Dagur - 22.07.1983, Blaðsíða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 120 A MANUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 15 KR.
RITSTJÓRI OG ABYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÖRNSSON
FRÉTTASTJÓRI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN: EIRlKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTjANSSON,
ÓLAFUR JÓHANNSSON (SAUÐARKRÓKI) OG
PORKELL BJÓRNSSON (HÚSAVlK)
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Eyðendur auðlinda
eða varðveitendur
í upphafi Laxdæla sögu segir frá orðaskiptum
hins roskna höfðingja, Ketils flatnefs og sona
hans, Björns hins austræna og Helga bjólu úti í
Noregi á landnámsöld. Öllum þremur ægði ríkis-
afskiptastefna kerfiskallsins, Haralds hárfagra,
og yngri mennirnir virðast hafa verið eindregnir
frjálshyggjumenn eins og vel þekktir eru nú á
tímum. Þeir vildu til íslands fara, sögðu þar land-
kosti góða og þurfti ekki fé að kaupa, kölluðu
vera hvalrétt mikinn og laxveiðar en fiskastöð
öllum misserum. Ketill svarar: „í þá veiðistöð
kem ég aldrei á gamals aldri."
Þegar skoðuð eru í svipsýn samskipti okkar ís-
lendinga í ellefu aldir við auðlindir lands og
sjávar, virðast hugmyndir þeirra feðga um veiði-
stöðina hafa verið furðu lífseigar allt til okkar
daga. Almennt er gengið út frá því, að frá land-
námi fram á síðustu áratugi hafi þrifist hér
bændasamfélag. Það er ekki nema hálfur sann-
leikur, ef miðað er við ræktunarbúskap ná-
grannaþjóða. Að flestu leyti komu forfeður okkar
fram við landið og auðlindir þess fremur sem
veiðimenn en bændur. Tekið var það, sem til
náðist, uns skógurinn var eyddur og landið urið
til auðnar. Þá varð að leita á nýjan stað til bú-
setu.
Nú síðustu áratugina hefur bjargræði þjóðar-
innar og blómleg lífskjör ekki komið frá búskap
heldur sjávarútvegi. Þar á sjónarmið veiði-
mennskunnar enn betur við, enda hefur það
alfarið ráðið gerðum okkar til þessa. „Lengi tek-
ur sjórinn við,“ er gamalt orðtak, sem í munni
okkar, þegna íslenska veiðimannaþjóðfélagsins
nú á tímum, gæti orðið: „Lengi gefur sjórinn af
sér." Það gat gilt, meðan sótt var á litlum fleyt-
um með ófullkomin veiðarfæri. En sé slíkur
hugsunarháttur studdur nútíma fiskiskipaflota
og hinni allt-sjáandi og öllu-náandi veiðitækni
hans, stenst hvorki við víðátta sjávarins né
mergð fisksins. Afleiðingarnar hafa ekki látið á
sér standa. Hrun norsk-íslenska síldarstofnsins
er hið sígilda dæmi, sem verið hefur einskonar
siðferðisgrundvöllur fiskifræðinga, þegar þeir
kynna lélegt ástand loðnustofnsins og birta
svartar skýrslur um þorskinn.
Því miður hafa vísindi fiskifræðinga ekki enn
þróast til ströngustu nákvæmni raunvísindanna
svo að efasemdarmenn geta bent þar á einstaka
misfellur. Engu að síður höfum við ekki afsökun
vanþekkingarinnar eins og forfeður okkar, sem
eyddu hálfu gróðurlendi landsins. Fullljóst ætti
að vera, að ekki verður lengur framhaldið á
braut veiðimennskunnar.
Jarðarhnötturinn er takmarkaður heimur og
gæði þau, sem hann geymir. En mörg þeirra
endurnýjast, sé ekki of nærri þeim gengið. Við
höfum tryggt yfirráð okkar yfir einni slíkri auð-
lind, fiskistofnunum hér við land. Ef við ætlum
að tryggja sjálfum okkur og afkomendum fram-
tíð með efnalegu sjálfstæði næstu áratugina
verðum við að koma fram sem varðveitendur
auðlinda, ekki eyðendur. Spurningin er ekki um
vit og kunnáttu, heldur vilja. Hann er allt sem
þarf, til að gera það sem er rétt og nauðsynlegt.
G.G.
Ferðasaga
Húsavfloir-
Qölskyldu
Þaö var í lok júnímánaöar að
t'jöiskyldan pakkaöi niður dóti í
snarhasti, tróö því í skottiö á
bílnum og lagöi af staö í sumar-
frí. Fcröinni var heitið í orlofs-
hústaö í Borgarfirði. Áöur en
lengra er haldið er kannski rétt
að það komi fram að bifreið
undirritaðs er trúlega ekki af
bestu gerð, heldur ekki af dýr-
ustu gerð. Fyrir vikið hefur hún
verið kvillagjörn og lasburða á
stundum. En þar sem ég hef
aldrei litið á blikkbeljur seni
stöðutákn, heldur tæki til þess að
flytja fólk á milli staða, hefur mér
verið slétt sama þótt áðurnefnt
tæki sé ekki með öllu gallalaust.
En áfram með söguna. Fjöl-
skyldan er sem sagt á leið í
sumarfrí og afslöppun í Borgar-
fjörð. Allt gengur að óskum fyrst
í stað og öll stjórntæki bifreiðar-
innar starfa samkvæmt áætlun, ef
undan er skilið heldur hvimleitt
ískur sem kemur frá hraðamælis-
snúrunni. Samfara þessu torkenni-
lega ískri tók nú hraðamælirinn
að sýna hinn ótrúlegasta hraða,
hraða sem hver bifreiöaspyrnu-
meistarinn getur verið full stoltur
af. En þar sem ég veit að ökutæki
mitt getur aldrei náð þvílíkum
ógnarhraða var ekki um að villast
að mælirinn var orðinn snarvit-
laus. En áfram brunar bifreiðin
og þegar hraðamælirinn sýnir 180
km hraða í holóttum og stórgrýtt-
um veginum í Öxnadal og ískrið
komiö í algleyming, datt öku-
manni það snjallræði í hug að
taka mælinn úr sambandi. Linnti
þá ólátum þessum og næstu mín-
útur eru viðburðasnauðar.
Í1 og væl
Rétt í þann mund er ökumaður
og farþegar eru að jafna sig eftir
þetta ógeðfellda ískur, og öku-
tækið er á móts við fæðingarstað
listaskáldsins góða, gaus allt í
einu upp reykjarmökkur mikill
sem byrgði mjög á útsýn öku-
manns. Farartækið var stöðvað í
snarhasti og athugul augu öku-
manns sáu strax hvað reyk þess-
um olli. Sem sagt, snúruspotti
frá útvarpinu hafði á heldur
ósmekklegan hátt brunnið í
sundur. Greiðlega gekk að ráða
niðurlögum eldsins og skemmdir
urðu óverulegar, utan við að ekk-
ert heyrðist í útvarpinu. En
áfram var haldið og bar ekkert
framar til tíðinda þar til í Borg-
arfjörð var komið. Það er að
segja ef undan er skilið eitthvert
íl eða væl sem kom einhvers stað-
ar á leiðinni og virtist heldur fær-
ast í aukana.
Næm eyru ökumanns og rök-
föst hugsun töldu væl þetta koma
frá bremsunum. í sumarbústað-
inn komum við síðla dags. Þar
hreiðruðum við þægilega um
okkur og leið svo þessi fyrsti dag-
ur í ró og spekt. Næstu daga vor-
um við á stöðugri ferð um Borg-
arfjörð. Farið var í sund að
Varmalandi, gengið á Grábrók,
veitt í Ffreðavatni o.s.frv. í einni
Varmalandsferðinni brá svo við
að nýtt óhljóð virtist allt í einu
vera komið í ökutækið. Það líkt-
ist ekkert hljóðinu í hraðamælin-
um né ýlfrinu í bremsunum. Nei,
þarna var um að ræða eitthvert
torkennilegt hljóð sem ég taldi
mig aldrei hafa heyrt áður. Ég
hótaði því með sjálfum mér að
þegar sundferðinni væri lokið
færi ég beint niður í Borgarnes og
léti líta á bifreiðina. Mitt í þess-
um hugrenningum mínum hnipp-
ir konan í mig og segir með
vonskulegri rödd: „Hvað er þetta
maður, ætlarðu ekki að hleypa
lögreglunni framúr.“ Mér varð
litið í baksýnisspegilinn og sé þá
hvar lögreglubíll með deplandi
ljós og sírenu í gangi er kominn
fast á hæla okkar.
Bremsuborðar
og startari
Auðvitað hleypti ég laganna
vörðum framúr og hrósaði happi
yfir því að væl þetta átti ekki
upptök sfn í mínum bíl. Þrátt
fyrir það stóð ég við fyrirheit mín
og fór með ökutækið á verkstæði
í Borgarnesi, strax að aflokinni
sundferð. Ég var þá búinn að fá
lúmskan grun um að bremsu-
borðarnir væru búnir að lifa sitt
fegursta. Það kom líka á daginn.
Þegar þeir á verkstæðinu höfðu
tjakkað bílinn upp og snúið hjól-
unum var kveðinn upp dómur.
Bremsuborðarnir voru löngu
uppétnir og brýna nauðsyn bar
til að setja tafarlaust nýja borða
í. Við fólum bifreiðina þvt í
hendur verkstæðismönnum og
röltum um hinn fallega og hrein-
lega stað, Borgarnes. Skoðuðum
m.a. safnahús þeirra og dvöldum
í góðu yfirlæti hjá kunningjum
okkar sem búa í kauptúninu. Um
kvöldið fórum við svo að huga að
bifreiðinni. Þá var búið að setja
nýja bremsuborða í hana en þar
með var ekki öll sagan sögð.
„Við þurftum að ýta bílnum inn
á verkstæðið, hann vildi ekki í
gang,“ sagði verkstæðiseigand-
inn. „Getur verið að startarinn
standi eitthvað á sér.“ Já, ég taldi
það ekki útilokað, annað eins
hafði nú komið fyrir. En þrátt
fyrir endurteknar tilraunir mínar
tókst mér ekki að fá startarann til
þess að ræsa ökutækið í gang.
Þótt klukkan væri orðin margt
og í raun búið að loka verkstæð-
inu voru verkstæðismenn allir af
vilja gerðir til hjálpar í þessum
þrengingum mínum. Þeir sögðu
mér að fara aftur heim til kunn-
ingja minna meðan þeir reyndu
að koma einhverju viti í startar-
ann. En ekki var dvölin þar lengi.
Ég var rétt byrjaður að súpa á
kaffinu þegar síminn hringdi. Þá
hafði komið í ljós að startara-
fjandinn var brotinn og ekkert
hægt að gera þar sem bifreiðin
var jú ekki af algengustu gerð.
Sem sagt, enginn startari finnan-
legur í gjörvöllum Borgarfirði
sem passaði í bílinn. Þar sem mál
höfðu þróast á svo dapurlegan
máta var ekki um annað að ræða
en að konan og krakkarnir urðu
að taka að sér hlutverk startarans
og ýta ökutækinu í gang. Það
gerðu þau líka með stakri þolin-
mæði og æðruleysi. Enda eins
gott því við áttum eftir að fara
suður til Reykjavíkur og austur
undir Eyjafjöll að heimsækja
kunningja okkar sem eru nýfluttir
í þá fögru sveit. Eftir þá dvöl var
fyrri hluta ferðarinnar lokið og
hófst nú heimferðin sem ekki var
með öllu tíðindalaus. Lagt var af
stað frá Eyjafjöllum í ausandi
rigningu og ekið sem leið lá til
Norðurlandsins.
Á180 km hraða
4 - DAGUR - 22. júlí 1983