Dagur - 26.01.1982, Blaðsíða 8

Jóhannes Óli Sæmundsson
Fæddur 10. júlí 1906 - Dáinn 17. janúar 1982
Jóhannes Óli Sæmundsson, fyrrr-
verandi skólastjóri og námsstjóri,
lést í Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri 17. janúarsl. Fáumdög-
um áður hitti ég hann hressan og
glaðan og kenndi hann sér einskis
meins.
Hann fæddist í Stærra-Árskógi
á Árskógsströnd 10. júlí 1906 og
hann var til moldar borinn við
Stærra-Árskógskirkju 22. janúar
sl. Fjölmenntu gamlir sveitungar
til þeirrar kveðjustundar.
Foreldrar Jóhannesar Óla voru
hjónin Sigríður Jóhannesdóttir
Jónssonar Reykjalíns prests á
Pönglabakka og Sæmundur
Tryggvi Sæmundsson frá Látrum
á Látraströnd, sem bæði var
kunnur af sjálfum sér sem farsæll
skipstjóri og ennfremur af ævi-
sögu sinni, Virkum dögum, sem
Guðmundur G. Hagalín skráði.
Var sveinninn sjöunda barn for-
eldra sinna. Hann naut móður
sinnar skamma hríð því hún and-
aðist sumarið 1908.
Af systkinahópnum, börnum
Sigríðar og Sæmundar, eru þessi
látin auk Jóhannesar Óla: Sig-
mundur, Guðrún og Elín. Lifandi
eru: Þórhallur, fyrrum bæjar-
fógeti á Akranesi, Jón, skipstjóri í
Reykjavík, Guðmundur, starfs-
maður hjá Strætisvögnum
Reykjavíkur og Ingileif, húsmóð-
ir á Blönduósi. Hálfbróðir, sam-
feðra, erGestur, búsetturá Akur-
eyri.
Þegar Sæmundur skiptjóri varð
ekkjumaður, 1908, ákvað hann
að leysa upp heimili sitt. Nýlega
gift hjón á Árskógsströnd, þau
Jósteinn Jónsson, ættaður frá
Hallgilsstöðum og Jórunn Mar-
grét Kristjánsdóttirfrá Birnunesi,
tóku Jóhannes Óla í fóstur og
reyndust honum vel og vel héldu
þau hópinn á meðan þeirra naut
allra við. En brátt kom að því
öðru sinni að drengurinn varð
fyrir ástvinamissi. Tvcggja ára
missti hann móður sína og fjórtán
ára missti hann Jóstein fóstra
sinn. Nú kom það fram og síðar
enn betur, að Jóhannes Öli var
hinn röskasti unglingur og hann
reyndist fóstru sinni hinn besti
sonur á mcðan bæði lil'ðu.
Fyrst höfðu þau Jósteinn og
Jórurin búið í Ytra-Kálfsskinni.
þá í Syðra-Kálfsskinni, nokkur ár,
en þá byggðu þau sér bæ þar rétt
hjá, nefndu Hátún og bjuggu þar
öll á meðan lifðu, en þau Jöhann-
es Óli og Jórunn fóstra hans þar til
hún lést, á aðfangadag jóla Í929.
En það sama ár lauk Jóhannes
Óli prófi við Kennaraskóla Is-
lands og byrjaður barnakennslu á
Árskógsströnd sem fullgildur
kennari, en áður en hann hóf nám
sitt í Kennaraskólanum hafði
hann tekið að sér kennslustörf í
heimasveit sinni og farist það á
þann veg, að það varð uppörvun.
Kennara- og skólastjórastarfið
á Árskógsströnd varð rúmur
aldarfjórðungur, en þá flutti hann
til Akureyrar, byggði sér húsið
Lönguhlíð 2 í Glerárhverfi og átti
þar heima til dauðadags. Náms-
stjóri varð hann á Austurlandi
1955 og gegndi því starfi til ársins
1962. Ennfremur var hann fyrsti
skólastjóri Þelamerkurskóla,
gegndi því starfi í eitt ár, en nokk-
ur ár var hann til viðbótar kennari
í Glerárskóla. Samtals varð kenn-
arastarfið því mjög langt og ég
hygg að þar hafi hann verið á
réttri hillu, og að störf hans hafi
börið og beri enn góðan ávöxt hjá
hinum mikla fjölda nemenda
hans.
Fljótlega eftir að Jóhannes Óli
flutti til Akureyrar stofnaði hann
fornbókasöluna og bókaútgáfuna
Fögruhlíð og starfrækti bók-
söluna síðan og efndi á síðustu
árum til eftirtektarverðra bóka-
uppboða öðru hverju.
Eflaust eru ýmsar fágætar og
dýrmætar bækur í verslun hans,
en auk þess átti hann mjög vand-
að og mikið safn bóka, er hann
lagði rækt við til fjölda ára, enda
var hann bókavinur og las mikið.
Fræðsludeildarstjóri Kaupfé-
lags Eyfirðinga var Jóhannes Óli
um skeið. í mörgum félögum var
hann um sína daga og jafnan mjög
áhugasamur og í forystusveit.
Ekki nenni ég þau félög öll upp að
telja, en þó hlýt ég að minnast
dugnaðar hans og fórnfýsi í Ung-
mennafélaginu Reyni á Árskógs-
strönd. Þar var hann flestum
áhugasamari og formaður félags-
ins var hann í heilan áratug. Með-
al áhugamála hans þar og ætíð,
voru bindindismálin, en þar gekk
hann sjálfur á undan með góð
eftirdæmi, sem aldrei brást. Og á
Árskógsströnd var hann meðal
helstu hvatamanna að stofnun og
byggingu skóla og félagsheimilis
undir sama þaki, sem varð ómet-
anlega góður veruleiki og þjónar
enn sínu hlutverki.
En í félagsmálum mun nafn Jó-
hannesar Öla bera hæst í sam-
bandi við Styrktarfélag van-
gefinna á Norðurlandi, sem hann
beitti sér manna mest fyrir að
stofna. Auk þess að vera mestur
hvatamaður félagsins, var hann
formaður þess, óþreytandi við
þær miklu framkvæmdir sem á
eftir fóru ög fyrsti framkvæmdas-
tjóri Sólborgar, sem bæði varð
heimili og skóli hinna þroskaheftu
og hefur „starfað með miklum
myndarskap mörg undanfarin ár.
Fyrir störf sfn að þessu málefni
hlaut Jóhannes Öli opinbera
viðurkenningu og mjög verð-
skuldaða.
Árið 1971 stofnuðum við Jó-
hannes Óli norðlenska tímaritið
Súlur og hefur það komið út síðan
við vaxandi vinsældir og fjölda
kaupenda. Við vorum ritstjórar
ritsins til áramóta 1975-1976, en
þá dró ég mig í hlé vegna anna, en
við meðritstjórastarfinu tók Vald-
imar Gunnarsson menntaskóla-
kennari.
Skoðanir okkar Jóhannesar
Óla féllu að því leyti vel saman, að
við gerðum okkur ljósa nauðsyn
þess að varðveita norðlenskan
fróðleik og ýmiskonar sögur og
sagnir af þjóðlegum toga. Sjálf
erum við hluti af fortíðinni og sög-
unni og sem verðugir arftakar
þurfum við að þekkja liðna tíð og
líf feðranna og varðveita þann
menningararf, sem okkúr féll í
skaut til þess að geta búið eftir-
komendunum betra líf.
Um leið og sú breyting varð, að
nýr ritstjóri tók við störfum af mér
við Súlur, varð einnig sú breyting
að Sögufélag Eyfirðinga varð eig-
andi Súlna. Það hefur gefið ritið
út síðan, þótt Jóhannes Óli bæri
það á örmum sér eftir sem áður.
Auk hins norðlenska tímarits hef-
ur Sögufélag Eyfirðinga gefið út
allmargar bækur og var Jóhannes
Óli einnig driffjöðrin í þeirri út-
gáfustarfsemi.
Þá vann Jóhannes Óli árum
saman að söfnun örnefna í Eyja-
fjarðarsýslu og með ótrúlega
miklum árangri. Fyrir nokkru
skráði hann allt verkið og lét ljós-
prenta nokkur eintök af því og er
þetta samanlagt margar bækur.
Mun þetta eitt mesta og sam-
felldasta örnefnasafn hér á landi
og í huga mínum verður sú spurn-
ing áleitin, hver taki upp merki
hins látna.
Ævistarf Jóhannesar Óla Sæ-
mndssonar, kennarastarfið, er erf
itt að meta, en óhætt er að segja,
að hann var búinn mörgum eftir-
sóknarverðum kennaraeiginleik-
um. Sjálfur gekk ég í unglinga-
skóla hjá honum og þar held ég að
allir hafi lagt sig eins vel fram og
frekast var hægt að búast við og er
þá ekki of mikið sagt. Sjálfuf var
hann fyrirmynd í dugnaði og ýmsu
öðru. Hann var t.d. alger bindind-
ismaður.
Jóhannes Óli var óvenjulegur
unglingur. Hann var sílesandi og
sískrifandi, var þó mannblendinn
og kátur, kappsamur í leik og
starfi. Hann var þannig gerður, að
hann lagði sig allan fram við hvert
það verkefni, sem hann tók að sér
og sparaði aldrei krafta sína né
fyrirhöfn. Opinskár var hann og
einlægur og virtist alltaf tilbúinn
til þeirra starfa, sem honum þótti
til heilla horfa og miklaði þá ekki
erfiðleikana fyrir sér. Þessum
góðu eiginleikum hélt hann til
æviloka og hvar sem hann starfaði
fylgdi honum hinn meðfæddi eld-
móður.
Samstarf okkar Jóhannesar Óla
hér á Akureyri er orðið nokkuð
langt og hefur alurei skugga borið
á ljúf og skemmtileg kynni. Ætíð
var hann vakandi og baráttu-
glaður hugsjónamaður, sem í
aðalstarfi sínu lagði stund á að
endurmennta sig bæði innanlands
og utan og lesa sígildar bækur
bestu höfunda.
Árið 1934 kvæntist hann Svan-
hildi Þorsteinsdóttur frá Litlu-
Hámundartöðum á Árskógs-
sandi, vel gefinni og mætri konu.
Þau eignuðust þrjár dætur. Elst er
Fjóla, gift Benedikt Sæmundssyni
Á stuttum tíma hafa þrír af stétt-
arbræðrum mínum kvatt þennan
heim og horfið yfir móðuna
miklu.
Fyrst var það Eiríkur Sigurðs-
son frv. skólatjóri, þá Jónas Jóns-
son frá Brekknakoti, og nú síðast
Jóhannes Óli Sæmundsson, frv.
námsstjóri. Allir þessir menn
voru hinir mætustu og sómi sinnar
stéttar.
Og nú, þegar vinur minn Jó-
hannes Óli hefur runnið sitt ævi-
skeið til enda, vil ég minnast hans
með örfáum orðum.
Hann var fæddur 10. júlí 1906,
að Stærra-Árskógi, sonur hjón-
anna Sæmundar Tryggva Sæ-
mundssonar skipstjóra, og Sig-
ríðar Jóhannesdóttur. Þegar Jó-
hannes var þriggja ára að aldri,
missti hann móður sína. Kom þá
faðir hans honum í fóstur til hjón-
anna Jórunnar Kristjánsdóttur og
Jósteins Jónssonar, sem þá
bjuggu að Kálfskinni en síðar að
Hátúni á Árskógsströnd.
Hjá þeim ólst hann svo upp til
fullorðins ára. Snemma hneigðist
hugur hans til mennta, en efnin
voru af skornum skammti, svo
ekki var að tala um langskóla-
nám, en unglingaskóli var starf-
ræktur í sveitinni og þar var Jó-
hannes nemandi.
Haustið 1927 settist hann í
annan bekk kennaraskólans og
lauk kennaraprófi 1929. Þaðsama
ár gerðist hann kennari og síðar
skólastjóri við heimavistarskóla
Árskógsstrandar. Þar var hans
starfsvettvangur í 26 ár, en þá
flytti hann inn í Glerárþorp og bjó
þar æ síðar. Eftir að Jóhannes
flutti, stundaði hann ýmis störf,
var um tíma fræðslufulltrúi KEA,
kenndi við barnaskóla Akureyrar
og Glerárskólann.
Árið 1958 varð hann námsstjóri
á Austurlandi og var það í sjö ár,
en hætti þá vegna heilsubrests.
Þegar hann hafði náð fullum
starfsaldri og rétti til eftirlauna,
hætti hann kennslustörfum og
setti á stofn fornbókasölu, sem
hann svo rak til dauðadags. Þar
naut hann sín vel innan um bæk-
urnar, því hann unni bókum og
öllum þjóðlegum fróðleik, og átti
gott og mikið bókasafn.
Ekki nægðu verslunarstörfin
athafnaþrá Jóhannesar, því jafn-
netagerðarmanni í Keflavík, þá
Sigrún, sem haldið hefur heimili
með föður sínum og syni og yngst
er Sólveig, gift Frímanni Guð-
mundssyni kennara á Akureyri.
Gamlir nemendur Jóhannesar
Óla óskuðu að minnast hins aldna
kennara síns og buðu til veitinga í
skóla- og samkomuhúsi sveitar-
innar að jarðarför lokinni. Við
það tækifæri reifaði Sveinn Jóns-
son í Kálfsskinni þá hugmynd
nokkrra gamalla nemenda, að
tengja nafn Jóhannesar Óla við
skólann, t.d. næstu byggingu og
sýnist geta farið vel á því.
Þegar ég nú lít um öxl að skiln-
aði, hugleiði æviferil hins látna,
áhugamál hans fjöldamörg og
þann eldmóð, sem hvert og eitt
þeirra kveikti í brjósti hans, veit
ég með vissu, að hann hefur flest-
um fremurfagnað hverjum nýjum
starfsdegi og mætt framtíðinni
með meiri tilhlökkun en gengur
og gerist. Þetta var hið dýrlega
ævintýri lífs hans.
Óvænt og snögglega snart engill
dauðans enni Jóhannesar Öla
Sæmundssonar. Við stöndum því,
eins og oft áður, á vegamótum og
kveðjum hinstu kveðju. Sveitung-
ar og sarristarfsmenn fyrr og síðar
minnast hans með þökk og virð-
ingu og það mun hinn stóri nem-
endahópur einnig gera. Ég sendi
ástvinum hins látna mínar innileg-
ustu samúðarkveðjur.
Erlingur Davíðsson.
framt þeim hóf hann útgáfu tíma-
ritsins Súiur, sem hefur flutt fjöl-
breytilegt efni, sögur og sagnir.
Þá vann hann og mikið að ör-
nefnasöfnun í Eyjafjarðarsýslu.
Að lokum má svo nefna hið mikla'
og óeigingjarna starf, sem hann
vann fyrir styrktarfélag fólks með
sérþarfir, sérstaklega þegar hælið
Sólborg var í byggingu. Af öllu
þessu sést, að eftir hann liggur
mikið og merkt ævistarf, enda var
hann hamhleypa við alla vinnu,
bæði andlega og líkamlega, og
hiífði sér hvergi.
Jóhannes gekk að eiga Svan-
hildi Þorsteinsdóttur frá Litlu-
Hámundarstöðum árið 1934. Þau
skildu 1961. Þau eignuðust þrjár
dætur, Fjólu, sem er gift Benedikt
Sæmundssyni netagerðarmanni í
Keflavík, Sigrúnu, sem hefur ver-
ið húsmóðir hjá föður sínum, og
Sólveigu Unu, konu Frímanns
Guðmundssonar járniðnaðar-
manns á Akureyri.
Ég kynntist Jóhannesi fljótlega
eftir að hann fluttist í Þorpið. Það
var svo margt sem við áttum sam-
eiginlegt, ekki síst er við urðum
samkennarar, þá tvo vetur, sem
hann kenndi við Glerárskólann.
Þá var ekki síður ánægjulegt að
líta inn í búðina til hans og skrafa
um dægurmálin, bækur og menn
og ýmsan fróðleik. Eða þá að
skoða bækurnar sem voru til sölu,
því stundum rakst maður á eina
og eina bók, sem gaman var að
eignast. Þá get ég ekki látið hjá
líða að minnast á þær mögu
ánægjustundir er við sátum við
spil ásamt dóttur hans Sigrúnu og
dóttursyninum Óla. Slíkra stunda
er gott að minnast.
Og svo að ieiðarlokum, þakka
ég Jóhannesi fyrir það tímabil ævi
okkar, sem við áttum samleið. Ég
þakka ágæta samvinnu, bæði við
kennslu og félagsstörf og að síð-
ustu þakka ég öll spilakvöldin á
heimili hans. Og nú þegar sál míns
ágæta vinar hefur svifið til hinnar
eilífu Sólarfjalla, sendi ég dætrum
hans og öllum öðrum ástvinum,
mínar innilegustu samúðarkveðj-
ur og bið þeim blessunar. Minn-
ing um mætan mann og góðan
dreng verður okkur öllum
hugljúf.
Friður veri með sál hans.
Hjörtur L. Jónsson.
Horft út Eyjafjörð. Mynd: á.þ.
8 -r D AGUR 26. janúan 9&2L