Dagur - 23.12.1970, Page 13

JOLABLAÐ DAGS
13
komum þeim þar í land. Þeir áttu að
koma prammanum fram svo við gætum
tekið hann á slef á ný. Þetta gekk nú
sæmilega til að byrja með, en þó var
ókyrrð við sandinn og þetta endaði með
því, í fyrstu tilraun, að prammanum
hvolfdi, léttbátnum líka. Við urðum frá
að hverfa að sinni, en hermennirnir
fengu lánaða hesta, komust til Patreks-
fjarðar, án slysa, og það var ekki fyrr
en daginn eftir, að við gátum bjargað
bátunum.
En ferðirnar til Jan Mayen?
Já, við þurftum líka að færa setu-
liðinu þar, bæði vistir og margan ann-
an varning. Vopnaður hvalveiðibátur
varð okkur samferða þangað. Ég man
einkum eftir því, að í Reykjavík var
rauður eða jarpur hestur, íslenzkur,
fluttur um borð í hvalveiðibátinn.
Hann átti að nota til dráttar þarna
norður frá og taka við starfi annars
íslenzks hests, sem þar hafði verið. En
jafnframt voru hestar þessir gæludýr
og munu hafa átt góða daga. En það
var heldur erfitt að koma öllum þess-
um vörum, lifandi og dauðum, í land
norðurfrá. Olíutunnur og annað, sem
sjóinn þoldi, var auðvitað látið falla
fyrir borð, eins nærri landi og unnt
var, því bryggjuna vantaði. En ekki
máttu allar vörur vökna, og var þá
smíðaður fleki einn mikill og hafður til
flutninga milli lands og skips. Og hest-
urinn var fluttur á flekanum. Þetta
gekk raunar allt vel, og allur komst
farmurinn í land að lokum.
Þú skiptir um skip, en hélzt áfram á
sjónum?
Já, haustið 1943 réði ég mig á olíu-
flutningaskipið Orwell, norskt, 12.000
tonna skip er flutti olíu frá Kanada til
Bretlands á stríðsárunum og allt til
stríðsloka. Skipstjórinn var frá Kongs-
bergi í Noregi, Nikolaysen að nafni,
ágætis karl. Við tókum olíuna skammt
frá Halifax og vorum 14—28 daga á
leiðinni til Englands, allt eftir ástæð-
um. Einu sinni, um jólaleytið 1944, vor-
um við skammt sunnan við ísland á
leiðinni með fullfermi af olíu. Mig hálf-
langaði þá heim, líklega vegna jólanna.
Það var hið versta veður, norðan stór-
hríð. En vont sjóveður var nú ekki það
versta á þessum ferðum yfir hafið, því
að þá var minni hætta á árásum kaf-
bátanna, sem allir óttuðust og ekki að
ástæðulausu. Þegar veður var verst,
vorum við rólegastir. En í þetta sinn
mun þó eitthvað hafa orðið vart við
óvinina, því að skipalestin, sem við
vorum í, var látin breyta um stefnu,
allt í einu, og taka strikið beint suður.
Við sigldum úr stórhríðinni suður í sól-
skinið, allt suður undir Asoreyjar. Það
var nú dálítill krókur!
Fórum þið alltaf í skipalestum?
Alltaf, hverja einustu ferð. Við fór-
um ekki úr fötum á leiðinni yfir hafið
og sváfum meira að segja einnig með
lífbeltin spennt á okkur. Hver maður
þurfti að vera við því búinn, að árás
yrði gerð, skip hans skotið niður — og
þá varð hver að bjarga sér eins og bezt
gekk —. Skipalestirnar voru einskonar
breiðfylkingar en ekki löng halarófa af
skipum, eins og sumir halda. Hliðar-
árásir kafbátanna voru algengastar, og
þær voru oftast gerðar í ljósaskiptun-
um. Allmörg herskip voru með skipa-
lestunum, korvettur og tundurspillar,
og svo voru jafnan einhver skip, sem
gátu haft tvíþekjuflugvélar á dekki.
Og öll hafa skipin þó verið vopnuð?
Já, einkum með loftvarnarbyssum.
Við höfðum sex 20 millimetra byssur á
dekki og eina fjögurra þumlunga fall-
byssu. Allar voru byssur þessar þannig
niður settar, að miðast við vörn en ekki
árás. Ur fallbyssunni, sem var aftur á,
var t. d. ekki hægt að skjóta nema aftur
fyrir skipið og loftvarnarbyssurnar
voru að því leyti eins, að það var ekki
hægt að skjóta úr þeim nema upp í
loftið og aftur. Allt var þetta miðað við
varnir.
Voru menn þjálfaðir við byssurnar?
í hverri einustu ferð voru hafðar
skotæfingar um borð og allar byssur
notaðar og skotið í mark. Loftvarnar-
byssurnar voru erfiðar og við þær
þurfti oft að skipta um menn. Skytt-
urnar stóðu við byssurnai', bundnir eða
studdir sterkri leðuról. En þrettán
manns voru við fallbyssuna. Fimmta
hver kúla í loftvarnarbyssunum var
ljóskúla, sem auðvelt var að fylgjast
með og kom það sér vel til að finna
skotmarkið. Þegar allur flotinn í hverri
skipalest æfði, varð loftið að einu ljós-
hafi. Það var svo sem ekki árennilegt
fyrir óvinaflugvélar að steypa sér inn
í þetta kúlnahaf, enda óttuðumst við
þær ekki í líkingu við kafbátana, sem
við vorum varnarlausari fyrir.
Voru mörg skip skotin niður í þess-
um fcrðum?
Já, eitthvað af skipum var skotið
niður í hverri einustu ferð. Sum skipin
sukku strax, ef tundurskeyti hitti þau
miðskips eða í vélarrúm. Þannig fór
um mörg hergagnaflutningaskip. En
sum skipin flulu, jafnvel nokkuð lengi.
Herskipin hófu djúpsprengjuárásir um
leið og kafbáta varð vart og öll skipin
nötruðu stafna á milli. Þetta var ógur-
legur gauragangur stundum, og við
gátum átt von á því á hverri stundu,
að okkar skip yrði næsta fórnarlambið.
Ekkert skip mátti nema staðar til að
bjarga mönnum, nema það aftasta í
lestinni, sem var ætlað það hlutverk.
Þegar árás hófst öslaði korvetta milli
skipanna, og skip yfirmanns skipalestar
innar sigldi þá með svartan oddfána. Þá
vissum við hvað til stóð. Sjálfir settum
við á fulla ferð, en sigldum í ótal
krákustigum, til að erfiðara væri að
miða okkur inn. En maður vandist
þessu öllu, en þó misjafnlega. Ég hafði
alltaf þá trú, að ekki yrði feigum forð-
að eða ófeigum í hel komið og þess
vegna var ég alltaf nokkuð rólegur. En
auðvitað ekki óttalaus með öllu.