Dagur - 14.07.1954, Síða 9

MiSvikudaginn 14. júlí 1954
D A G U R
9
Góðir ffestir vestan um liaf
[anada - land framtíðarinnar
„ísland þér slapp aldrei hönd
öll af barni þínu,“ heyrðist kveðið
upp úr leiði erlendis.
Og víst er það svo um alla, sem
stálpaðir hafa flutzt vestur um
haf. Þeim fylgir ættarjörðin á leið
arenda. Hugur og hjarta bera
mót heimalandsins. Það er ekki
aðeins að fornöld þess og sögur
verði að dýrum fjársjóði andans.
Yfir sjálfu landinu hvílir heill-
andi birta æskunnar. Endur-
minningin geymir mynd landsins
eins og hún mótaðist í sálina á
dreymnasta skeiði ævinnar, þeg-
ar allir litir eru skærari en
seinna verður. Næstum því hver
íslendingur, sem fargað hefir
leiði sínu í fjarlæg lönd, hefir
einhvern tíman þjáðst af heimþrá
og oft mikið. Og er þeir hafa
stritað og slitið kröftum sínum í
fjarlægri heimsálfu, hefir það
iðulega sannast að:
Sárt brenna fingur,
en sárar brennur hjartað.
Hvergi búa jafnmargir íslend-
ingar fjarri ættjörðinni, sem í
Vesturheimi. Um 1930 var talið,
að þar byggju alls um 40 þúsund
manns af íslenzku ætterni eða.
sem svaraði fjórðungi íslenzku
þjóðarinnar. Allmargt af þessu
fólki er að vísu af annarri og
þriðju kynslóðinni, og eru því
tök íslands mjög tekin að slakna
á því sumu sem vonlegt er. En
þeir eru enn margir, sem heima
eru fæddir, og brennur ættjarð-
arástin þeim í brjósti jafnheitt
og fyrr, ef til vill enn heitari en
nokkru sinni áður, eftir því sem
fleiri hinna eldfl íslendinga
ganga fyrir stapánn og þeir, sem
eftir verða, einangrast meir í
þjóðahafinu. Og þó að ísland
sleppi áldt.ei: hfendi- af þessum
mönnum, hefir íslenzka þjóðin
hér heima of lítið gert til að rétta
þeim hönd í þjóðernisbaráttunni
vestra, sem stöðugt verður þyngri
fyrir fót, eftir því sem lengra líð-
ur. Þó hefir nokkur viðleitni
verið í þessa átt á seinni árum, t.
d. með því að styrkja íslenzku
vikublöðin og bjóða einstaka
manni heim, en senda aðra vest-
ur.
Samskipti milli heimaþjóðar-
innar og íslendinganna í dreifing-
unni vestan hafs hafa því verið
allt of lítil. Ágæt var hugmynd
Finnboga Guðmundssonar pró-
fessors að efna til hópferða yfir
hafið, enda þótt hún sé fu.llseint
fram komin. Sú för tókst með
ágætum á síðastliðnu sumri, en
nægileg þátttaka mun ekki hafa
fengizt í sumar. Hinir heima-
fæddu Vestur-íslendingar, sem
efni hafa á að ferðast, eru að
verða of fáir og strjálir til þess að
hægt sé að ferma eitt flugfar á
hverju sumri. Of lengi hefir
þögnin varað og fálætið milli
frænda og vina. Of margir hurfu
inn í þorpið hljóða, áður en
veruleg gangskör var gerð að því
að ryðja veginn til meira og betra
samfélags báðum þjóðarbrotun-
um til ávinnings og gleði.
Samt eru einnig nú í sumar
nokkrir ágætir og nafnkunnir
Vestur-íslendingar hér á ferð.
Má þar á meðal nefna prófessor
Richard Beck og frú hans, Berthu
(fædd Samson). Hann var hér
sendifulltrúi á 10 ára lýðveldis-
hátíðinni og við biskupsvígsluna,
er fram fór í Reykjavík 10. júní
sl., og flutti einnig Synódunni
kveðjur vestan um haf, ásamt sr.
Haraldi Sigmar, er þar var stadd-
ur líkra erinda. Er dr. Riehard
Beck svo kunnur hér heima fyrir
vísindastörf sín og ágætt land-
kynningarstarf fyrir ísland í
Vesturheimi, að óþarft er að
kynna hann nánar, enda hefir
ýmislegt verið um hann ritað í
íslenzk dagblöð undanfarið og
slíkt hið sama hefir verið gert um
séra Harald Sigmar, er skrapp
hingað norður um land á ættar-
stöðvarnar í Reykjadalnum og
messaði í kirkjunni á Einarsstöð-
um.
Þá vil eg nefna aðra góða gesti,
sem borið hefir að garði mínum
og vart eru eins vel kunnir á ís-
landi, að minnsta kosti fyrir
norðan land, en það eru þau Páll
S. Pálsson, skáld, og kona hans,
frú Ólína (fædd Egilsdóttir),
ættuð úr Borgarfirði eystra. Voru
þau á ferð til æskustöðva frúar-
innar á Austurlandi, en þaðan
hafði hún flutzt um 14 ára aldur-
inn vestur um haf ásamt ættingj-
um sínum. Bróðir hennar, Pétur
Anderson, er einn af auðugustu
hveitikaupmönnum Winnipeg-
borgar. Frú Ólína kom heim árið
1930 og hafði þá meðferðis gjafir
austfirzkra kvenna vestan hafs til
húsmæðraskólans á Hallormsstað.
Ætt Páls S. Pálssonar er úr
Borgarfirði syðra. Hann er fædd-
ur í Reykjavík 17. sept. 1882.
Foreldrar hans voru Sigurbjörg
Helgadóttir frá Snóksdal í Dala-
sýslu og seinni maður hennar:
Skarphéðinn ísleifsson bóndi á
Norður-Reykjum í Hálsasveit.
Eftir lát manns síns (1894) flutti
Sigurbjörg til Ameríku árið 1897
ásamt sonum sínum tveimur og
settist að í Winnipeg. Tók hún
þá upp nafn fyrra manns síns og
nefndist Pálsson. Þegar Páll kom
vestur þrem árum síðar tók hann
upp þetta ættarnafn fjölskyld-
unnar, sem auðveldara var í
framburði engilsaxneskum mönn
um en föðurnafn hans.
Bræður Páls voru þeir Hjörtur,
Jónas og Kristján, sem allir voru
gáfaðir menn og skáldmæltir, en
einkum var þó Jónas kunnur fyr-
ir hljómlistargáfu sína og starf-
semi að þeim málum meðal Vest-
ur-íslendinga. Eftir Kristján, sem
var albróðir Páls, kom út
Kvæðabók að honum látnum
(Winnipeg 1949), sem sýndi að
hann var ágætt skáld. En tvær
Ijóðabækur hafa verið gefnar út
eftir Pál: Norður-Reykir 1936 og
Skilarétt 1947. Eru í báðum þess-
um bókum margt afbragðskvæða,
sem sýna fjölþætta Ijóðagáfu, þar
sem skiptast á djúp alvara og
góðlátleg kímni, skapar athuganir
og hugljúf kenndaljóð.
Meðal Vestur-íslendinga er
Páll nafnkenndur maður. Hann
er nú fluttur til Gimli, en bjó
lengi í Winnipeg og tók þar mik-
inn þátt í félagsmálum íslend-
inga, enda vann hann ötullega að
hverju því málefni, er hann fylgdi
fram og var jafnan mikill munur
að mannsliði hans. Hann vai' t. d.
einn af beztu leikendum meðal
íslendinga í Winnipeg, söngmað-
ur góður, vinsæll og hvers manns
hugljúfi.
Þegar Páll fór vestur um haf
um aldamótin, mundi hann
naumast hafa trúað því, að hann
fengi ekki að líta ættjörðina fyrr
en eftir meira en hálfa öld. í
ljóðum hans, eins og öðrum ljóð-
um Vestui'-íslendinga, birtist
heimþráin sár og heit og þangað
sveif ljóðgöngull hugur hans
jafnan. Kemur þessi þrá hans
fram m. a. í hinum látlausu en
innilegu Vorvísum til íslands:
Arfi íslands hljóður
andans Berurjóður
þráir látlaust ár og öld.
Kýs þar helzt að heyja
hinztu þraut og deyja,
þegar loksins kemui' kvöld.
Upp frá leiðum lágum
landnemanna sjáum
stíga bjartan bjarma í geim:
Birtir yfir öllu
íslands tignu fjöllum.
— Feðra raddii' heimta oss heim.
Meðal Vestur-íslendinga, sem
heimsótt hafa Eyjafjörðinn, eru
þær frú Anna Vatnsdal og dóttir
herinar Guðný Ethel frá Seatle á
Kyrrahafsströnd. Frú Anna er
fædd vestra, dóttir Jóns Jónsson-
ar frá Munkaþverá, er dvaldist
rúm 50 ár í Vestui'heimi, en kom
heim 1930 og átti síðan heima á
æskustöðvunum til dauðadags
1945.
Frú Anna giftist Þórði Egg-
ertssyni Vatnsdal, ættuðum frá
Breiðafirði, og bjuggu þau í Port-
land, Oregon, unz Þórður andað-
ist fyrir nokkrum árum. En þá
flutti hún vestur að hafi, enda
voru sum börn hennar flutt þang-
að á undan. Frú Anna er mikill
Islendingur og talar íslenzku
ágætlega, enda atgerviskona í
hvívetna, eins og hún á ætt til. —
Dveljast þær mæðgur nú hjá
skyldmennum sínum á hinu forn-
fræga ættaróðali Munkaþverá, er
frú Anna hefir frá barnæsku lát-
ið sig dreyma um að mega augum
líta.
Þannig er það, sem raddir feðr-
anna heimta niðjana heim. Megi
þá hið „íslenzka vomæturyndi“
gera þessum góðu gestum kom-
una sem ánægjulegasta og
ógleymanlegasta. Innilega fögn-
um við þeim og biðjum þeim
blessunar.
Benjamm Kristjánsson.
JEPPI
til sölu með tækifærisverði.
Upplýsingar gefur
Þorlákur Hjálmarsson,
bifreiðast j óri.
(Framhald af 1. síðu).
og merkismenn þar vestra, sem
fyllilega má treysta að viti, hvað
peir syngja í þessum efnum, full-
yrtu þetta staflaust í mín eyru.
Og allir bera þessir öldnu víking-
ar órofa tryggð og ræktarsemi í
brjósti til gamla ættlandsins og
báðu mig fyrir kærar kveðjur
heim. Eg á eftir að skila þeim
flestum, en mun gera það per-
sónulega, strax og nokkur tök
eru á.
Og hvað vakti svo einkum athygli
þína á þessu langa ferðalagi um
framandi slóðir?
/
Tvennt var það einkum, sem
mér varð einna starsýnast á:
Fyrst hin gífurlegu auðæfi lands
og þjóðar. Aðeins rúmlega 15
milljónir manna byggja nú þetta
kostamikla land, sem að flatar-
máli mun þó næststærsta ríki
heims. Nokkuð verulegur hluti
þess landsvæðis er að vísu fremur
auðnarleg heimskautalönd, en
hvers konar málmar og náttúru-
auðæfi munu þó leynast þar víð-
ast í jörðu, engu síður en í hinum
frjósömu og fögru suðurhéruðum,
þar sem hin dugmikla og vaxandi
þjóð gengur svo ötullega að störf-
um að hagnýta sér náttúruauðæf-
in, sem þar eru hvarvetna í jörðu
og á. Óvíða í heiminum munu
framfarirnar og tækniþróunin
öllu stórstígari og furðulegri eins
og stendur en einmitt þarna. Hin-
ar stórfelldu vatnavirkjanir bera
þessum hamförum Ijóst og órækt
vitni, svo að eitt einstakt dæmi
sé nefnt af fjölmörgum öðrum af
sama tagi, sem þarna eru á döf-
inni. Eg tel víst, að Kanada sé eitt
hið mesta framtíðarland, sem nú
er til í heiminum, og þrátt fyrir
öll þau stórvirki, sem þegar hafa
vei'ið unnin þar, muni þó óvíða
eða hvergi meiri möguleikar til
nýs landnáms og hvers konar
stórfelldra framfara á fjölmörg-
um sviðum en þar í landi.
Enginn má skilja þessi orð mín
svo, að eg sé með þeim að hvetja
menn til vesturfarar í því skyni
að setjast þar að — gerast ein-
hvers konar Vesturfaraagent á
gamla móðinn. — Því fer auðvit-
að víðsfjarri. íslandi svipar ein-
mitt æði mikið til Kanada, að því
leyti, að hér býr fámenn þjóð í
tiltölulega stóru landi, þar sem
gnægð er ónotaðra náttúruauð-
æfa og hvers konar framtíðar-
möguleika, ef rétt er á haldið.
Enginn fslendingur þarf því, að
mínum dómi, að leita á framandi
slóðir til þess að finna sér verk-
efni og framtíðarstarf, því að nóg
skilyrði eru hér um langa fram-
tíð í okkar eigin landi.
Hitt ati'iðið, sem einkum vakti
athygli sína, var það, hversu
geysimarkverður og öflugur þátt-
takandi Kanada er í Atlantshafs-
bandaláginu. Þessi gagnauðuga
og atorkusama þjóð lætur ekki
við það eitt sitja að styrkja sínar
eigin hervarnir af hinu mesta
kappi og stórhug — ekki sízt
varnarlínuna yfir norðurheim-
skautshéruðin þver, til öryggis
gegn hugsanlegum loftárásum yf-
ir Norðurpólinn sjálfan — heldur
sendir hún daglega að kalla úr
landi miklar birgðir ágætra ný-
tízku vopna og hvers konar her-
búnaðar og varnartækja til sam-
starfsríkjanna í Evrópu vestan-
verðri og annars staðar í heimin-
um. Okkur gafst þess kostur að
fylgjast að nokkru með þeim
undii'búningi og sjá hvern skips-
farminn af öðrum af þessum
varningi láta úr höfn austur um
Atlantsála.
Ágæt gestrisni og fyrirgreiðsla.
Haukur rómaði mjög frábæra
gestrisni og fyrirgreiðslu þeirra
Vestmanna. — Áætlunin var
mjög ströng og hin sífelldu ferða-
lög á langleiðum harla erfið. En
þau voru prýðilega skipulögð, svo
að segja má, að hugsað væri fyrir
hverju smáatriði, og alúð og vin-
semd gestgjafa okkar var mikil
og rausnin frábær, segir ritstjór-
inn að lokum. — Þetta rabb verð-
ur að duga í bráðina, en auðvitað
hef eg í hyggju að skrifa greina-
flokk í blaðið um þetta efni, strax
og heilsan leyfir.
Dagur býður Hauk ritstjóra
velkominn heim úr þessu langa
ferðalagi og óskar þess, að hann
megi sem allra fyrst hljóta góðan
og fullan bata.
- Skriðuföllin
(Framhald af 7. síðu).
og það mundi og hefur bætt úr
tjóni af völdum landskjálfta og
eldgosa.
Eg veit eigi hvort gerlegt er að
ryðja skriðunum að einhverju
leyti af túninu í Kotum, vegna
þess hve grýttar þær eru, en þess
má geta, að grjótið situr mest of-
an á. Með jarðýtum nútímans
má afreka mikið og skriðan á
túninu er óvíða mjög þykk. Sjálf-
sagt yrði að færa grjótið saman í
hryggi í lægðir, eða grafa fyrir
það grófir og síðan vinna aftur
upp landið. Þetta er sjálfsagt
mikið verk, en því má ekki
gleyma, að nokkuð er til þess
vinnandi, frá þjóðfélagslegu sjón-
armiði séð, að halda Kotum í
byggð og þarna er nýbyggt vand-
að íbúðarhús.
Fyrir nokkrum dögum ók eg
um Norðurárdal til Akureyrar og
dáðist að þeim ágæta vegi, sem
þar var búið að gera, og hve mik-
ið og gott mannvirki þar hefði
verið unnið. Þessi vegur virtist
mjög traustur og geta staðið
óhaggaður í árhundruð. Túnið á
Fremri-Kotum var þá í blóma, og
eg dáðist að þeim framkvæmdum
er þar var búið að gera, er báru
það með sér að þar bjó áhuga-
samt dugnaðarfólk. Breyting sú
er þarna hefur orðið á örstuttri
stundu, er alveg lýgileg. Hin
fagra braut er horfin og orðin að
algerðri vegleysu, ræsi brotin og
brýr þurrkaðar burtu og hið
blómlega býli er líka þurrkað út,
aðeins hvítt, snoturt íbúðarhúsið
stendur eftir einmana, og sting-
ur í stúf við gráa grjóteyðimörk-
ina. — Ólafur Jónsson.