Dagur - 20.07.1982, Síða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUFIEYRI
RITSTJÓRNARSlMAR: 24166 OG 24167
SlMI AUGLÝSINGADEILDAR OG AFGREIÐSLU: 24222
Fjórðungssamband Norðlendinga:
Spáir samdrætti
á Norðurlandi
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÓRNSSON
BLAÐAMENN: ÁSKELL ÞÓRISSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: JÓHANNES MIKAELSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT H.F.
Líta verður málin
í samhengi
Dagur hefur á undanförnum misserum bent á
það hvað eftir annað hvílíkt misrétti fólk á
landsbyggðinni býr við í ýmsum efnum. Til
dæmis var nýlega sagt frá ráðstöfun fjár úr
Framkvæmdasjóði aldraðra, sem að mestu fer
til uppbyggingar aðstöðu fyrir aldraða á
Reykjavíkursvæðinu. Þó er þessi sjóður
byggður upp af fjárframlögum allra skatt-
greiðenda á landinu og greiða þeir allir sömu
upphæð.
Þetta er eitt litið dæmi, en nefna mætti
fjöldamörg. Einna ljósast kemur þessi munur
fram í framfærslukostnaði, en hann er hæstur
á Austurlandi og Norðurlandi eystra. Meðal
kostnaðarhða sem hærri eru í strjálbýlinu má
nefna símakostnað, rafmagnskostnað, flutn-
ingskostnað og meiri kostnað vegna lélegri
samgangna. Þá má nefna það, að menntun-
arkostnaður úti á landi er miklum mun hærri
en á höfuðborgarsvæðinu því þar eru flestar
æðri menntastofnanir landsins.
Á fjölmörgum sviðum þjónustu er þessu á
sama veg farið og virðist oft á tíðum litlu
skipta hvort um er að ræða þjónustu opinberra
og hálfopinberra aðila eða þjónustu á vegum
einstaklinga og félaga. Þjónustustarfsemi úti
á landi er víða langt fyrir neðan það sem íbúa-
hlutfall réttlætir. Af þessum sökum og öðrum
er atvinnuframboð einnig mjög einhæft á
landsbyggðinni. Þennan mun þarf að leið-
rétta.
Nú er mikið rætt um kjördæmamálið og
kosningaréttinn, jöfnun kosningaréttar, eins
og það er gjarnan kallað. Þetta er réttlætismál
sem þarfnast leiðréttingar við. En þeir sem
harðast berjast eru fyrst og fremst þeir sem
hafa sjónsvið sem takmarkast við Faxaflóa-
svæðið. Þó eru jafnvel til einstaklingar úti á
landi, t.d. á Akureyri, sem virðast hafa sömu
þröngu sjónarmiðin. Þeir sjá ekkert nema jöfn-
un kosningaréttarins og kalla mannréttinda-
mál. Þessum mönnum þarf að benda á að þau
eru fleiri mannréttindamálin en jöfnun kosn-
ingaréttarins. Lífsaðstaða fólks í strjálbýlinu
er líka mannréttindamál. Sjálfstæðismenn tala
t.d. um jöfnun kosningaréttarins eins og um
eitthvert einangrað fyrirbæri sé að ræða.
Framsóknarmenn hafa haldið því fram að jöfn-
un kosningaréttar verði ekki aðskilin jöfnun
lífsgæða í landinu að öðru leyti.
Nú er það svo að þótt íbúar sumra lands-
hluta búi við meira vægi atkvæða í þingkosn-
ingum en aðrir s.s. Reykvíkingar og Reyknes-
ingar, þá hafa íbúar þessara sömu landshluta
átt undir högg að sækja í mörgum efnum. Fjár-
streymið er til Reykjavíkur og þangað þarf að
sækja alla meiriháttar fyrirgreiðslu. Hvað
skyldu t.d. útgerðarmenn á landsbyggðinni
þurfa að fara margar ferðir til Reykjavíkur
vegna einfaldra rekstrarörðugleika sem þarf
að leysa?
Kosningaréttinn þarf að leiðrétta, en menn
mega ekki gleyma því að fjölmörg önnur rétt-
indamál þarfnast leiðréttingar við. Líta verður
á þessi mál í samhengi.
Úr skýrslu Hafþórs Helgasonar
starfsmanns Fjórðungssam-
bands Norðlendinga.
Mannfjöldi - mannafli
Gert er ráð fyrir að mannfjölgun á
Norðurlandi verði hlutfallslega
undir landsmeðaltali á árabilinu
1980-1990 og er það í samræmi
við þróunina á landsbyggðinni í
heild. Er spáð að mannfjöldi á
Norðurlandi vaxi úr 36.331 í
39.441 á þessum tíma. Höfuð-
borgarsvæðið mun því á næstu
árum taka til sín enn stærra hlut-
fall af íbúum landsins.
Aftur á móti virðist hlutfallsleg-
ur vöxtur í mannafla ætla að verða
meiri á landsbyggðinni en á höf-
uðborgarsvæðinu. Orsök þess að
nýtingin fer batnandi á lands-
byggðinni er sennilega að hluta til
fólgin í því að þar hafa hlutastörf
vegið hlutfallslega þyngra en á
höfuðborgarsvæðinu en viðbúið
er að sá mismunur minnki. Rétt er
að benda á að stór hluti eigin-
kvenna bænda svo og eldra fólk í
sveitum telst hluti mannaflans,
eru slysatryggð, en rétt væri að
vissu marki að draga úr hlutdeild
þessa fólks frá því mannaflaspár
eru unnar út frá slysatryggðum
vinnuvikum og hluti þessa fólks
vinnur ekki fullan vinnudag utan
heimilis. En það má reikna með
að nýtingin fari heldur batnandi á
Norðurlandi á næstu árum og það
kallar á fleiri atvinnutækifæri að
öðru óbreyttu.
Mannaflaspár fyrir
einstakar greinar
Þegar spáð var fyrir um þróun
mannafla einstakra greina til árs-
ins 1985 var tekið mið af þróun
hans innan þeirra á árabilunum
1970-1975 og 1975-1980 og síðara
tímabilið látið vega helmingi
þyngra en hið fyrra. Á sama hátt
var spáð fyrir um þróunina frá
1985-1990- þ.e. tímabilið 1980-
1985 vóg helmingi þyngra en
1975-1980 sem svo vóg helmingi
þyngra en 1970-1975. Auðvitað
má deila um hvort þetta séu hin
einu réttu vinnubrögð og hefði
brjóstvitið e.t.v. ívissum tilfellum
gefist betur en það er jú hverjum
og einum frjálst að notast við það
eftir sem áður. Og í raun er ekki
verið að leita eftir neinum alls-
herjar sannleika heldur fyrst og
fremst verið að skoða þá þróun
sem átt hefur sér stað og nota
hana til að spá fyrir um framtíð-
ina.
Mannaflaskipting á
Norðurlandi 1980-1990
Þaö er ljóst að í frumvinnslugrein-
unum, landbúnaði ogfiskveiðum,
er fyrirsjáanlegur samdráttur.
Báðar greinarnar eiga það sam-
eiginlegt að vera komnar á endi-
mörk framleiðslugetunnar og
mun framleiðniaukning vegna
tækniþróunar í þessum greinum
skila sér í færri launþegum og
þeim þarf að skapa atvinnu við
annað. Að fækkunin verði í sam-
ræmi við það sem spáin segir,
1023 störf, er auðvitað óvíst en
nokkuð ljóst er að hún verður ein-
hver.
í úrvinnslugreinum, fiskiðnaði,
öðrum iðnaði, veitum og bygg-
ingastarfsemi, er gert ráð fyrir
vexti í mannafla sem nemur 1323
störfum á þessu tíu ára bili. Hlut-
fallslega er þó gert ráð fyrir sam-
drætti í byggingariðnaði og kyrr-
stöðu í fiskiðnaði en aftur á móti
vexti í öðrum iðnaði. Miðað við
þá þenslu sem verið hefur í bygg-
ingastarfseminni á síðasta áratug
er eðlilegt að reikna með hlut-
fallslegum samdrætti í henni í
næstu framtíð.
Hlutdeild þjónustugreina í
mannaflanum á Norðurlandi mun
skv. spánni vaxa úr 36,8% í
45,1% á umræddu tímabili. Þar er
aðallega um að ræða störf fyrir um
1100 manns í verslun og viðskipt-
um og rúmlega 1400 manns í ann-
arri þjónustu en innan hennar er
opinber þjónusta langfyrirferðar-
mest en íþróttir, menningarmál,
skemmtanir og opinber stjórn-
sýsla einnig verulegur hluti. Til
samanburðar má geta þess að
hlutdeild þjónustunnar í mannafl-
anum á höfuðborgarsvæðinu 1980
var 66,5%.
í heild má því segja að þörf
verði fyrir að skapa á Norðurlandi
ný atvinnutækifæri fyrir rúmlega
4000 manns á árabilinu 1980-
1990, rúmlega 1300 manns í úr-
vinnslugreinum og tæplega 2700
manns í þjónustugreinum. Ekki
er fjarri lagi að áætla að Norður-
land eystra þurfi að mæta 75%
þessarar aukningar og Norður-
land vestra 25%. Auðvitað er
ljóst að ekki er víst að þróunin á
áratugnum 1980-1990 verði í
beinu framhaldi af þróuninni á
áratugnum 1970-1980. Líklegast
er þó, engu að síður, að hún muni
ekki víkja mjög mikið frá henni
og kostur við spána er að liðin
tímabil nærri spátímabili vega
þyngra en þau sem fjær eru. Rétt
er að geta þess að ekki er gert sér-
staklega ráð fyrir aukinni atvinnu-
þátttöku kvenna í þeirri mann-
aflaspá sem hér er stuðst við en
viðbúið er að sú verði raunin.
Frumvinnslugreinar
Landbúnaöur
Fiskveiðar
Úrvinnslugreinar
Fiskiðnaður
Annariðnaður
Veitur
Byggingastarfsemi
Þjónustugreinar
Samgöngur
Verslun og viðskipti
önnurþjónusta
Frumvinnslugreinar:
Úrvinnslugreinar:
Þjónustugreinar:
1980 Ársverk %
4028 25.1
3086 19.2
942 5.9
6112 38.1
1619 10.1
2891 18.0
89 0.6
1513 9.4
5897 36.8
783 4.9
2086 13.0
3028 18.9
16037 100.0
1985
Aukning Ársverk
ársverka
“490 3538
-398 2688
- 92 850
599 6711
150 1769
351 3242
— 2 87
100 1613
1194 7091
8.4 867
480 2566
630 3658
1303 17339
1990
Aukning
% ársverka
- 533
- 425
- 108
724
171
447
— 30
136
1485
84
609
792
1676
Ársverk %
3005 15.0
2263 11.9
742 3.9
7435 39.1
1940 10.2
3689 19.4
57 0.3
1749 9.2
8576 45.1
951 5.0
3175 16.7
4450 23.4
19016 100.0
20.4
15.5
4.9
38.7
10.2
18.7
0.5
9.3
40.9
5.0
14.8
21.1
100.0
1023
1323 n
2679 f
Fækkun ársverka 1980-1990: ~ 1023
Nýársverk 1980-1990:4002
Versnandi horfur
Eins og fram hefur komið er gert
ráð fyrir batnandi nýtingu mann-
fjöldans á Norðurlandi á næstu
árum, þ.e. sá hluti hans sem mun
vinna a. m. k. 27 vikur á ári fer vax-
andi, úr 44,1% í 48,2%. í dageru
til tölur yfir svæðisbundna þróun
mannfjöídans á íslandi fyrir tíma-
bilið 1. des. 1980-1. des. 1981.
Þar blasir við sú staðreynd að
mannfjölgun á Norðurlandi er að-
eins 0.68% þegar hún er fyrir
landið í heild 1,23% og 1,61%
fyrir höfuðborgarsvæðið og
0,82% fyrir landsbyggðina. A
Norðurlandi eystra var hún
0,74% og 0,53% á Norðurlandi
vestra. Haldi þessi þróun áfram er
samdráttur fyrirsjáanlegur á öll-
um sviðum miðað við það sem
spáð hefur verið og þá verulegri á
Norðurlandi vestra en eystra.
Ekki er gott að segja til um hvað
það er sem hér veldur en athyglis-
vert er að þegar tekjur launþega á
Norðurlandi á árinu 1980 eru
bornar saman við landsmeðaltal
kemur í ljós að aðeins í þremur
úrvinnslugreinum af fjórum er
Norðurland yfir meðaltalinu en í
frumvinnslugreinunum og öllum
þjónustugreinum eru laun á
Norðurlandi undir landsmeðal-
tali.
Ennfremur má benda á að
skráð atvinnuleysi á Norðurlandi
1981 var hlutfallslega hærra en í
öllum öðrum landshlutum, 40348
atvinnuleysisdagar, sem jafngildir
því að 155 manns hafi verið
atvinnulausir allt árið.
Norðurland
Meðallaun Frávikfrálands-
meðallali (%)
Frumvinnslugreinar
Landbunaður 37.617 -1.1
Fiskveiðar 137.582 -1.9
Úrvinnslugreinar
Fiskiðnaður 71.629 1.0
Annariðnaður 75.385 3.4
Veitur 106.348 7.3
Byggingastarfsemi 73.183 -4.3
Þjónustugreinar
Samgöngur 68.291 -12.8
Verslun og viöskipti 64.574 -6.8
önnurþjónusta 70.313 -4.2
I heild= 68.640 -6.4
Árstekjur á
ársverk
1980
(Nýkrónur)
Niðurlag
Sú spá sem hér liggur fyrir um
mannaflaþróun atvinnugreina á
Norðurlandi á árabilinu 1980-
1990 er byggð á kerfisbundnum
hlutfallareikningi, liðin tíð er á
ákveðinn hátt látin spá fyrir um
komandi ár. Það eru því allar lík-
ur á því að ekki sé nákvæmlega
sagt rétt til um þann fjölda
atvinnutækifæra sem skapa þarf í
einstökum greinum. En stefnan
er nokkuð ljós; við getum fastlega
reiknað með vaxandi hlutdeild
þjónustu í mannaflanum og
samhliða henni þarf til að koma
annars vegar vöxtur í fiskvinnsl-
unni, sem myndi fljótt á litið lýsa
sér í frekari nýtingu sjávaraflans,
og hins vegar vöxtur í öðrum iðn-
aði, annað hvort í gegnum þenslu
í þeim iðnaði sem hér er fyrir eða
með tilkomu nýs iðnaðar í smærri
stíl eða orkufreks iðnaðar í stærri
stíl.
4 — DAGUR - 20. júlí 1982