Dagur - 23.12.1970, Síða 26

26
JÓLABLAÐ D AGS
bardaganum, því að Hellu-Narfa voru
send boð að sækja líkin. En þetta gæti
verið bóndi frá Stóra-Hálsi (Hálskoti).
Síðar hafa á þessum slóðum fundizt
mannabein á hæðum, svo sem við Há-
gerði á Stóru-Hámundarstöðum. Þeir
vildu geta litið í kring um sig og séð
skip sigla inn fjörðinn, karlarnir, for-
feður okkar!
Líklegt má telja, að orustan, sem
lýst er í Valla-Ljótssögu, hafi verið háð
á Hámundarstaðahálsi, eins og fyrr er
nefnt. En hugsanlegt er líka, að stað-
urinn hafi verið við Hrísahöfða. Ferða-
langarnir gistu á Upsum og héldu það-
an áleiðis inn til Eyjafjarðar, en fyrir-
sátursmenn komu framan úr Svarfað-
ardal, m. a. frá Tjörn. Enginn Dalsbær
er heldur til í Svarfaðardal og Dalvík
er nýnefni.
Lítum nú lauslega á bæjarrústirnar
á Neðra-Hálskoti. Veggir eru nú ával-
ir, grasi grónir garðar, en allvel mótar
fyrir húsaskipun. Dyr snúa móti austri,
fram að firðinum, eins og enn tíðkast
við vestanverðan Eyjafjöyð. Fremst
virðist hafa staðið allstór skáli, sem
snýr út og suður og inn af honum göng
með herbergi á báðar hendur og stærra
herbergi innst. Þetta er sama húsaskip-
un og algeng var á Árskógsströnd fram
á okkar daga. Á Stóru-Hámundarstöð-
um stóð t. d. stórt langhús fremst og
bæjargöng inn úr því til baðstofu. Á
hægri hönd út frá göngunum var eld-
hús, en til vinstri búr í tveimur hólf-
um. Baðstofan var í þremur hólfum og
var upp tröppur að ganga í hana úr
göngunum. Þessi húsaskipun er senni-
lega mjög gömul, a. m. k. sumsstaðar á
landinu. Rétt við bæjarvegginn á Háls-
koti er vallgróinn öskuhaugur og lík-
lega fleiri, ögn fjær. Ekki hefur verið
grafið teljandi í þetta, en bæði í vegg
og öskuhaug hafa þó fundizt fiskbein
mörg, aðallega úr vænum fiski, og
hauskúpur og kjálkar kinda. Þeir hafa
etið málsfisk og svið, þeir gömlu. Engin
bátalending er þarna í grennd, heldur
mjó fjara undir háum klettum. Þar
brýtur oft í bakka. En Stór-Hálsmenn
hafa getað róið til fiskjar úr Hálshorni,
Hamarsvör eða Hellureit. En frá þeim
stöðum var róið öldum saman.
Landnámsbærinn Hámundarstaðir
hefur eflaust verið reistur nálægt lend-
ingu, og að öllum líkindum á sama stað
óg hann stendur nú. Stóri-Háls héfur
byggzt síðá’r þegar þréngjast tók um
land. Gott beitarland hafa b'ændur þar
haft, en ekki er ljó'st hve mikið land-
rýmið hefur verið. Ornefnið Sellág er
skammt þáðan en líklegra virtist, að
þar hafi verið haft í séli frá Hámundar-
stöðum, sém liggja fjær. Glöggur
merkjagarður sést enn utan í fíá-
mundarsfaðahálsinum og skilui- lönd
Hámundarstaða óg Háls. Innár á Há-
mundarstaðalandi liggur garður með-
fram Gíslaparti. Hann gsétí verið forn
landamérki. Rétt utan við Hálskot ligg-
ur garður upp að fjalli og niður að sjó.
Hann er varla neinn merkjagarður, en
fremur fjárrekstra- og göngugarður.
í gamla daga hefur fjölfarinn þjóð-
vegur legið um Neðra-Hálskot, svo sem
gömlu göturnar sýna.
Ýmsar rústir eru í grennd við Neðra-
Hálskot, sennilega af fjárhúsum og
fleiri útihúsum, fjárrétt, nátthaga og
matjurtagarði(?). Rétt norðvestan við
bæjarrústirnar er alldjúp, hringlaga
dæld, eða tóft, með veggjum í kring og
dyrum, ennfremur gróin, grasivaxin
hæð með dæld í, sennilega af mönnum
gerð. Niðri á grundunum er stór hring-
laga tóft á smáhæð og í brekku skammt
utan og neðan við bæinn liggur stór,
nærri hringlaga garður, e. t. v. nátt-
hagi eða leifar af matjurtagarði. Djúp,
hringlaga tóft er einnig á grundunum,
beint niður af Hálskoti og leifar fleiri
tófta, sumar kapnskí heystæði frá
seinni öldum, en aðrar kvíai; og fjár-
hústóftir. ,
Á Efra-Hálskotj sýna rústirnar tvö
aðalhólf. Aðrar rústir eru þar einnig í
grennd, en allt er þar smærra í snið-
um. Fróðlegt væri að frétta, hvort ein-
hversstaðar er getið um Stóra-Háls eða
Hálskot í annálum eða öðrum fornum
skjölum. Og forvitnilegt væri fyrir
fornleifafræðinga, að grafa í rústirnar.
Þær geta vel verið 400 ára gamlar eða
meira, og virðast sýna húsaskipun þess
tíma við Eyjafjörð mjög glöggt. □
GÖMUL KIRKJA
Myndin n jorsiðuiini er af Svalbarðskirkju, sem nú er komin til Akureyrar og
stendur á grunni þeirrar kirkju, er þar stóð áður og var fyrsta kirkja á Akureyri.
Svalbarðskirkja var byggð 1863, af Þorsteini Danielssyni á Skiþalóni og áfhelguð
1957 er nfja kirkjan á Svalbarðsströnd hafði verið byggð.
Svalbarðskirkja var flútt til Altureýrar i heilu lagi á stómim drátlarvagni. Ilún er
5x10 m að flatarmáli, með bekkjum, predikuhárstól, allari og altaristöflu, og er eign
Minjasafhsihs á Akureyri. Kirhjan er örskammt frá Nöhnahusi og húsi Minjasafnsins.
Akureyringar áttu fyrrurn kirkjusókn að Hrafnagili, en byggðu kirkju i Fjörunni
1863 eða sama ár og kirkjan á Svalbarði var reist. Akureyrarkirkja var guðshús bccjar-
búa til ársins 1940, en önnur ný, sií hin svipmikla, er enn slendur, var byggð á hœð-
inni ofan við Kauþvangslorg og vigð 17. nóvember það ár. En þá var gamla kirkjan
rifin og harrna það margir. Jafn görnul kirkja er nú komin á hennar stað. Mun liún
hljóta viðgerð að utan og innan, og siðar varntanlega verða noluð til lielgialhafna.