Dagur - 25.09.1981, Blaðsíða 7

KURT
SONNEN-
FELD
kom til íslands árið
1935. Hann hóf þá þeg-
ar starf í Reykjavík sem
tannlæknir og hefur
starfað síðan á Siglu-
firði og á Akureyri, en á
síðastnefnda staðnum
hefur hann verið í 26 ár.
Sonnenfeld er Þjóðverji
— af Gyðingaættum.
Sú staðreynd kom í veg
fyrir að hann fengi að
starfa í Þýskalandi
Hitlers.
Vcstan við hús þeirra hjóna við Möðruvallastræti hafa þau komið sér upp litlu gróðurhúsi. Sonnenfeld var þar með margvfsleg blóm og hann leysti starfsmenn
Dags út með gjöfum — nánar tiltekið afleggjurum.
Sonncnfeld á stofu sinni við Hafnarstræti. Stofan er
í sama húsi og Dagur var til fjölda ára. Erlingur
Davíðsson og Kurt Sonnenfeld drukku oft
saman kaffi á þeim árum.
Og við hverfum til ársins 1981.
Viðmælandi Dags að þessu sinni
er tannlæknirinn
Kurt Sonnenfeld,
en hann er Akur-
eyringum að góðu
kunnur eftir að
hafa starfað hér í
36 ár. Sonnenfeld
er viðræðugóður,
broshýr og
starfar enn
fjórar klukku-
stundir á
dag þrátt
fyrir að
hann er
kominn
áttræðisaldur — orðinn 72ja ára
gamall. Hann kom til landsins 30.
ágúst 1935 með Brúarfossi. { vasa
unga mannsins voru 50 danskar
krónur, en hann skuldaði líka 100
krónur í Kaupmannahöfn.
Kurt Sonnenfeld og kona hans
Elísabet eru sjálfsagt íslenskari en
margur Islendingurinn. Sjálfur
segir Kurt að hann finni alltaf til
heimþrár þegar hann er staddur
erlendis — langi aftur heim til ís-
lands. Og Kurt er ekki á því að
hætta að læra enda þótt hann sé
kominn á þann aldur sem venju-
lega þýðir starfslok og hvíld eftir
annasaman dag. Þegar við rædd-
um saman kom nefnilega í ljós að
hann hefur mikinn áhuga
á að læra „eyrna-
stunguaðferð“
Við Sonnenfeld sitjum í nota-
legu kamesi sem er inn af
tannlækningastofu hans. Það var
enginn á biðstofunni. Sonnenfeld
sagði mér að hann veldi úr þá
sjúklinga sem hann vildi stunda.
Það eru m.ö.o. dálítil forréttindi
að láta hann annast viðhald tanna
sinna.
„Var Kátt uppi þegar
ég kynntist kon-
unni“
„Æ, ég er farinn
að ryðga
konunni.“ Sonnenfeld þagnar
andartak og lætur hugann reika.
„Sjáðu til, ég hitti hana uppi á
Snæfellsjökli um hvítasunnu-
helgina 1937. Hún er þýsk rétt
eins og ég og kom til íslands
skömmu fyrir 1930. Hún ætlaði
að vera hér á landi í hálft ár eða
svo og vinna á ljósmyndastofú, en
það teygðist svolítið úr dvölinni
eins og þú sérð. Annars töluðum
við fyrst í stað bara
íslensku og
en það
er sérstök grein
nálastunguaðferðarinnar.
„Ég skal segja þér að maður getur
komist á svona námskeið úti og
lært heilmikið. Ég ætla ekki að
fara að praktisera, en ég hef alltaf
haft áhuga á læknisfræði."
— Hver urðu þín viðbrögð þeg-
ar þér var meinað að starfa sem
tannlœknir í Berlín?
„Ég ætlaði fyrst að fara til
Tyrklands því ég frétti að ég gæti
unnið þar með þýsku prófi. En
málið æxlaðist þannig að ég fór til
Danmerkur. Þar gat ég fengið
vinnu, en ekkert starfsleyfi. f
Kaupmannahöfn komst ég að því
að ég gæti hugsanlega féngið
vinnu á íslandi. Þá voru aðeins 8
starfandi tannlæknastofur á ís-
landi. Fréttina um hugsanlegt
starf í Reykjavík fékk ég í heild-
sölu, sem verslaði með
tannlækningavörur, og þeir
sögðu mér þar að honum Jóni
heitnum Benediktssyni vantaði
aðstoðarmann. Ég tók mig til og
skrifaði Jóni frá Kaupmannahöfn
og sagði á póstkortinu að hann
þyrfti ekki að ráða sér aðstoðar-
mann. Ég væri á leiðinni. Jón var
reyndar ekki á íslandi um þessar
mundir heldur í Kaupmanna-
höfn eins og ég, en það frétti ég
ekki fyrr en síðar. Ég kom fimm
dögum fyrr til Reykjavíkur en
Jón, sem fór beint til Landlæknis
þegar hann kom og sótti um
starfsleyfi handa mér. Þarna var
ég í fimm ár.“
dálítið
í þýskunni" segir
Sonnenfeld í miðju kafi.
„Ég finn það á efri árum að orðin
koma ekki jafn fljótt og ég þarf á
þeim að halda."
— Þii hefur þó vœnlanlega haft
nœg not fyrir hana eftir að þú
komst til íslands?
„Já, það var töluvert um Þjóð-
verja á íslandi á þessum tíma. Við
stofnuðum nokkrir t.d. hreyfingu
sem var á móti Hitler, en það voru
líka nægir með honum. Eitt sinn
var ég í Skíðaskálanum í Hvera-
dölum og þá bar svo við að þar
var fullt af þýskum nasistum,
ásamt manni af kafbáti. Þeir voru
þarna í för með dóttur þýska
ræðismannsins í Reykjavík, dr.
Gerlachs. Ég hafnaði í sama bíl
og þetta fólk á leiðinni til
Reykjavíkur og það byrjaði strax
að kyrja stríðssöngva sem voru á
móti Gyðingum. Daginn eftir að
við komum til Reykjavíkur fór ég
til ræðismannsins og sagði hon-
um að ef ég fengi ekki frið þá
myndi það heyrast víðar. Eftir
það talaði enginn Þjóðverjanna
við mig. Sumir t.d. fóru yfir á hina
hlið götunnar ef þeir mættu mér.
Einn kunningja minna talaði þó
áfram við mig en hann leit alltaf
flóttalega í kringum sig á meðan.
Ég sagði honum að hann skyldi
ekki vera að þessu, mér líkaði of
vel við hann til þess að vera þess
valdur að honum yrði gert mein.“
Þess var ekki getið í upphafi að
þegar Sonnenfeld kom til íslands
var hann ólofaður. Konuna fann
hann hér á landi — en hvar?
„Ég er vanur að segja að ég hafi
verið hátt uppi þegar ég kynntist
það leié
dágóð stund áðui
en við uppgötvuðum aé
við kunnum annað tungumál sem
við vorum svolítið betri að tala.
Konan mín er af „hreinunT'
þýskum ættum svo við brutum
hin frægu Núrnberglög þegar við
gengum saman í hjónaband.“
Var bjargað af
Gestapo!
Foreldrar Sonnenfelds bjuggu í
Brelín og skömmu áður en önnur
heimsstyrjöldin skall á, fór hann
utan til að heimsækja foreldra
sína. Hann var kominn til Dan-
merkur og ætlaði að taka ferju
þaðan yfir til Þýskalands. Þegar
hann var kominn um borð vék sér
að honum Gestapomaður, sem
vildi fá að sjá nánar passann
hans. „Gestapomaðurinn spurði
mig hvort ég væri Gyðingur og að
sjálfsögðu svaraði ég því játandi.
Hann varaði mig við því að fara
yfir til Þýskalands og sagði að
hann yrði að handtaka mig þegar
við værum kofnnir yfir miðlín-
una, þ.e. nær Þýskalandi. Þessi
ágæti maður hjálpaði mér síðan
með töskurnar mínar niður land-
ganginn. Ef ég hefði farið yfir og
verið handtekinn má gera ráð
fyrir að ég hefði verið sendur 1
svokallaðar „skólabúðir", en
maður veit jú hvers konar búðir
það voru í raun og veru. Já, ég rétt
komst niður á bryggjuna áður en
ferjan fór af stað. Tilfellið er að
stundum var ágætis fólk í Gesta-
po. Það var fólk sem vildi ekki
víkja úr starfi fyrir einhverjum
rumpulýð.“
Það leið langur tími áður en
Sonnenfeld hitti ættingja sína á
Við skulum hverfa ögn aftur í
timann. Sviðið er Berlin árið
1935. Um þessar mundir áttu nas-
istar miklu fylgi að fagna og æs-
ingamenn óðu uppi. Þjóðlífið var
gegnsýrt af undarlegri hugmynda-
fræði, sem átti sér enga stoð í
raunveruleikanum. Nasistar voru
andsnúnir Gyðingum eins og
milljónir af þeim kynþætti fengu
að kenna á síðar, en árið 1933
höfðu nasistar hafið aðgerðir
gegn Gyðingunum. Þær voru e.t.v.
ekki eins opinskáar og nokkrum
árum seinna, en mörgum er enn í
fersku minni sú meðferð sem þeir
fengu. Þann 13. mars 1935 lauk
ungur maður embættisprófi í
tannlækningum. Þessi ungi maður
átti föður af Gyðingaættum, en
móðir hans var þýsk. Raunar
mátti segja hið sama um föðurinn
þvi ættmenn hans höfðu búið um
300 ára skeið í Þýskalandi. Leng-
ur en ætt Hitlers.
Vegna ætternisins gat ungi
maðurinn ekki fengið atvinnu í
Þýskalandi. Og vegna hins sama
hafði hann hvað eftir annað orðið
fyrir aðkasti í menntaskóla. Það
var líka ætternið sem kom í veg
fyrir að hann fengi inngöngu í
þýska herinn eins og hann sótti
raunar um. Hins vegar var það
líka maður úr Gestapo sem
nokkru síðar bjargaði þessum
unga tannlækni, en það er önnur
saga, sem sögð verður hér á eftir.
Með 50 danskar
krónur í vasanum
6.DAGUR
HaaauganHBHBBBH
nýjan leik. Foreldrar hans þrauk-
uðu af stríðsárin í Berlín, en
bróðir hans var settur í fanga-
búðir í október 1944. Sá slapp
lifandi, en ástæðan yar sú segir
Sonnenfeld, að skömmu áður en
átti að flytja bróðirinn í útrým-
ingarbúðir, var gerð loftárás á
járnbrautarlínuna til þeirra.
„Pabbi dó í desember 1945, en
mamma kom hingað til íslands
um jólin 1948. Bróðir minn kom
hins vegar í janúar 1949. Þau
bjuggu hér í 10 ár, en eru bæði
jörðuð í kirkjugarðinum á Akur-
eyri.
Hélt að Islendingar
væru hreinræktaðir
— Hvernig féll þér við íslend-
inga?
„O, bara vel. Ég kynntist
nokkrum þegar í Kaupmanna-
höfn, en eitt kom mér á óvart.
Þýskalandi hafði maður heyrt um
að íslendingar væru sérstaklega
hreinræktaðir ef svo mætti að
orði komast, en 1 Reykjavík sá ég
minna af fólki með „norrænt"
útlit en í norður-
Þýskalandi.
urnar fyrir því að Kurt Sonnen-
feld kom til landsins. Þau hjón
fluttu til Siglufjarðar, en þaðan lá
leiðin til Akureyrar. Á Siglufirði
keypti Sonnenfeld hús fyrir kr.
35.500 og bjó á Siglufirði til ársins
1945. „Ég var í stöðugu rifrildi við
bæjarstjórann. Ég hafði gengið í
Tannlæknafélag íslands og fór
norður með verðskrá félagsins og
þeim á Siglufirði fannst hún ansi
há. Ég fór sem sagt að lögum og
þá var mér hótað. Bæjarstjórinn
sagði að það væri sko auðvelt að
fá annan. Þeir voru svolítið
skrýtnir. Eitt sinn þurfti ég menn
til að ganga í ábyrgð fyrir mig.
Það var þegar ég var að kaupa
húsið. Ég fékjc að lokum 4
ábyrgðarmenn, hvern úr sínum
flokki. Hálfu ári síðar gekk bæj-
arstjórn í miklu hærri ábyrgð fyrir
þurfaling nokkurn! En þegar ég
var búinn að selja kom til mín
bæjarfulltrúi og spurði hvort væri
satt að ég væri búinn að selja og
sagði ég að svo væri. Þá sagði
hann: Þú mátt ekki fara.
Bærinn verður að_
kaupa
á Siglfirðingum og Akureyring-
um. Siglfirðingar voru eins og ein
fjölskylda og stóðu vel saman ef
með þurfti.
— Hvernig var að starfa sem
tannlœknir á þessum árum?
„Það var ágætt. Mér hefur all-
taf líkað starfið vel og ég hef enn
gaman af því. Það var svolítið
.sérstakt fyrstu árin þegar engir
sérfræðingar voru komnir til sög-
unnar. Þá urðum við að fást við
ýmisleg vandamál sem venjulegir
tannlæknar þurfa ekki að eiga við
lengur. Eitt sinn var ég t.d.
kallaður upp á sjúkrahús vegna
kjálkabrots. Ég hef fengið mun
meiri þjálfun en tannlæknar er-
lendis þar sem þeir eru oft í því
sama. Einn þekki ég í Ameríku
sem fæst einungis við rótarað-
gerðir! Aðrir draga bara tennur
eða hafa sérhæft sig í
endajöxlum.
Herr Kurt Gustav Sonnenfeld,
- - - geboren am 3. August 1909 in Köln-Lindenthal(itheinpr.),- -
hat die zahniirstliohe Priifung auf Grund der Priifungsordnung fiir
Zahnarzte vom 15. Harz 1909 nebst Nachtragen vor dem Priifungs-
aussohuB in B e r 1 i n abgelegt und am 14. Pebruar 1935 mit
dem Gesamturteil " g u t " bestanden.
Umfang und Ergebnis der Priifung im einzelnen:
Allgemeine Pathologie (Absohnitt I) Urteil sehr gut
Zahn-und Mundkrankheiten (Abschnitt II) Urteil gut
Konservierende Behandlung der Ziihne(Absohnitt III)Urteil gut
Chirurgie der Zahn-und Mundkranlcheiten
(Absohnitt IV) Urteil genugend
Zahnersatzkunde (Absohnitt V) Urteil geniigend
Hygiene (Absohnitt VI) Urteil gut.
Duroh die Ablegung der zahnarztliohen Priifung hat Kurt
Sonnenfeld - abgesehen von dem Nachweis der deutsohbliitigen Ab-
stammung - die Voraussetzungen fiir die Au3iibung des zahnarzt-
liohen Berufes im Deutsohen Reiohe erfiillt.
Diese Besohoinigung gilt nicht als Approbationsurkunde.
B e r 1 i n, den 4. Dezember 1936.
Der Reioh3-und PreuBische Minioter des Innern.
Beschoinigung.
Im Auftrag
t/Az-.
Það kemur fram á þessu skjali að Kurt Sonnenfcld hefur lokið prófi sem tann-
læknir en á þó eitt eftir áður en hann getur hafið starf i Þýskalandi. Hann hefur
ekki getað fært sönnur á að hann sé „hreinn“ Þjóðverji.
handa þér
gott húsnæði.“
Hitler hélt
þetta líka þangað til
hann fékk skýrslu um málið frá
sínum mönnum í Reykjavík. Þá
fór víst mesti glansinn af Islend-
ingum. En Islendingar komu vel.
fram við mig og voru mér hjálp-
samir. Ég gat talað við fólk á
dönsku, en hana lærði ég svolítið í
Danmörku. Eftir að ég fór að
vinna á stofunni hjá Jóni Bene-
diktssyni skrifaði ég niður á fs-
lensku það sem mest var notað
þegar sjúklingar komu, en það
var eins og það passaði aldrei. I
einkatíma gekk ég og reyndi að
læra málið. Ég held þó að einn
kennarinn hafi lært meira í þýsku
en ég í íslensku.
— Saknaðir þú aldrei Þýska-
lands?
„Nei, það gerði ég ekki. Og þó,
e.t.v. var það umhverfið sem ég
saknaði. Ég var óvanur landslagi
eins og er fyrir sunnan, en þetta
vandist allt fljótlega. Sú Berlín
sem ég þekkti hefur líka breyst
mikið. Ég kom þangað aftur árið
1955. Þeir skólar sem ég hafði
verið í, þau borgarhverfi sem ég
þekkti, og þeir staðir sem ég hafði
farið á höfðu allir breyst. Allt
hafði verið sprengt í rústir. En
Berlínarbúar höfðu ekki breyst.
Þeir voru jafn kjaftforir og áður.
— Kjaflforir?
„Já, það hefur lengi loðað við
Berlínarbúa að búa yfir sérstakri
tegund gamansemi, vera kjaft-
forir. Ég er víst þannig ennþá.“
Svolítið skrýtnir á
Siglufirði
Og stríðið kom — Bretar héldu
til Islands og hernámu landið.
Margir Þjóðverjar, búsettir á fs-
landi voru sendir í fangabúðir, en
Sonnenfeld og kona hans sluppu.
Franski konsúllinn hafði haft
skrá yfir Þjóðverja á íslandi og
honum var kunnugt um ástæð-
— Fórstu þá beint til Akureyr-
ar?
„Já, og keypti húsið númer 11
við Möðruvallastræti. Fyrstu árin
var ég með stofuna heima, en það
var ekki alveg nógu heppilegt.
Vegna herbergjaskipunar varð ég
að nota borðstofuna sem bið-
stofu. Ég fékk því fyrst leigt þar
sem nú er Hótel Akureyri. Síðar
leigði ég 1 Hafnarstræti 90 og kom
hingað með stofuna 1955.“
— „ Voru tœkin
ófullkomin sem þið höfðuð?
Nei. Þegar ég byrjaði á Siglu-
firði keypti ég gömul tæki af
gömlum tannlækni fyrir austan,
en auk þess fékk ég nýjan stól frá
Englandi. Gamla borvél fékk ég
sem ég gaf fyrir nokkru manni
sem ætlar að nota hana í trjá-
skurð. Þú sérð að það eru ýmisleg
not hægt að hafa af þessum tækj-
um. Þegar ég kom til Akureyrar
fékk ég mér ný tæki. Þau eru í
sjálfu sér ekki svo ólík því sem
nýjast gerist og best. Hraðborirnir
eru nánast það eina sem nýju
tækin hafa framyfir, auk betri, og
stundum sterkari, sogtækja. Ég er
mættu vera hreyknir af. „En ég
vinn ekki eins lengi og áður. Nú
læt ég mér nægja að vinna 4 tíma
á dag. Það er nauðsynlegt að hafa
eitthvað við að vera. Ellilaunin
nægja til að borga húsaleiguna."
Nálastunguaðferðln
læknaði konuna
— Ætlar tannlœknirinn Kurt
Sonnenfeld að fara að draga sig í
hlé. Njóta elliáranna?
— Nei, maður verður vitlaus
ef maður hefur ekkert að gera,“
segir Sonnenfeld og leggur á-
herslu á orðin. Og hann minntist
aftur á „eyrnastunguaðferðina.“
„Þannig er mál með vexti að
kona mín er slæm í baki og í fæti
og lengi vel þjáði þetta hana
Hér hafa þau hjónin komið sér fyrir f stofunni. „Við sitjum hér
sagði Sonnenfeld.
á kvöldin og horfum á sjónvarpið eða lesum. Við lesum mikið,“
— Sú þjóðsaga gengur að Ak-
ureyringar séu seinteknir. Gœtir
þú samþykkt hana?
„Mér líkaði strax vel við þá,
annars voru þeir á Siglufirði
búnir að vara mig við — sögðu að
Akureyringar væru stífir. Það
held ég að sá ekki rétt, en máski
eru þeir eitthvað seinteknir. Hins
vegar fer það eftir hverjum og
einum hve fljótt hann kynnist
fólki. En ég varð var við einn mun
búinn að koma hraðbor fyrir á
gömlu tækjunum mínum.“
— Þ.ú stendur við vinnuna, en
flestir ef ekki allir aðrir
tannlœknar sitja á sérstökum stól-
um. Er ekki betra að sitja?
„Mér finnst vont að sitja lengi
og kann betur við að standa. Nei,
ég fæ enga æðarhnúta,“ og til að
sanna orð sín dregur Sonnenfeld
upp aðra buxnaskálmina og við
blasir fótleggur, sem yngri menn
mikið. Fyrir nokkrum árum vor-
um við stödd á skemmtiferða-
skipi og fyrir tilviljun þekkti ég
skipslækninn. Þegar hann heyrði
um sjúkleika konu minnar sagði
hann mér að um borð væri þýskur
eyrnastungusérfræðingur —
Sonnenfeld gerir hlé á máli sínu
og sýnir blaðam. hvar nálarnar
eru settar í eyrun. — „Konan átti
erfitt með að komast á milli
hæða, en fór samt í sjúkrastofuna
og sérfræðingurinn setti nokkrar
nálar i hægra og vinstra eyra.
Hún stóð upp skömmu síðar og
kenndi sér einskis meins. Þetta
dugði í tæp 2 ár. Hún hefur farið
tvisvar síðan og hefur ekki fundið
til í baki eða fótum. Áður þurfi
hún sterk verkjameðöl sem hún
átti erfitt með að þola, en sem
betur fer hefur verið hægt að
leggja þau öll til hliðar núna.“
— Heldur þú að þú farir utan
til að lœra þessa aðferð?
„Það er aldrei að vita. Svona
námskeið tekur ekki nema
nokkra mánuði. Ef ég geri þetta
þá verður það bara í gamni -
ekki til þess að fá neitt leyfi. Ég
hef alltaf haft áhuga á læknis-
fræði, en á sínum tíma sat ég í
fyrirlestrum fyrir almennt lækna-
nám. Ég hef reynt að fá íslenska
lækna til að fara á svona nám-
skeið, en það hefur ekki tekist.“
— Ef þú vœrir ungur maður á
nýjan leik og mœttir velja þér lifs-
starf myndir þú gerast tannlœkn-
ir?
„Því ekki það. En áður en ég
ákvað að læra að verða
tannlæknir hafði ég fullan hug á
að gerast tæknifræðingur með
vega- og brúarlagningu fyrir
járnbrautir sem sérgrein. En
móðir mín átti frænda, sem starf-
aði fyrir þýsku ríkisjárnbrautirn-
ar, og hann sagði okkur að það
borgaði sig ekki fyrir mig að
leggja út í slíkt nám. Það var
nefnilega varla nokkur Gyðingur
sem fékk vinnu hjá því fyrirtæki.
Tveimur árum áður en ég fór í
háskóla var ég því ákveðinn í að
hefja nám í tannlækningum. Það
var, skal ég segja þér, bara ágætt.
Þegar ég var í náminu kom sú
fyrirskipun að Gyðingarnir í
deildinni skyldu vera sér og að
þeir þýsku mættu ekki blanda of
miklu geði við þá. Við vorum fáir
Gyðingarnir og það var alltaf nóg
pláss við vinnubekkinn hjá okk-
ur, en of þröngt hjá hinum.
Stundum komu þeir til okkar en
dvöldu aldrei lengi.“
Það heyrist einhver umgangur á
biðstofunni. Þar situr kona sem
biður þess að Sonnenfeld taki úr
henni bráðabirgðafyllingu og
ljúki viðgerð á tönn í neðri góm.
DAGUR.7