Dagur - 16.04.1982, Blaðsíða 3

NOREGSPOSTUR
Atli Rúnar Halldórsson
PYLSA MEÐ OLLU
Að fá sér eina með öllu í næstu
sjoppu tilheyrir skreppitúr niður
í bæ. Enda datt mér ekki annað í
hug en fjárfesta í pylsu í bænum
áðan og borgaði krónur sex og
fimmtíu fyrir. Mér sýnist ansi
frjálsleg verðlagning á þessari
nauðsynjavöru, því um daginn
át ég pylsu á öðrum stað. í>á
kostaði hún átta og fimmtíu en
var samt einum fimmtán milli-
metrum styttri en pylsan í dag.
Ég skal fúslega játa strax, að
pylsur eru með því betra sem ég
fæ. Toppurinn á tilverunni á sól-
ríkum degi er að sitja á bekk,
gadda í sig rjúkandi heita pylsu í
brauði og skola svo öllu saman
niður með innihaldi í gospela.
Auðvitað eru pylsur umdeild
fyrirbæri eins og mörg önnur
mannanna verk. Ég á til dæmis
von á að Jónas Dagblaðsritstjóri
og yfirbragðlaukur þjóðarinnar
myndi kalla pylsur og aðra kjöt-
vöru hundamat. hann má mín
vegna kroppa í sínar blóðsteikur
og bakaða snigla. Ég ætla að
halda tryggð við pylsurnar og
deila lífskjörum með hundum.
Pylsur - þessar gulu og góðu -
voru afar sjaldséð fæða á
Jarðbrú á stuttbuxnaárunum
mínum. Það var þá helst um
göngurnar að pylsur sáust, þegar
amma dútlaði við að nesta Björn
Gunnlaugsson á afréttina. Hún
gaukaði þá að gangnamanninum
ósköpunum öllum af hangikjöti,
sviðum, pylsum og guð má vita
hvað. Engu líkara en manninum
væri ætlað að ganga til Bolung-
arvíkur og til baka en ekki að
ganga á fjöll í Skíðadal einn dag.
Afi sá hins vegar um blauta nest-
ið handa Birni. Stundum tókst
okkur bræðrunum að stela einni
pylsu eða svo áður en hnakk
töskunni var lokað. Þá sannaðist
sú fullyrðing, að stolinn matur
bragðast best.
Eitt haustið hélt pylsumenn-
ingin innreið sína á Tungurétt.
Þá var þar afar hátíðlegt um að
litast og tómatsósa og sinneps-
slettur úti á kinn á hverju ung-
menni sveitarinnar. Þetta haust
er mér sérstaklega minnisstætt
vegna þess að einmitt þá gerðist
ég afgreiðslumaður í verslun í
fyrsta og eina skiptið á ævinni.
Móðir mín beitti áhrifum sínum
sem miðstjórnarmaður í kven-
félaginu Tilraun og leyfði mér að
afgreiða pylsurnar um stund.
Fljótlega kiknaði ég þó undan
ábyrgðinni; mér gekk svo bölv-
anlega að leggja saman hvað
menn þyrftu að borga, sérstak-
lega þegar sömu viðskiptavin-
irnir keyptu margar pylsur,
gospela og alls kyns slikkerí í
einu og sömu ferð. Kvenfélagið
sá fljótlega að pylsusalar þyrftu
að kunna grundvallaratriði í
samlagningu og frádrætti og ég
var leystur frá embætti.
Svo vildi til að stúdentspróf-
sumarið var ég ráðinn í vinnu á
sláturhúsið á Dalvík til að úr-
beina kýr og kindur. Til að fá
ráðningu í úrbeiningarembættið
þurfti ég að læra að beita hnífum
hjá útlærðum skurðarmönnum á
Kjötiðnaðarstöðinni á Akur-
eyri. Strax að morgni átjánda
júní mætti ég þangað, búinn að
vera stúdent í tæplega sólar-
hring, og tók til við að skera
nautgripi í spað. Eftir fáeina
daga var ég útskrifaður með
pungapróf í kjötskurði, plástr-
aður á tveimur puttum og hand-
arbaki, og síðast en ekki síst
meiri pylsu- og bjúgnavinur en
nokkurn tíma áður. Auðvitað
eru rannsóknarefni sem tæplega
er nægur gaumur gefinn. Eitt at-
hugunarefni er til dæmis munur-
inn á því hvernig pylsusalar
framreiða vöru sína.
Pylsusalar á Akureyri hafa
þann háttinn á að sprauta tóm-
atsósunni, remúlaðinu og sinn-
epinu ofan í skurðinn í brauðinu
og setja pylsuna þar ofan á.
Reykvíkingur sem biður um
pylsu með öllu á Akureyri sér
fyrst ekki annað en hann fái
pylsu með engu. Hann kemst
svo að raun um að allt gumsið er
falið undir sjálfri pylsunni. Þessi
akureysku vinnubrögð eru til
fyrirmyndar. Annað aðalein-
kenni pylsumenningar á Akur-
Pungaprófí
úrbeiningu
Tímar liðu og ég hélt alltaf
tryggð við pylsur í brauði. Allt
þangað til ég kom í Menntaskól-
ann á Akureyri. Þá voru þar ein-
hverjir gemlingar sem fundu hjá
sér þörf til að ata auri pylsugerð-
armenn og pylsusala. Þeir full-
yrtu að í pylsur og bjúgu væri
notað þriðja og fjórða flokks
kjöt og saman við hakkaðar
sinar og eitlar. Jafnvel var látið
að því liggja að kaupfélagsmenn
keyrðu um nærsveitir og söfn-
uðu flækingshundum og villi-
köttum til að setja í hakkavél-
arnar og drýgja hráefnið. Menn
missa matarlyst af minna tilefni
en þessu og ég keypti ekki pylsur
í dágóðan tíma nema viti mínu
fjær af hungri.
Pylsugerðarmenn fengu þó
fljótlega fulla uppreisn ærunnar.
notaði ég tækifærið til að njósna
um pylsugerðarmennina að
störfum og komst strax að því að
í pylsur er notað hreint úrvals
hráefni! Fjærri því að í hakka-
vélarnar færi úrgangur og því
síður hundar og kettir. Síðar
sama sumar sprakk þessi ágæta
Kjötiðnaðarstöð í loft upp, þó
hvergi kæmi ég nærri, og var
óstarfhæf vikum saman. En úti á
Dalvík stóðum við Jón á Bakka
sumarlangt við borð og skárum
Skjöldur og Skrautur og ótal
kálfa. Mér var oft hugsað til þess
þvílíkur heiður það væri fyrir
aflóga svarfdælska belju að enda
ævina sem gimileg og góð pylsa
frá Kjötiðnaðarstöðinni.
Pylsumenning á
Akureyri tU
fyrirmyndar
Pylsumenning og pylsuvenjur
eyri er að þar býðst kokteilsósa
og rauðkál með pylsunni (svo-
leiðis var það að minnsta kosti
þegar ég bjó þar). Slíkt meðlæti
er óhugsandi í Reykjavík.
Reykvískir pylsusalar setja
pylsuna beint ofan í skurðinn í
brauðinu, sulla ofan á þykku lagi
af tómatsósu, sinnepi og ausa
lauk yfir allt saman. Þessi vinnu-
brögð eru óvirðing við pylsurn-
ar. Maturinn er ólystugur og
ljótur. Auk þess hefur komið
fyrir mig að ata sósum út um allt
andlit, í hárið og niður á bring-
una, þegar ég reyni af fremsta
megni að láta í mig reykvíska
pylsu. Fleiri sóða sig út á pylsu-
áti í höfuðstaðnum en á Akur-
eyri.
Hið fyrsta sem íslenskur pylsu
vinur tekur eftir í Osló, er að hér
er bæði hægt að kaupa pylsur í
venjulegu brauði og í óvenju-
legu norsku brauði sem heitir
lompe. Lompe líkist lummu í út-
liti, er búin til úr hveiti og kart-
öflum og bragðast ágætlega.
Annað aðaleinkenni pylsu-
menningarinnar í Osló er að hér
má fá pylsurnar með kartöflu-
salati, kartöflustöppu eða rækju
salati. Eftir rannsóknir í nokkra
mánuði í helstu pylsusjoppum
bæjarins mæli ég með pylsu og
kartöflusalati. Slíkan munað
leyfir námsmaður sér þó ekki
nema einu sinni í mánuði, því
góðgætið kostar sitt.
Pylsur breyttu
Reykjavík
til batnaðar
Pylsa með öllu gerir ekki bara
neytandann mettann og
ánægðan. Pylsur geta breytt
heilum borgarsamfélögum til
batnaðar. Þegar íhaldið stjórn-
aði Reykjavík var ómögulegt að
fá leyfi til að reka pylsuvagna
innan borgarmarkanna, enda
var Reykjavík leiðinleg borg í
samræmi við það. Ásgeir Hann-
es núverandi pylsustjóri í Aust-
urstræti var og er sannfærðasta
íhald á íslandi. Flokksskírteinið
hans dugði samt ekki til að fá
rekstrarleyfi fyrir pylsuvagn hjá
Birgi ísleifi. Svo tapaði BÍsleifur
borginni og Allaballar, Fram-
sókn og Sjafnaryndið tóku við.
Þá voru viðhorfin til einkafram-
taks Ásgeirs Hannesar allt í einu
önnur. Hann mátti fá pylsuvagn-
inn sinn og annar pylsuvinur fór
að selja pylsur úr vagni við
Sundlaugarnar í Laugardalnum.
Reykjavík varð betri borg og
pylsuvinir þar eru síðan ákaf-
lega hamingjusamir menn. Ef
þríflokkagenginu tekst að lafa í
valdastólum Reykjavíkur í
kosningunum í maí, þá er ég viss
um að þeir geta þakkað pylsu-
vinum stuðninginn. Átökin um
Reykjavík eru með öðrum orð-
um ekki ómerkilegri en svo að
tekist er á um afstöðuna til pylsu
með öllu.
31/3*82
Snjólaug Bragadóttir:
„Sú eilífa þörf karl-
• dýrsins að öðlast yfirráð?“
Kona ein kvartaði nýlega í blað-
inu yfir mfgildisáráttu katta og
þar sem sá tími fer nú í hönd,
þegar kettir eru hvað líflegastir,
langar mig að ræða málið. Á 25
árum hef ég átt marga ketti og
kynnst atferli þeirra mjög vel,
auk þess sem ósköpin öll hafa
verið skrifuð um þá.
Langt er frá að allir kettir mígi
hvar sem er, bara högnarnir eru
með þessum ósköpum gerðir,
það er aðferð þeirra til að helga
sér yfirráðasvæði og þar sem
læður eru í grennd, kveður
rammast að, í orðsins fyllstu
merkingu. Séu þeir hins vegar
geltir, hætta þeir þessu og þá
hverfur líka af þeim stækjan.
Geldingin er ekki aðeins til bóta
fyrir eiganda kattarins og náung-
ann, heldur sér í lagi köttinn
sjálfan. Hann verður skapljúft
gæludýr, hættir að flækjast úti á
næturnar og getur leikið sér tím-
unum saman að litlu leikfangi,
laus við þennan óróa í blóðinu,
sem var honum sjálfum óskilj-
anlegur, en rak hann sífellt
áfram.
Læðurnar er fyrirhafnarlaust
að setja á pilluna. Þó ekki eigi
víst svo að vera, er það mín
reynsla, að þær verði náttúru-
lausar af henni og kæri sig koll-
óttar um alla högna og um leið
minnkar ágangur katta í ná-
grenninu.
Ég hef veitt því athygli og
lesið, að högnar sækist sérstak-
lega eftir að spræna á hluti, sem
rekja má til annarra dýra, til
dæmis rúskinns- og leðurflíkur,
gæruskinn og dúnsængur. Þar
sem þeir eru „menn“ og geta
mígið standandi, er ráðlegt að
hafa slíka hluti ekki á glámbekk
neðan við 70 cm frá gólfi eða
jörðu, ef verið er að viðra. Um
glugga á jarðhæð er það að
segja, að betra er að opna marga
glugga lítið, en einn upp á gátt,
því þó ekki sé á ferð landráða-
sjúkur högni, eru kettir forvitn-
ir, einkum þeir yngri og smeygja
sér gjarnan inn um glugga, til að
skoða sig um og þefa af nýju um-
hverfi. Þeir geta síðan lokast
inni og komast fyrr eða síðar í
spreng.
Allir kattaeigendur ættu að
hafa ketti sfna inni á næturnar,
til dæmis í þvottahúsinu. Sé það
regla, sættist kötturinn fljótt á
hana, því kettir eru regludýr að
eðlisfari, vanafastir með af-
brigðum. En þá verða þeir alltaf
að hafa nóg hjá sér að drekka og
umfram allt kassa eða plastfat
með kattasandi. Sandur þessi er
eitt það besta, sem fundið hefur
verið upp á seinni árum og þó
hann sé nokkuð dýr, margborg-
ar sig að nota hann. í honum eru
efni, sem höfða til kattanna,
þannig að þeir vilja helst ekki
annað og auk þess er hann lykt-
eyðandi og þurrkar strax upp allt
sem í hann fer.
Allir kettir eru þrifriir að
eðlisfari og þetta migustáhd á
högnum á ekkert skylt við sóða-
skap, þar er kynhvötin að verki
og sú eilífa þörf karldýrsins, að
öðlast yfirráð af einhverju tagi.
Ráð við kattarhlandi, til dæmis í
gólfteppi, er m.a. að leggja strax.
sneið af nýskornum lauk yfir
blettinn og láta hann liggja. Oft
spræna högnar á útihurðir og
karma. Best er að þvo það upp
úr terpentínu. Ef á að venja af
sér kött, sem orðinn er einum of
heimakominn, er þjóðráð að
góma hann, nudda framan í
hann nýjum appelsínuberki og
þá verður hann fegnastur að
komast sem lengst burtu, því
köttum er ekki eins illa við neitt
og appelsínubörk, þó það
hljómi furðulega. En passið
klærnar, meðan ráðinu er beitt.
Kattaeigendur. Ef þið viljið
eiga kött fyrir gæludýr, þá hugs-
ið almennilega um hann frá upp-
hafi. Hafið hann merktan heimi-
lisfangi og símanúmeri. Látið
gelda högnana, helst 6-7 mán-
aða og gefið læðunum pill-
una. Hafið köttinn alltaf inni á
næturnar og venjið hann við
kattasandinn.
Ánægður köttur er heimilis-
gleði, en vanræktur köttur, sem
býr við skilningsleysi og þar af
leiðandi öryggisleysi, getur orð-
ið plága og er betur kominn hjá
feðrum sínum.
Ég gæti skrifað nær endalaust
um ketti og skemmtilegt eðli
þeirra, en þetta nægir núna.
Meira seinna um ketti og fólk,
einkum börn.
16; apríl 1982 - DAGUR - 3