Dagur - 30.11.1949, Blaðsíða 8

8
D A G U R
Miðvikudaginn 30. nóvember 1949
s

FRÁ BÓKAMARKADINUM
Bjarni Jónsson frá Unnar-
holti: íslenzkir Hafnarstú-
dentar. Bókaútgáfan B. S.
Akureyri 1949.
Háskólinn í Kaupmannahöfn
var öldum saman æðsta mennta-
stofnun fslendinga. Þangað sóttu
þeir ungu menn, er hugðu á meiri
lærdómsframa en fá mátti í
latínuskólanum hér heima, og í
raun réttri var það svo, að Hafn-
arháskóli var eina bandið, sem
tengdi menningu vora við menn-
ingu umheimsins. í Hafnarhá-
skóla hafa nám stundað margir
þeir íslendingar, sem stærst spor
hafa ma'rkað í sögu landsins á
seinni öldum, bæði í stjórnmál-
um, vísindum og skáldskap. Og í
hópi Hafnarstúdenta var löngum
að finna hina skeleggústu bar-
dagamenn fyrir sjálfstæði þjóðar-
innar, til þeirra má rekja endur-
reisn tungu og bókmennta á fyrri
hluta 19. aldar. Það voru Hafn-
arstúdentar, sem gáfu út Ármann
á Alþingi, Fjölni og hófu útgáfu
Nýrra félagsrita og síðan Verð-
andi. Og í hópi Hafnarstúdenta
hafa ort verið mörg vinsælustu
og merkustu ljóð á íslenzka
tungu.
En gamli tíminn er horfinn og
kemur aldrei aftur. Kaupmanna-
höfn er ekki lengur höfuðborg
íslands, og einkagluggi út í um-‘
heiminn. Þótt enn séu íslenzkir
stúdentar þar að námi og verði
væntanlega framvegis, þá verður
sá stúdentahópur aldrei framar
forustulið íslenzkrar menningar.
En einmitt af þessum sökum,
hversu viðþorfið er breytt, og
hve mikinn skerf íslenzkir Hafn-
arstúdentar hafa lagt til sögu ís-
lands og menningar er það skylt,
að þeirra sé minnst og saga þeirra
skráð.
Einn þátt þessa starfs hefir
Bjarni Jónsson, fyi’rum banka-
stjóri hér á Akureyri, unnið.
Með þrotlausi’i elju og áhuga á
starfinu einu saman hefir hann
safnað og samið æfiágrip allra
þeirra fslendinga, sem fullvíst er
að innritaðir hafa verið til náms
í háskólann í Kaupmannahöfn
frá 1592 til 1944, og er þar alls
getið 1252 manna. Þeir, sem
nokkuð hafa fengist við fræði-
störf vita gerst lxvílíkt óhemju
verk liggur að baki slíkri bók.
Fjölda heimilda þarf að kanna,
hera saman, leiðrétta missagnif,
meta og vega heimildir o. s. frv.
Og víða hefir meix-a að segja þurft
að gera langa leit til þess að vita
hver maðurinn var, þar sem skrá
háskólans hafði ekkert annað
um hann en nafnið eitt afbakað á
latínu eða dönsku.
Eg er ekki fær um að dæma
hvei-su vel höf. hefir tékizt að
finna ætíð hið rétta, eða hvað
vanta kunni í æfiágrip þau, sem
bókin flytur. En þeir, sem þekktu
vinnubrögð og skaphöfn höfund-
ar, vai’kárni, samvizkusemi og
nákvæmni, svo að áf bar, munu
varla draga í efa, að hér sé svo
vel að unnið, sem tími hans og
aðstæður hafa leyft.
Því er svo farið að vísu, að nú
á seinni árum hafa bii-zt lík yfir-
litsrit um ýmsa lærða menn hér
á landi. En fjölmargir ei’u þeir
ménn, sem hvergi er aðgangur að
annars staðar en í þessu riti. Og
ánægjulegt og fróðlegt er að hafa
þai’na í einu lagi mannfi’æðileg-
an fx-óðleik um alla þá íslendinga,
sem nám hafa stundað við Hafn-
ai’háskóla.
En svo er annað, æfiágrip þessi
vekja óteljandi spurningar í huga
lesandans. Eins og kunnugt er,
farnaðist þeim, er nám sóttu til
Hafnar, mjög misjafnlega. Og
þótt mörg framasagan liggi að
baki hinum stuttorðu æfiþáttum,
er þar líka að finna mai’gan sorg-
arleik mannlegs lífs. Það gæti
verið fróðlegt viðfangsefni, að
rekja þær sögur. Ef til vill er það
ekki hægt til hlítar, en margt
mundi vera unnt að grafa upp og
dýpka með því skilning voi’n á
örlögum og æfi þjóðar vorrai’. —
Bjami Jónsson hefir með riti
þessu lagt ómetanlegan grundvöll
þess stai’fs, hvort sem nokkur
verður til að vinna það.
Bjarna Jónssyni entist ekki ald-
ur til að leggja síðustu hönd á
verk sitt ,sem hann hafði unnið í
ígripum, um nær hálfrar aldar
skeið. Sonur hans, Einar, hefir
lagt þar hönd að vei’ki. Hefir
hann og ski’áð æfiágrip höfundar.
Brynjólfur Sveinsson hefir og
unnið að útgáfunni, og samið um
hana greinargerð, og stutt en
gagnort ágrip af sögu Hafnarhá-
skóla. Fi'ágangúr bókarinnar er
allur hinn prýðilegasti, eins og að
venju frá Prentverki Odds
Bjömssonar. Myndir af höfundi
og háskólanum í Höfn eru í bók-
inni, erf eg sakna þar myndar áf
Garði, þeim stað, sem áreíðanlega
er allra staða nátehgdastur sögu
íslenzkra Hafnarstúdenta.
íslenzkir Hafnarstúdentar vei’ða
kæx’komin bók öllum, sem unna
íslenzkri mannfræði og sögu.
Þeir verða einnig kæi’komnir öll-
um gömlum Hafnarstúdentum.
En bókin er fyrst og fremst
óbrotgjarn minnisvarði um elju
og þrautseigju höfundarins, og
þakklátssemi hans og virðingu
við þá stofnun, sem svo áhrifarík
hefir vei’ið íslenzkri menningu.
Steindór Steindórsson
frá Hlöðum.
Nýjar bækur frá bókafor-
lagi Pálma H. Jónssonar:
Um daginn og veginn. —
Ungfrú Sólberg. — Þrír
kapítular. — Sumar í sveit.
Fyrsta bókin er brot úr út-
varpseiindum þeim, er séra
Gunnar Benediktsson hefir fiutt
á síðustu árum um daginn og
veginn. Kaflaskipting höfundar
segir allvel til um efni þáttanna:
Tungan geymir í tímans straumi.
Byggð og saga. Á alþjóðavett-
vangi. Hin gömlu kynni gleymast
ei. Sagt til syndanna. Áfengismál.
Alþýða manna og listir. Skóla-
mál. Hugleiðingar um blaða-
mennsku. íþróttamál. Gi’óandi
þjóðlíf. Nokkur orð um hlutleysi.
— Satt að segja hefir þessi fyrr-
vei’andi klerkur frá Saurbæ, sem
okkur, norðanmönnum, er svo
vel kunnur frá fornu farij býsna
margt skynsamlegt, fróðlegt,
skrýtið og skemmtilegt að segja
um öll þessi mörgu og óskyldu
efni ,og skyldi engan gruna —
eftir þessum ræðustúfum að
dæma — að dómgreind höfundar
sé miður sin að neinu leyti, frem-
ur en ýmissa annarra ágætra og
skarpgreindra manna, sem kunn-
ugt er um, að staðið hafa þó í
þeim sporum, að þeir hafa di’epið
hendi í straumharða fjallalæki til
þess að átta sig, en svo hefir við
brugðið, að þeim hafa fundizt
lækirnir renna upp á leið — í átt
til fjallatindanna, háloftanna og
sólkerfanna — en ekki niður á
bóginn, rakleiðis í stefnu til
myrkurheima hafdjúpanna. Það
er gaman að Gunnari Benedikts-
syni, þegar honum tekst bezt upp
í ræðum sínum og greinum, og
útvarpsþættir hans eru góði-a
gjalda verðir að ýmsu leyti.
Frú Astrid Stefánsson, kona
Þorsteins Stefánssonar rithöf-
undar, hefir skrifað fyrstu skáld-
sögu sína, „Paa egne Ben“ á móð-
urmáli sínu ,dönsku, en nú hefir
mágur frúarinnar, Friðjón Stef-
ánsson, þýtt sögu hennar á ís-
lenzku og nefnt hana „Ungfrú
Sólberg“, í höfuðið á aðal-sögu-
hetjunni, ungri og duglegri skrif-
stofustúlku, sem stundar atvinnu
sína heima og erlendis við æði-
misjöfn kjör og aðstæður, verður
fyrir barðinu á heimskreppu og
atvinnuleysi, en á sér þó einnig
sína hjörtu daga, ævintýri og
sigurstundir. Sagan er á ýmsan
hátt vel og trúlega sögð og gefur
lesandanum glögga innsýn í líf
og hugarheima skrifstofufólksins
og annarra þeirra, er verða á
vegi ungfrúai’innar, unz hún að
bókai’lokum hefir eignazt sinn
eigin æfifélaga og verður vænt-
anlega ekki „ungfrú Sólberg“
mikið lengur.
„Þrír kapítular“ er sérprentun
á samnefndi’i grein eftir Steindór
heitinn Sigurðsson rithöfund, er
birtist í desemberhefti Jarðar í
fyrravetur og vakti þá allmikla
athygli, enda skorinorð og þörf
hugvekja um ýms tízkufyrirbrigði
í íslenzkri ljóðagerð og matsgerð
ýmissa „gagnrýnenda“ og bók-
menntaspekinga í slíkum „lista-
verkum". En þar eð greinin hefir
nýlega birzt í allvíðlesnu tíma-
riti, má ætla, að hún sé öllum
þoi'i’a lesandi manna þegar kunn,
og því óþarfi að gera hana frekar
að umtalsefni hér.
Sumar í sveit heitir barnasaga
samin í smábarnaskóla Jennu og
Hreiðars hér á Akui’eyi’i. Yngstu
lesendunum munu barnabækur
þeirra hjónanna þegar að góðu
kuiinar, og þessi frásögn um sum-
ardvöl kaupstaðarbarns á góðu
sveitaheimili mun vissulega ekki
spilla vinsældum þeirra.
J. Fr.
Eyrarvatns Anna, skáld-
saga, eftir Sigurð Helga-
son. Fyrri hluti, 290 bls. —
Yfixieitt hefir mér þótt heldur
lítið varið í sagnaskáldskap ís-
lenzkan undanfarin ár. Áróður
fyrir „ismunum“ hefir verið þar
allt of áberandi, og fólkið óeðli-
legt og tilbúið, og ólíkt því, sem
menn þekkja úr daglegu lífi. Þeg-
ar ekki finnst nokkur sæmilegur
maður í heilli bók, heldur ein-
ungis illmenni eða fábjánar, þá
lýsir það að vísu bölsýni höfund-
arins á mannlífið, en er langt frá
því að vei’a sönn mynd.
Undantekning frá þessum
ósköpum eru bækur Sigurðar
Helgasonar. í fyrri bókum hans
hafa mannlýsingarnar verið trú-
ar og vandvirknislegar, og við
könnumst við þetta fólk. Nú
sendir hann frá sér sína sjöundu
frumsömdu bók. Og er þetta vafa
laust hans bezta bók. Eg las hana
fi’á upphafi til enda með óbland-
inni ánægju.
Lýsingin á því ,er þau Anna og
Brandur, reisa bæ á Eyrarvatni,
í afdal langt fi’á öðrum bæjum,
er svo trú og sannfærandi, að
lesandinn lifir með hjónunum í
störfum þeirra frá degi til dags.
Og þegar Brandur vei’ður úti um
vetur — á leið til byggða, — bíð-
ur lesandinn með þeim mæðgum
á heiðarbýlinu dag eftir dag og
hlustar eftir, hvort enginn komi
heim að bænum.
Mannlýsingai-nar í bókinni eru
auðvitað misjafnar. Beztar þykja
mér lýsingarnar á Onnu, Ofeigi
gamla Toi’fasyni og Þórði Atla-
syni. Þórður er að vísu undarleg-
ur kai’l, en þó vel skiljanlegur.
Að loknum lestri bókarinnar
fannst mér, að hér hafi eg lesið
sögu, sem minnti á okkar gömlu
íslendingasögur. Lýsingin á því,
hvei’nig veiðin í vatninu hafði
áhrif á daglegt fæði fólksins í
heiðai’býlinu, er lýsing á afkomu
forfeðra okkar á þessu kalda
landi á liðnum dögum. Og við
þekkjum, að loknum lestri bók-
arinnar, bæina og fólkið niðri í
byggðinni, eins og við hefðum
dvalið með því um tíma.
En þetta er aðeins fyrri hluti
bókarinnai’. Aðeins fyrsti kafli í
sögu Eyrarvatns Onnu er þama
ski’áðui’. Hún býx’t mannlaus á
jörð sinni í lok bókarinnar. Hvað
bíður hennar? Annað bindi bók-
arinnar mun skýra frá nýrri
reynslu úr lífi þessarar hugi’ökku
og þrekmiklu konu.
Eiríkur Sigurðsson.
Gluggar bókabúðanna fyllast,
en þó komast þangað ekki allar
bækurnar, sem streyma á mark-
aðinn þessa dagana. Það er ekki
hægt um vik fyrir almenning að
átta sig.
Bókaútgáfan Norðri mun vei’a
eitt stærsta og merkasta forlag á
landi • hér. Afgreiðslumaður
Norðra hér í bænum hefir gefið
blaðinu eftii-farandi upplýsingar
um bókaútkomu fyrir jólin, og
gæti það ef til vill orðið einhverj-
um til leiðbeiningar.
Máttur jarðar, íslenzk sveita-
saga, eftir Jón Björnsson, er ný-
komin út. Saga þessi hefir áður
komið út á dönsku og þýzku og
holtið góða dóma, en birtist nú í
fyrsta sinn á íslenzku í þýðingu
höfundarins sjálfs.
Lýsing Eyjafjarðar eftir Stein-
dór Steindói’sson frá Hlöðum er
mjög eigulegt og fróðlegt rit, sem
öllum Eyfirðingum mun verða
kæi’komið.
Sniiður Andrésson eftix .Bene-
dikt Gíslason frá Hofteigi mun
vafalaust vekja athygli, enda er
höfundur manna fróðastur og fer
ekki endilega alfaravegi.
Hrakningar og heiðavegir, Jón
Eyþórsson og Pálmi Hannesson
völdu efnið. Líklegt er, að þetta
verði ein vinsælasta bók ársins,
og valda því bæði efni og höf-
undai’.
Næstu daga koma út hin gam-
alkunna saga Torfhildai’ Holm,
Brynjólfur Sveinsson biskup,
fyrsta bókin í ,ritsafni þessarar
vinsælu skáldkonu, og ný bók
eftir di’. Brodda, er hann kallar
Frá mönnum og skepnum. Einnig
kemur út fyrir jólin 2. bindi af
Göngum og réttum.
Af þýddum bókum má einkum
nefna Á konungsnáð, sem er
framhald hinnar vinsælu sögu
Jónsvökudraumur, og Allt
heimsins yndi (cftir sama höfund
og Glitrar daggir giær fold, sem
var metsölubók Norðra á sínum
tíma), sem kemur út næstu daga,
en báðar þessar bækur þýðir
Koni’áð Vilhjálmsson af sinni al-
kunnu snilld.
Askorun til Alþingis
Bg er bóndi á jörð, þar sem er
æðarvarp. Eg stunda sauðfjár-
íækt, og- hefi líka nokkurt
hænsnabú. Eg veit að allt þetta
er í mikilli hættu vegna villi-
minka, sem ört fara fjölgandi í
landinu. Veldur þetta mér og
mörgum bændum íandsins mikl-
um áhyggjum.
Fyrir því leyfi ég mér að skora
á Alþingi það, sem nú kemur
saman, að banna nú þegar allt
minkaeldi í landinu og gera öfl-
ugar ráðstafanir, til þess að
óai-gadýi’i þessu verði með öllu
úti’ýmt úr landinu. Áskorun þess-
ari vil eg finna slað með eftir-
farandi rökum:
1. Hlunnindi. SJuðfjárrækt og ali-
villiminks og getur hann valdið
árlega tugmilljóna tapi fyrir
landið á þessum atvinnugreinum.
Til þessa eru dæmin deginum
ljósari.
2. Minkunum verður aldrei út-
rýmt nema að eldi þeirra sé
bannað, því að vitað er að frá
minkabúunum er villiminkui’inn
kominn og frá þeim sleppa út ár-
lega fjöldi þessara villidýra.
3. Minkaeldi getur aldi'ei orðið
að verulegri tekjulind. Má þar til
sönnunar líta á útflutningsskýrsl-
ur.
4. Alþingi er mikil nauðsyn á
því, að hreinsa sig af forsmán
þeirri, er það liggur undir vegna
máls þessa, þar sem það hefir
samþykkt að launa menn til að
halda minkabúunum við og svo
líka til þess að drepa villimink-
inn. Svo fávizkulegar samþykktir
mundi ekki nokkur hreppsnefnd
í landinu gera.
Önnur dagblöð í landinu eru
beðin að birta þessa áskorun
ásamt rökstuðningi.
6. nóvember 1949.
Jón H. Þorbergsson.