Dagur - 10.06.1982, Blaðsíða 7

GLERARGOTU 20 — 600 AKUREYRI — SlMI 22233 — NAFNNUMER 0181-7825
Bæjarins bestu greiðslukjör
GLERARGÖTU 20 — 600 AKUREYRI — SlMI 22233 — NAFNNUMER 0181-7826
Morgunstund í safna
húsinu á Húsavík

byggðasafnið flytur niður, stækk-
ar húsrými þess fimm sinnum. Á
neðstu hæðinni verður m.a. sér-
stök stofa til minningar um Will-
iam Pálsson, Halldórsstöðum í
Laxárdal, sem andaðist í desem-
ber 1980. Hann ánafnaði söfnun-
um meginhluta eigna sinna. Par á
meðal eru þrjú merk málverk,
Borgundarhólmsklukka, sem er
120 ára gömul og gengur rétt enn
þann dag í dag, fornt skatthol, og
í skjalasafnið komu margs konar
skjöl og handrit frá þessari fjöl-
mennu fjölskyldu, sem bjó lengi á
Halldórsstöðum. í gjöfWilliams-
eða Willa Frans - var einnig ýmis-
legt til náttúrugripasafnsins, en
það voru aðallega bækur um nátt-
úrufræðileg efni og landafræði,
ennfremur bankainnistæður, pen-
ingar, hlutabréf og frímerkjasafn.
Willi Frans hafði áður gefið tölu-
vert til náttúrugripasafnsins, enda
hafði hann ætíð mikinn áhuga á
náttúrufræði.
Finnur sagði, að gjöf Willa
Frans, sem var sonur hjónanna
Páls Þórarinssonar, bónda á Hall-
dórsstöðum og Lizziar Pórarins-
son, skosku söngkonunnar, væri í
rauninni ómetanleg. 1 Safna, riti
inu er hægt að finna myndir af því
og í byggðasafninu eru munir frá
því. Margt af því fólki sem tengist
þessum söfnum er líka duglegt að
gefa til þeirra. í því sambandi má
minnast Þórólfs Jónssonar í
Stórutungu, sem er Mýrarmaður,
hann hefur gefið mikið í náttúru-
gripa- og skjalasafnið. Fólkið frá
Þverá í Laxárdal tengist öllum
þessum söfnum svo við tökum
annað dæmi.“
Og það kom í ljós er við gengum
fram í byggðasafnið að þess er
getið frá hverjum munirnir eru
komnir. Finnur sagði að það vekti
alltaf ánægju meðal safngesta,
sem eru af þingeysku bergi
brotnir, að sjá þar muni sem til-
heyrðu forfeðrum þeirra. „Að
sjálfsögðu er þetta mun meiri
vinna að merkja hvern og einn
hlut á þennan hátt, en það er
miklu skemmtilegra fyrir fólk að
skoða safnið þegar það getur
tengt hlutina einhverjum ákveðn-
um persónum,“ sagði Finnur.
Theodor Gunnlaugsson frá Bjarmalandi. „Hann er mikill fróðleiksmaður og á
marga góða gripi í náttúrugripasafnið. Theodor kemur hingað nær daglega,“
Safnahússins, segir Finnur:
„Bestu stundir Williams voru ef-
Saumuðu út
stafina
í dúka og kodda
Hún Hjördís er að fletta Guð-
brandsbiblíu. Þessi biblía kom
í safnið frá Halldórsstöðum í
Bárðardal. Einhverju sinni var
bókin lánuð í Engidal, sem er á
heiðinni milli Bárðardals og
Mývatnssveitar, og um svipað
leyti brunnu bæjarhúsin á
Halldórsstöðum. Það varð
bókinni sem sagt til bjargar að
hún var í öðrum húsum og nú
er hún tryggilega geymd í
Safnahúsinu.
„Það er alveg með ólíkind-
um hve vel þetta eintak hefur
varðveist,“ sagði Hjördís, og
benti ljósmyndaranum á hve
fallegir stafir eru í upphafi
hvers kafla. Þeir eru hið mesta
augnayndi, útflúraðir í alls-
konar hlykkjum og bogum.
Það er talið að Guðbrandur
biskup hafi sjálfur teiknað staf-
ina. Það var ekki tækninni fyrir
að fara þegar biblían var prent-
uð 1584, talið er að sjö prentar-
ar hafi unnið við hana í fjögur
ár. Alls er til röskur tugur ein-
taka af biblíu þessari hér á
landi.
En af hverju var bókin lánuð
milli bæja? Hjördís sagðist
hafa sína kenningu um það.
Hún taldi að bóndakonum hafi
þótt stafir Guðbrands fallegir
og tekið þá upp og er þær voru
að sauma út stafi í dúka, kodda
og þ.h. „Ég held að þetta liggi í
augum uppi,“ sagði Hjördís og
hló.
laust, þegar hann var að veiðum
niður við Laxá og sveiflaði flugu-
stönginni, því að þá nutu sín best
sterkir eiginleikar hans, heims-
borgarinn, náttúruskoðarinn og
sveitamaðurinn, sonur Laxárdals-
ins, sem umfram allt var hans
dalur.“
Naemi, Broteva og Övida
Þegar unnið er í söfnum, kemur
ýmislegt í ljós, sumt er þess eðlis,
að menn brosa út í annað munn-
vikið, en gleyma því síðan. Ann-
að bregður birtu á atburði, sem
ekki mega hverfa úr manna
minni. Sérkennileg mannanöfn
teljast tæplega til síðarnefnda
flokksins, en þó verður gerð grein
fyrir þeim hér. Þegar verið var að
ljósrita Þingeyingaskrá eftir Kon-
ráð Vilhjálmsson (sem er faðir
Gísla Konráðssonar, framkv.stj.
Ú.A.) kom í ljós, að þar er að
finna mörg nöfn, sem hafa þó
e.t.v. ekki þótt undarleg á sínum
tíma. Á síðustu öld hétu konur
Bergvina, Lofis, Ermenga,
Egídína, Bentsína, Arína, Hólm-
kelína, Naemi, Broteva, Övida
og Abelína. Karlar hétu t.d.
Ljónharður, Rustikus, Hólm-
tryggur, Mýrkjartan, Steinmóð-
ur, Aðalbrigt og Elliðagrímur.
Menn völdu rökkum sínum
ýmis nöfn. Árið 1912 hefur verið
gerð úttekt á heitum hunda á
Tjörnesi og er ekki annað hægt að
sjá, en þar komi margt kunnug-
lega fyrir sjónir. Hundurinn á
Bakka hét Vaskur, Hnyðra hét
tík á Hóli og Sjúlla hét vinkona
hennar, sem þá bjó á ísólfsstöð-
um. Hertir er talinn til heimilis á
Ytri-Tungu og Pópi var í Hring-
veri. Neró var í Tungugerði og
Brana í Tröllakoti.
mikið í skjalasafninu. Hann hefur gefið
sagði Finnur.
Saga landnemans
í Ameríku
í skjalasafninu sýndu þau hjón
blaðam. nokkur fagurlega skrifuð
sveitablöð og á mynd, sem er í
opnunni, má sjá þau hjón við
stafla af öskjum, sem í er safn
Jóns Jónssonar frá Mýri, sem
flutti til Ameríku með 11 börn
upp úr aldamótunum 1900. Ein
dóttir hans, Aðalbjörg, varð eftir
hér heima og út frá henni er kom-
inn mikill ættbogi, nægir að minn-
ast tveggja manna, þeirra Páls H.
Jónssonar, Áskels Jónssonar og
þeirra systkina. „Sjáðu þessa
mynd,“ segir Hjördís og dregur
mynd úr einni öskjunni. „Þarna er
Jón með hópinn sinn, nýkominn
til Ameríku. Sjáðu þessa ungu
konu. Þetta er afskaplega lagleg
ung kona. í þessum öskjum eru
einkum bréf frá Jóni til dóttur
sinnar, Aðalbjargar. Það má
segja, að þetta sé saga landnem-
ans í Ameríku."
Menn voru síður en svo latir við
að skrifa hér áður fyrr. Þegar við
litum af öskjum Jóns Jónssonar,
benti Hjördís á annað safn.
„Þetta er með því fyrsta, sem við
röðuðum upp. Þetta er safn Sig-
urðar Sigurðssonar, hreppstjóra á
Landamóti. í því eru 1882 bréf til
Sigurðar. í öðrum söfnum eru
bréf frá Sigurði og sjálfsagt eru
þau ekki færri. Þessi Sigurður var
m.a. umboðsmaður Jóns Jóns-
sonar, en á þessum tíma var Bárð-
dælahreppur og Kinnarhreppur
einn og sami hreppurinn.“
„Það er mikið atriði að hafa
svona mörg söfn í einu og sama
húsinu,“ segir Finnur. „Það er svo
mikið skemmtilegra að vinna við
þau. Við svifum okkur á milli
safnanna, vinnum í þeim til
skiptis. í skjalasafninu getum við
lesið um fólkið, í ljósmyndasafn-
Keypti stokkabelti fyrir
fyrstu ritlaunin
Unnur Benediktsdóttir
Bjarklind, öðru nafni Hulda
skáldkona, átti einna verðmæt-
ustu hlutina sem geymdir eru í
Safnahúsið á Húsavík.
• ' K ' •
byggðasafninu. Hér er um að
ræða ýmislegt af skarti skáldkon-
unnar, s.s. stokkabelti og lindi.
Sigurður Bjarklind eiginmaður
Unnar, var kaupfélagsstjóri á
Húsavík í 16 ár. „Það er sagt að
hún hafi keypt stokkabeltið fyrir
fyrstu ritlaunin sín og að maður
hennar hafi gefið henni lindann,"
sagði Finnur er við svipuðumst
um í byggðasafninu. í einum kass-
anum eru silfurskæri og Finnur
sagði að þessi skæri hefði Val-
gerður Tryggvadóttir (Tryggva
Þórhallssonar forsætisráðherra)
notað þegar hún vígði Skjálfanda-
fljótsbrúna við Fosshól 1930.
Tryggvi veiktist á Akureyri og
komst ekki austur og fór Valgerð-
ur í hans stað.
Upp á vegg má sjá myndaröð af
sveitabæjum. Finnurfræðir okkur
á því að þessar myndir hafi Grím-
ur Sigurðsson frá Jökulsá gefið
„Jóhann Skaptason
sannkallaður
brautryðjandi“
„. . . Mest allra hefur þó
Safnahúsið notið krafta Jó-
hanns Skaptasonar, sem hefur
verið formaður byggingar-
nefndar hússins frá upphafi og
fylgt hugsjón Safnahússins
fram með óbilandi dugnaði og
einurð ár eftir ár, því að ekki
hafa málefni þess alls staðar og
ávallt mætt jafn miklum skiln-
ingi. Er Jóhann Skaptason hér
sannkallaður brautryðjandi og
faðir Safnahússins á Húsavík,“
sagði Sigurður Gizurarson
þegar húsið var vígt. Ætíð stóð
kona Jóhanns, Sigríður Víðis,
við hlið manns síns, en án
dugnaðar þeirra hjóna hefði
Safnahúsið tæpast orðið að
veruleika. Málverkin af þeim
hjónum málaði Halldór Pét-
ursson. Finnur sagði að þetta
væru að öllum líkindum síð-
ustu málverkin sem Halldór
málaði, en hann lést skömmu
síðar.
safninu. „Þarna sérðu bæi sem
voru í Flatey, á Flateyjardal,
Þorgeirsfirði og Hvalvatnsfirði og
í Keflavík. Þessum myndum
fylgdu fjórar þykkar bækur og í
þeim má sjá hverjir áttu heima á
þessumbæjumfrá 1703 þartilþeir
fara í eyði. Alls á safnið 25 myndir
eftir Grím.“
Arkabrjótur beini gerður
Já, það er svo sannarlega hægt að
mæla með því við ferðamenn - og
heimamenn - að þeir leggi leið
sína í Safnahúsið. Þar er hægt að
eyða löngum tíma inni og þeim
tíma er vel varið. Þarna eru
fuglar, ísbjörn, gamlir munir, ný
og gömul málverk, sérkennilegir
steinar og steingervingar. Þarna
er stafur sem Guðmundur bíld-
skeri skar út fyrir bónda nokkurn.
Hnúðurinn á stafnum er ljóns-
haus og í makka ljónsins er mynd
af bónda. í sama kassa er hnífur
úr beini, sem dóttursonur Bólu-
Hjálmars skar út. Á blaðinu er
eftirfarandi staka, rituð með
rúnaletri:
Arkabrjótur beini gerður
hælis vill njóta í híbýlum Jóns
Og beittri egg blaða milli skálda
svo skörungi líki.
Þarna er líka atgeir sem fannst
þegar snjó tók upp í lág í Grísa-
tungufjöllum. „Þessi atgeir var
það eina sem við fengum, hin
vopnin sem fundust eru öll í
Þjóðminjasafninu. Árið eftir að
vopnin fundust var aftur farið af
stað og þá fannst ögn af litklæð-
um, í rauðum, bláum og grænum
lit. Þar sem þessir gripir voru er
enn afar mikil fönn og það veit
enginn hvað hún kann að
geyma. Við vitum ekki heldur
hvað gerðist í Vopnalág, e.t.v.
urðu einhverjir úti þarna og e.t.v.
var bardagi á þessum slóðum,"
sagði Finnur.
Við kveðjum Safnahúsið á
Húsavík. Það er ekki rúm til að
greina frá náttúrugripasafninu í
smáatriðum, en þar ræður ríkjum
stór hvítabjörn eins og frægt er
orðið. Þar er líka geirfugl sem
Guðmundur Þorsteinsson frá
Lundi steypti úr froðuplasti og gaf
safninu. Fuglinn er listavel
gerður, hann er ekki síðri en sá
geirfugl sem fyrir sunnan situr og
var keyptur í útlöndum fyrir
stórfé.
Þessi stofa, sem er í salnum á 3ju hæð, er eftirlíking af stofunni á Þverá í Laxárdal, þar sem Kaupfélag Þingeyinga var
stofnað fyrir 100 árum.
Hjördís og Finnur. Á milli þeirra eru öskjurnar með skjölum Jóns Jónssonar frá Mýri.
Safnahúsið á Húsavík var vígt í
maí 1980. Síðan hefur mikið
vatn runnið til sjávar og Safna-
húsið eflst og þroskast undir
styrkri handleiðslu Finns Krist-
jánssonar, safnvarðar og konu
hans, Hjördísar Tryggvadóttur
Kvaran. Blaðam. Dags leit við
hjá þeim hjónum fyrir skömmu
og drakk með þeim morgun-
kaffíð. Þau hjón voru fús til að
segja frá safninu og fóru með
blaðam. í hvern krók og kima.
kima.
Upplýsingar um
15 þúsund Þingeyinga!
Árið 1981 erfyrsta heila árið, sem
söfnin í Safnahúsinu starfa opin-
berlega, en fyrir utan héraðs-
skjalasafnið er í Safnahúsinu
byggðasafn, héraösbókasafn,
náttúrugripasafn, Ijósmyndasafn
og myndlistarsafn. Bókasafnið er
á annarri hæð hússins, en hin
söfnin eru á jarðhæð og á þeirri
þriðju. Öll söfnin, fyrir utan hér-
aðsbókasafnið, eru undir stjórn
Finns og Hjördísar.
Það verður að segjast eins og
er, að okkur Finni og Hjördísi
dvaldist einna lengst í skjalasafn-
inu. Þau hjónin tíndu fram hverja
öskjuna á fætur annarri og röktu
sögu fjölskyldna, sem fóru til
Vesturheims, svo að dæmi sé
tekið. Inn í frásagnirnar fléttaðist
fróðleikur, sem illt er að koma til
skila, svo að nokkurt vit sé t, en
þarna geta Þingeyingar og aðrir.
sem áhuga hafa á sögu þeirra, sótt
sér ómælda vitneskju.
„Um öll söfnin má afdráttar-
laust segja, að þau efla bræðra-
bönd byggðanna í Suður-Þingeyj-
arsýslu og tengsl þeirra við fortíð
og uppruna og ættu að geta orðið
ódáinsakur frjósams og fjöl-
breytts menningarlífs," segir Sig-
urður Gizurarson, sýslumaður, í
grein er birtist í Árbók Þingey-
inga og er það sannmæli.
Elst safnanna í Safnahúsinu er
héraðsbókasafnið. Það var á
Gautlöndum í Mývatnssveit, að
nokkrir menn komu saman 10.
apríl 1889 og stofnuðu „einka-
lestrarfélag". Kenndu þeir það
við félagsskapinn Ófeig í
Skörðum.
Um aldamótin var safnið flutt
til Húsavíkur, þar sem það var
sameinað bókum Lestrarfélags
Húsavíkur.
Byggðasafnið í Safnahúsinu
tengist safninu á Grenjaðarstað
traustum böndum, en upphaf
safnsins má rekja allt aftur til árs-
ins 1957, þegar Bændafélag Þing-
eyinga og sýslunefnd Suður-Þing-
eyjarsýslu gerðu með sér samning
um, að sýslunefndin tæki við
munum, er félagið hafði safnað.
Héraðsskjalasafnið, sem rætt
var um í upphafi, veitir m.a. við-
töku skjölum af þingeyskum upp-
runa úr Þjóðskjalasafni, svo sem
lög standa til. í þess fórum eru
margvísleg skjöl, bréfasöfn, dag-
bækur og aðrar ritaðar heimildir
frá ýmum mönnum. í því sam-
bandi má minnast hins mikla ætt-
fræðisafns feðganna Indriða
Þórkelssonar og Indriða Indriða-
sonar frá Ytra-Fjalli, sem Indriði
yngri gaf héraðinu 1974. Og ekki
má gleyma hinni gildu Þingey-
ingaskrá Konráðs Vilhjálmssonar
frá Hafralæk. Sú skrá inniheldur
upplýsingar um hvern einasta
Þingeying, sem fæddist á síðustu
öld, samtals um 15 þúsund
manns.
Náttúrugripasafnið er ungt að
árum, en það var á aðalfundi
sýslunefndar í apríl 1963, að sam-
þykkt var að leita eftir samstarfi
við Norður-Þingeyjarsýslu og
Húsavíkurkaupstað um stofnun
náttúrugripasafnsins.
Einstæð gjöf
Margir listamenn hafa sýnt í
Safnahúsinu. Finnur sagði, að nú
væru 100 verk í eigu þess, en hluta
verkanna hefur það keypt af lista-
mönnunum, önnur hafa verið
gefin. Það er samdóma álit þeirra
listamanna, sem Dagur hefur rætt
við, að það sé sérlega gott að sýna
á Húsavík, aðstaða til fyrirmynd-
ar í sýningarsal og síðast en ekki
síst, Húsvíkingar kaupa mikið af
verkum. í fyrra sýndu átta lista-
menn í Safnahúsinu og seldust um
40-50% myndanna.
Stjórn safnanna tók þá ákvörð-
un á síðasta ári, að neðsta hæðin
yrði tekin undir meginhluta
byggðasafnsins, sem er á 3. hæð í
dag, eins og áður sagði. Þegar
6-DAGUR-10. juní 1982
10. júní 1982 - DAGUR - 7