konungslega Nor-
ræna Fornfræða Félag hefur ein-
sett sér að láta á prent éit ganga.“
Af þessari útgáfu komu samt
aldrei nema tvö bindi, en nokkr-
um árum seinna eða árið 1843
hóf sama félag á ný ýtgáfu ís-
léndingasagna og sá ])á Jón Sig-
urðsson um éitgáfu tveggja
binda, sem kornu út árin 1843—
1847, og Konráð Gíslason um éit-
gáfu j)riðja og fjórða bindis, sem
.komu út 1875—1889. Þessi útgáfa
var í allt öðru broti en fyrri éit-
gáfan, en sögurnar í báðum
fyrstu bindunum hinar sönm.
Árið 1880 hóf Bókmennafél-
agið útgáfu íslendingasagna og
kom éit þrem bindum, sem í voru
sömu sögurnar og voru í II.
bindi íyrri útgáfu KonungÍéga
norræna fornfræðafélagsins, en
hætti síðan útgáfunni.
Árið 1886 hóf Sigurður Krist-
jánsson éitgáfu riddara- og ævin-
týrasagna, og kallaði hann safnið •
Æfintýrasögur. Á kápu 1. líeftis
(Ingvarssögu víðförla) segir út-
gefandinn meðal annars, að sög-
urnar verði prentaðar eftir beztu
handritum, og segist hann hal'a
ráðið menn til þess að sjá um éit-
gáfuna. Segist hann ætlast til að
söguSafnið komi éit í smáheftum
óg þegar komnar verði éit 25 ark-
ir verði J)að I. bindi safnsins, J)á
komi formáli með ítarlegum
skýringum ;í efni sagnanna og
aðaltitilblað. Hann gerir ráð fyr-
ir að })etta verði áskriftarrit og
má sjá það á kápu 2. heftis (Erex
sögu), að hann hefur þegar verið
béiinn að safna einhverjum á-
skrilendum. A kápu J)essa heltis
segir hann ennfremur, að það sé
ekki unnt að ákveða nú þegar,
hversu lengi ])etta fyrsta bindi
safnsins verði að koma éit ,né
heldur hitt, hve bindin verði
mörg. Það segist hann síðar muni
nákvæmlega auglýsa kaupend-
um. En aldreikomuútnemaþessi
tvö hefti, 68 bls. á stærð, og 1889
auglýsir S. Kr. á kápu þriðja
bindis Eornaldarsagna Norður-
landa, að sér J)yki ekki tilvinn-
andi að halda áfram útgáfu Æf-
intýrasagnanna, og þær komi
ekki framvegis éit á sinn kostnað.
Árið 1890 sendi Björn Jónsson
ritstjóri Isafoldar tit boðsbréf að
N oregskon 11 ngasögum. F yrsta
bindi þeirra kom út 1892, en á
kápu Jæss tilkynnir hann, að
hann geti ekki selt ])ær eins lágu
verði eins og talað sé urn í boðs-
bréfinu, enda séu áskrifendur
ekki bundnir við kaup á J)ví.
Margir keyptu samt bindi þetta
og II. bindi. Ólafssaga Haralds-
sonar, kom éit árið eftir, en síðan
hefir ekki komið meir éit af
þeirri útgáfu. Mun upplagið fyr-
ir löngu uppselt, og síðan hafa
komið éit útgáfur af Noreg/kon-
ungasögum.
Árið 1924 kom éit hér á Akur-
eyri I. bindi af Ritsafni Þorgils
gjalland'a, og var ráðgert fram-
hald, sem aldrei kom. En í ár
kom Ragnar Jónsson með heild-
arútgáfu ritsafnsins. Árið 1902
kom éit í Ameríku 1. hefti af Rit-
safni Gests Pálssonar, en sú éit-
gáfa strandaði og síðar var Rit-
s,afn Gests gefið éit í einni lieild
í Reykjavík. Þessi dæmi læt ég
nægja að nefna um éitgáfur rita,
sem Iiafnar hafa verið, en hafa
strandað, en dæmin eru ótal
Heiri, og alltof langt mál að telja
upp hér.
Eg hefi lieyrt J)eini fjarstæðu
haldið fram, að yngri útgáfa mín
af jyjóðsögum Ölafs Davíðssonar
eyðilegði eldri útgáfuna fyrir
þeim, sem ættu hana. Þessu ])arf
varla að svara, því að eftir þess-
(Framhald á 10. síðu).
1