Dagur - 29.01.1982, Blaðsíða 5

Árshátíð
Karlakór Akureyrar hélt árs-
hátíð sína s.l. laugardagskvöld í
húsnæði sínu að Óseyri 6. Um
leið var nafn hússins opinberað
og hlaut það nafnið
„Hljómborg“.
Allir virtust skemmta sérkon-
unglega á hátíðinni, enda var
fjöldi heimatilbúinna skemmti-
atriða á dagskrá, s.s. leikþáttur,
fjöldasöngur, leikir, formaður
karlakórsins stjórnaði söng
kvennfélagsins Hörpunar, sem
er félagsskapur eiginkvenna
kórfélaga, og formaður Hörp-
unnar sem er félagsskapur eigin-
kvenna kórfélaga, og formaður
Hörpunnar stjórnaði stjórn
karlakórsins í söng.
Eftir að hafa snætt kræsingar
á köldu borðifrá Varðborg, not-
ið skemmtiatriðanna og fleira í
þeim dúr var dansinn stiginn og
dunaði hann fram eftir nóttu og
var svo sannarlega gleðskapur í
„HIjómborginni“ þetta kvöld.
Veisluborðið svignaði undan kræsingum. Boðið var upp á kalt borð frá Hótel Varðborg sem gestimir kunnu svo sannarlega vel að meta og var óspart
tekið til matarins.
Árshátíðarnefndin stjómaði fjöldasöng af miklum krafti. Á myndinni sjást frá vinstri: Stefán Sigurbjörnsson, Hugað að kræsingunum á veisluborðinu. Á myndinni má m.a. sjá Björn
Jónatan Ólafsson, Ingibjörg Árnadóttir, Aðalheiður Gísladóttir, Felix Jósafatsson, Friðbjörg Finnsdóttir, Óskar Eiríksson og konu hans ábúðarmikil á svip.
Pétursson og Gunnar Halldórsson. Ljósm. KGA.
Guðmundur Heiðar Frímannsson:
Þekklng, blekldng og bíó
Sú listgrein, sem hefur verið í
mestum uppgangi á íslandi hin
síðari ár er kvikmyndun. Það
hefur vart farið f ramh j á neinum,
sem hefur opin augu og eyru, að
nokkrum Islendingum hefur
tekist að búa til kvikmyndir, sem
hlotið hafa mikla áðsókn og eru
ekki rusl. Nýjasta mynd af þessu
tagi er Jón Oddur og Jón Bjarni,
sem bæjarbúar á ölium aldri
skemmtu sér yfir nú um hátíð-
arnar. En það er ekki ætlun mín
að velta því neitt frekar fyrir
mér, hvernig á því stendur, að
nú skuli íslendingum allt í einu
takast að standa sig í þessum list-
iðnaði. Hugsun mín er sú að ýja
að nokkrum takmörkunum
kvikmynda og viðra fordóma
mína um það efni, sem égskal að
vísu reyna að rökstyðja. For
dómarnir eru þeir, að kvik-
myndir séu ekki eins göfug list
og til að mynda bókmenntir, þær
séu í einhverjum skilningi óæðri.
Á fræðingamálinu, sem kvik-
myndaspekúlantar bregða fyrir
sig, þegar þeir vilja vera gáfuleg-
ir, myndi þetta heita að „kvik-
myndin sem listgrein er háð
miðlinum, sem hún notar.“ Eða
eitthvað álíka gáfulegt og óskilj-
anlegt, sem þjónar því eina hlut-
verki að gera höfundinn merki-
legan. En til að orða þessa hugs-
un á mannamáli, þá myndi það
verða eitthvað í þessa áttina.
Hver spóla, sem á er kvikmynd,
er röð af stillimyndum. Hreyf-
ingarnar og breytingarnar, sem
hver og einn sér á hvíta tjaldinu
og eru ástæðan til þess, að kvik-
er skeytt framan við -mynd, eru
því hreinar blekkingar. Til að
skýra þetta ofurlítið nánar, þá
mættu menn hugsa til þess, að
þeir hafa eflaust séð runu af ljós-
um sem blikka. Séu þau látin
blikka hvert á fætur öðru, virðist
sem svo, að ljósið færist eftir
lengjunni. En í rauninni gerist
ekki neitt annað, en að ljósin
blikka, ekkert hreyfist, augað
lætur blekkjast. Nákvæmlega
sama gerist, þegar kvikmynd er
sýnd. Það er því eðli kvikmynda
eða óhjákvæmilegur fylgifiskur
að blekkja.
En það kemur fleira til en
blekkingin. Það kostar mikið fé
að gera kvikmyndir. Það virðast
raunar vera ein ástæðan til þess,
að íslenskar kvikmyndir hafa
eflst á síðustu árum, að þeir, sem
gera þær, hafa fengið aðgang að
fjármagni, sem þeir höfðu ekki
áður. En þessi staðreynd um
kvikmyndir, að þær eru dýrar í
framleiðslu, hefur það í för með
sér, að þær miðast nánast óhjá-
kvæmilega við að falla sem flest-
um í geð. Nú er ástæðulaust að
lasta það, að hlutir á borð við
kvikmyndir séu vinsælir, ef
menn taka eftir því að það er
annað, en að það sé beinlínis frá
upphafi aðaltilgangur hverrar
myndar. En þessi staðreynd
kemur í veg fyrir, að sá metn-
aður, sjálfstæði í hugsun og agi
ráði mestu eða öllu um gerð
hvers verks, sem nauðsynlegt er
til að úr verði mikið listaverk.
Og komi það fyrir, sem raunar
hefur gerst, er það fremur af
hendingu en ásetningi.
En sá kvikmyndaiðnaður er
til, sem beinlínis leitast við að
búa til eitthvað, sem falla mundi
undir hugtakið „listaverk“. Slík-
ar myndir má gjarnan sjá á
mánudagskvöldum í Háskóla-
bíói í Reykjavík og kvikmynda-
hátíðum, sem hafa verið haldnar
nokkrar í landinu. Stundum
slæðast svona myndir hingað
norður. Þýskar kvikmyndir hafa
þótt hvað fínastar hin seinni ár,
og hafa sumir leikstjórar þeirrar
þjóðar orðið heimsfrægir. Ég
játa það fúslega, að ég hef ekki
víðtæka þekkingu á myndum
þessara leikstjóra, en ég hef lagt
það á mig að horfa á fáeinar. Og
mín reynsla er sú, að annað
hvort eru þessar myndir ósköp
venjulegar skemmtimyndir eða
svo leiðinlegar, að þær dræpu
ekki einungis hross heldur heilt
stóð, ef því væri að skipta. Ég
minnist þess, að hafa látið lokka
mig á mynd af þessu tagi, sem
fjallaði um bílstjóra, og hafði sá
þann starfa að dreifa kvikmynd-
um á Luneborgarheiði. Þegar ég
hafði setið í tæpa tvo tíma og
bílstjórinn búinn að fara þrjá
hringi um heiðina, án þess að
annað gerðist, en hann segði fá-
ein orð á hverjum stað, sem
hann stansaði, þá gekk ég út. Á
leiðinni sagði miðasölustúlkan
mér, að myndin væri fjögurra
tíma löng. Það virðist því bæta
lítið úr skák, þótt kvikmynda-
leikstjórar ætli sér að búa til
listaverk. Þá verður hrútleiðin-
legur óskapnaður úr öllu saman.
Eitt einkenni þess, sem kalla
má gott listaverk, er að sé það
lesið eða skoðað árum eða ára-
tugum eftir að það var gert, þá
segir það lesandanum eða áhorf-
andanum jafn merkilega hluti og
í upphafi. Listaverk, sem rísa
undir nafni, eru varanleg. En
eitt er einkennilegt við kvik-
myndir, sem komnar eru til ára
sinna, að þær eru einhvern veg-
inn úreltar með eindregnari
hætti en til dæmis sögur eða Ijóð.
Það þarf ekki annað en taka
dæmi af íslenskum skáldsögum,
sem samdar voru um eða upp úr
1930, til dæmis Sölku Völku, og
kvikmyndinni sem gerð var eftir
sögunni. Sjá allir hvílíkur regin-
munur er á.
En þótt kvikmyndir séu
blekkingar og miðist fyrst og
fremst að því að skemmta sem
flestum, þá er ástæðulaust að
telja það svo óskaplega slæmt.
Kannski eiga bíómyndir að vera
svona. Mistökin, sem menn gera
gjarnan, eru þau að halda þær
vera listaverk og meta þær sem
slíkar. En bíómyndir eru bara
blekking, skemnitileg eða leið-
inleg eftir atvikum. Bíóhús eru
því, þegar best lætur, notalegir
staðir til að flýja raunveruleik-
ann með poppkorni og kók,
njóta hinnar sælu ginningar. Það
er að vísu svo með annað bíóhúsið
hér í bænum, að í því flýr enginn
raunveruleikann. Hann lyktar
svo sterkt þar. Það er rétt eins og
stóðið mæti á hverja sýningu og
bíði örlaga sinna og ekki takist
að þrífa almennilega undan því,
áður en sú næsta hefst. Blekk-
ingin þolir ekki þetta hnjask.
Ætli rökstuddir fordómar séu
skoðaðir?
Guðmundur Heiðar
Frímannsson.
29. janúar 1982-ÓAGUR -5