Dagur - 10.03.1954, Blaðsíða 6

6
D A G U R
Miðvikudaginn 10. marz 195'

DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
ÍS355«$S55«SSS55533553$53S555555SS5555«SSS35S$$5555::
bankapólitíkin er rekin með
jessum hætti, flytja þingmenn
Sjálfstæðisflokksins sýndartillög-
ur á Alþingi um rannsókn á því,
hvernig viðhalda megi jafnvægi í
byggð landsins!
ÞAÐ VÆRI í lófa lagið fyrir
Sjólfstæðismenn að leggja gögnin
á borðið og sýna landsfólkinu,
hvernig þeir stjórna bönkunum.
En áskorunum um þetta hafa þeir
ekki sinnt. Þetta er þó ofur auð-
velt. Birta þyrfti skrá um þá, sem
skulda bönkunum meira en %
milljón króna og þá um leið,
hvernig lánsfénu er skipt í milli
höfuðstaðar og landsbyggðar. Ef
samvizkan er eins góð og blað
flokksins hér vill vera láta, ætti
ekki að þurfa að fara í felur með
þessar upplýsingar. Meira en ár
er liðið síðan opinberlega var far-
ið fram á að fá slíka skrá birta.
f þögninni felast meiri upplýsing-
ar fyrir almenning en í langloku-
skrifum og fullyrðingum flokks-
þjónanna.
Yfirráð Sjálfstæðisflokksins
í bönkunum
ÞAÐ HEFUR lagzt fyrir brjóstið á ritstjóra „ís-
lendings“, að á það var bent hér í blaðinu fyrir
nokkru að Sjálfstæðisflokkurinn hefði meirihluta-
vald í þremur af fjórum aðalbönkum landsins, og
beri því höfuðábyrgðina á þeirri stefnu í peninga-
og lánsfjármálum, sem þessir bankar reka. Það er
nokkur mælikvarði á, hvernig samvizka flokks-
manna úti á landi er út af þessum bankamálum,
að ritstjórinn fer með yfirráð Sjálfstæðisflokksins
sem feimnismál og þorir ekki að kannast við þau.
Tekur í þess stað upp þá fáránlegu stefnu, að
neita því að Sjálfstæðismenn stjórni þessum
þremur bönkum og brígslar Degi um „ósanninda-
vaðal“.
BLAÐIÐ SKÁKAR hér í því skjóli, að almenn-
ingur muni ekki gerla, hvernig bankaráð eru skip-
uð eða hverjir eru bankastjórar. Er því rétt að
rifja upp nokkra staðreyndir um þetta efni.
Tveir af þremur bankastjórum Landsbank-
ans eru Sjálfstæðismenn. Þrír af fimm banka-
ráðsmönnum bankans eru þar á vegum Sjálf-
stæðisflokksins, tveir kosnir beint af fulltrú-
um flokksins í Landsbankanefndinni, en einn
skipaður af ráðherra. Sjálfstæðismenn hafa
þannig eins fullkomin yfirráð yfir Landsbank-
anum og verða má.
Tveir af þremur bankastj. Útvegsbankans
eru Sjálfstæðismenn. Þrír af fimm banka-
ráðsmönnum bankans eru Sjálfstæðismenn.
Yfirráð Sjálfstæðismanna í þessum banka eru
því alger. Athyglisvert er, að það er þessi
banki, sem hraklegast kemur fram við at-
hafnalíf Akureyringa og Eyfirðinga og safnar
sparifé þeirra til höfuðstaðarins í stað þess að
lána það til framkvæmda hér.
Eini bankastjóri Iðnaðarbankans er Sjálf-
stæðismaðui og fjórir af fimm bankaráðs-
mönnum eru Sjálfstæðismenn. Ráða Sjálf-
stæðismenn því algerlega yfir þessum banka.
ANNARS STAÐAR í þessu blaði eru nokkuð
nánar rakin afskipti Utvegsbankans af atvinnu-
og peningamálum þessa byggðarlags. Þar er að
finna eitt gleggsta dæmið um þá stefnu, sem
Sjálfstæðismenn reka gagnvart landsbyggðinni.
Yfirráð þeirra í þessum banka eru alger, og úti-
bússtjórann hér eiga þeir líka með húð og hári.
Einn af helztu forvígismönnum Sjálfstæðisflokks-
ins er valdamesti maðurinn í bankastjórninni.
Þessi banki lánar gæðingum Sjálfstæðisflokksins
hundruð þúsunda til villubygginga í Reykjavík og
heildverzlunum mikið af því fjármagni, sem að
réttu lagi ætti að vera bundið í sjávarútvegi og
öðrum atvinnurekstri. Á sama tíma sem gæðingar
Sjálfstæðisflokksins ganga í. þennan banka og
taka þar stórlán til einkaþarfa, er útvegsmönnum
hér nyrðra neitað um smálán til þess að halda
bátum sínum á floti og viðhalda nauðsynlegri at-
vinnu. Þetta er bankastofnun, sem safnar milljón-
úm af sparifé landsmanna í aðalbankanum í Rvík
á sama tími og allur atvinnurekstur úti á landi
stynur undan lánsfjárskorti. En á sama tíma og
Börnin eru heppin með daginn
HAFIÐ ÞIÐ tekið eftir því, hve
börnin eru heppin með daginn
sinn, öskudaginn? Á þriðjudaginn
var hér hríðarveður og hélzt fram
undir miðvikudagsmorgun, en þá
tók að birta og á sjálfan öskudag-
inn var bjart og fallegt veður,
enda nutu börnin þess í ríkum
mæli. Þannig hefui þetta verið
mörg undanfarin ár. Öskudags-
veðrið hefur jafnan verið bjart og
gott, enda hefur unga fólkið tek-
ið daginn snemma. Það er varla
orðið bjart, þegar flokkarnir eru
komnir á kreik. Og með almenn-
um fótaferðartíma hefst „kattar-
slagurinn“ í portum og húsasund-
um. Að honum loknum er haldið
í miðbæinn og allt til hádegis
setja börnin svip á bæinn. Þau
fara syngjandi um göturnar og
inn í búðirnar. Búningarnir eru
margvíslegir og allir skrautlegir.
Á miðvikudaginn sá eg nokkra
púka, eina beinagrind, tvo spila-
gosa, marga kúreka og skeggjaða
karla og snædrottningar með
kórónu skiptu tugum. Ótal fleiri
gerðir búninga máiti sjá, enda
mun það hafa kostcð mikið starf
fyrir foreldra og börnin sjálf að
útbúa þá alla, en tilhlökkun og
eftirvænting hefur sjálfsagt verið
mikil og langvinn.
Tíðkast hvergi nema hér.
ÞETTA TILSTAND á ösku-
daginn tíðkast hveigi á landinu
nema hér á Akureyri. Annars
staðar láta menn sér nægja að
lauma öskupoka á náungann og
gera sér e. t. v. emhvern daga-
mun í mat og drykk, en hvergi
nema hér hafa börnin gjörsam-
lega lagt daginn undir sig. Og
einmitt af því, að þessi dagur til-
heyrir bæjarlífinu hér alveg sér-
staklega, er gaman að honum.
Sumir eru að amast við þessum
sið barnanna og tala um að rétt-
ast væri að banna þessi hátíða-
höld þeirra. Eg held að þeir, sem
um þetta tala ættu að gá að því,
hvort þeir séu ekki að verða
þröngsýnir og skapvondir með
árunum. Þeir, sem kér eru fæddir
og uppaldir, mega líka muna sína
æskudaga. Því að þetta er engin
ný bóla á bæjarlífinu, heldur
gömul og reynd og þessi ösku-
dagsfagnaður og kattarslagur
hefur líklega tíðkast hér allt síðan
hér reis upp allfjölmennur verzl-
unarstaður á fyrri tíma mæli-
kvarða.
Meira bar á stálpuðiun börnum
fyrr á árum.
EINA BREYTINGIN, sem eldri
Akureyringar segja að orðin sé,
er að nú ber meira á litlu börn-
unum en áður. í gamla daga voru
það stálpaðir drengir, sem jafnan
höfðu forustu flokkanna á hendi.
Og líklega er nú meira kostað til
búninganna en áður var og þeir
oft á tíðum skrautlegri og dýr-
ari og er það eðlileg afleiðing
betri afkomu og breyttra lífs-
kjara. En í öllum aðalatriðum er
siðurinn hinn sami nú og var fyr-
ir 50—70 árum.
Matthías kvað stríðssöng fyrir
drengina.
Á ÖSKUDAGINN í sl. viku
sagði einn af eldri borgurum
bæjarins, Hallgrímur Valdimars-
son fréttaritari, mér skemmtilega
endurminningu frá öskudags-
fagnaði barnanna hér á Akureyri
árið 1888. Þá voru hér raunar
tveir bæir fremur en einn, Odd-
eyri og Akureyri, og talsverður
rígur í milli bæjarhlutanna. Allt
svæðið frá Bótinni og inn í Fjöru
var óbyggt, og hvergi húskofi
nema grútarskúrarnir á Torfu-
nefi. Rígurinn í milli bæjarhlut-
anna kom líka frani í leik barn-
anna. Á öskudagmn 1888 var
Pollurinn allur ísi lagður, Odd-
eyrardrengir stefndu liði sínu til
Innbæjar og fóru eftir ísnum, en
Fjörubúar héldu til móts við þá
út á ísinn Voru fylkingar skraut-
legar og allvel vopraðar korðum
og tréöxum. Hallgrfmur átti þá
heima á Oddeyri og var í sveit
Oddeyringa, en fyrirliði Fjöru-
búa var Steingrímur Matthías-
son, seinna læknir. Tókst nú bar-
dagi í milli fylkinganna úti á
ísnum, en Oddeyringar fóru hall-
oka, enda ekki að furða, því að
séra Matthías hafoi ort herhvöt
mikla fyrir flokk Steingríms son-
ar síns og kyrjuðu drengirnir
hana hástöfum, er fylkingarnar
sigu saman hér 'útí á Pollinum.
Hallgrímur man enn upphafið á
þessu ljóði:
„Upp Fjöruþjóð á Akureyri
og afreksmenn sem byggið Gil.
Með fylktu liði og gyrtir geiri
vér göngum snúðvgt víga til.
En hvar er tröllið? hvað var
þetta?
þar hangir tunnubundin ketta.“
o. s. frv.
Ljóðið er raunar birt í Ljóða-
safni Matthíasar, heildarútgáf-
unni frá 1936. Lýkur ljóðinu á
þessari hvöt:
„Fram þér Fjörungar,
fram þér Gilungar,
höggvum haus frá daus,
hníg þú ærulaus,
og ligg þar langi raftur!“
Var ekki að furða þótt flótti
brysti í lið Oddeynnga er Fjöru-
þjóðin geystist fram undir þess-
um stríðssöng.
Matthías mundi líka drengina á
Oddeyri.
EN MATTHÍASt hefur líklega
fundizt hann vera nokkuð harð-
hentur á Oddeyrarsveinunum í
þessari stríðshvöt sinni og hann
bætti þeim það því upp með
þessu ljóði, sem hann orti fyrir
þá í tilefni af „kattnrslag11 nokkr-
um árum seinna:
Framhald á bls. 11.
/
ieimskulegt bann sviptir íslenzkar
húsmæður pressugeri til
brauðgerðar
Meðal nágrannaþjóða okkar fæst pressuger í öll-
um matvörubúðum og húsmæður nota það miklu
frekar í bakstur en bökunarduftið, sem hér er alls-
ráðandi. Hér á landi er pressuger aftur á móti
bannvara. Áfengisverzlun ríkisins hefur einkasölu
á því og selur engum nema brauðgerðarhúsum. Al-
menningur má ekki nota pressuger í brauð, þótt það
sé miklu betra og hollara en bökunarduftið. Vafa-
laust er, að það er hræðslan við bruggun áfengis,
sem hefur komið þessari ólánsskipan á hér hjá
okkur, en fáránlegt er þetta bann í meira lagi.
Skyldi nokkuð meiri hætta á því að þetta ger yrði
notað til bruggunar hér en í öðrum löndum? Hús-
mæðurnar ættu ekki að gjalda vitlausra ákvæða og
ofsahræðslu sumra manna við bruggun.
Pressuger er ekki aðeins betra í brauð en bökun-
arduft, heldur líka hollara. Það inniheldur B-víta-
mín, en bökunarduftið inniheldur aftur á móti kol-
súr sölt, sem eru alkalísk í vatnsupplausn og B-
vítamínin eyðileggjast í slíkri upplausn. Brauð, sem
í er bökunarduft, innihalda því ekki B-vítamín. Nú
eru brauð einn hinn þýðingarmesti B-vítamíngjafi
okkar og er því augljóst, að í matarbrauð á alls ekki
að nota bökunarduft heldur pressuger. Það á ekki
heldur að nota bökunarduft í eggjakökur, búðinga
o. s. frv. heldur pressuger. Minna gerir til þótt bök-
unarduft sé notað í sætar kökur, sem eingöngu eru
ætlaðar til bragðbætis við hátíðlég tækifæri, eru
ekki matur í líkingu við almenn matarbi'auð. Fjöldi
heimila notar heimabökuð brauð einvörðungu. Hið
heimskulega bann á sölu pt'essugers í.matvörubúð,-
um sviptir þessi heimili þýðingarmiklum B-víta-
míngjafa og getur haft áhrif almennt á heilsufar
fólksins. í kaupstöðunum gerir þetta minna til, því
að þar notar fólk yfirleitt brauð úr brauðgerðar-
húsum til matar og í þau er eingöngu notað pressú-
ger. En í sveitum er heimabakað brauð algengast.
Þar er beint tjón af þessari ráðstöfun.
A
jk
Áfengismál eru nú mjög á dagskrá. Hér skal ekki
um þau rætt að sinni. En ein af þeim breytingum,
sem gera þarf í sambandi við þau mál, er að afnema
hin heimskulegu ákvæði, að ekki megi selja al-
menningi pressuger. Slíkt er er talinn hinn sjálf-
sagðasti nauðsynjavarningur í matvöruverzlunum
nágrannaþjóða okkar. Og það er engin ástæða til
þess að svipta íslenzk heimili aðgangi að þessari
vöru, þótt unnt sé að misnota hana, þar sem áhugi
er fyrir því. Það má líka misnota sykur og rúsinur.
BÖRNIN ÞARFNAST NÆGILEGS SVEFNS
Börnin þurfa lengri svefn en fullorðnir. Ef vekja
þarf barn til þess að fara í skólann, fær það ekki
nægan svefn og fer of seint í háttinn.
Skólalæknir mikill, Carl Schiötz, hefir sagt, að
fáist ekki nægur svefn, er öll önnur heilsuverndar-
starfsemi einskis virði. Ónógur svefn sljófgar eftir-
tektina, minnið og þolið, það veldur smám saman
drunga, sleni og mikilli viðkvæmni.
Dr. Schiötz segir, að 8 ára barn eigi aldrei að
hátta seinna en kl. 8 að kvöldi. Fótaferðatíma
barnsins megi síðan lengja um fjórðung stundar
árlega næstu árin, aldrei eigi unglingar á skóla-
skyldualdri, þótt í æðri skólum sé, að hátta seinna
en kl. 10 á kvöldin. Skólarnir mega ekki leggja
meii'i vinnu á börn og unglinga en það. að þeir hafi
nægan tíma til leikja og útivistar, og geti þó með
góðu móti farið í háttinn á réttum tíma, — og for-
eldrum ber að sjá um að þau geri það. Það þarf
að skýra fyrir foreldrum, hve mikilvægt lieilbrigð-
isatriði þetta er, og hve nauðsynlegt er að börnin
venjist strax á að ganga snemma til hvílu. Það á
ekki að leyfa börnum og unglingum að sækja
Framhald á bls. 11.