Dagur - 09.12.1983, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - 9. desember 1983
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR, 130 Á MÁNUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 18 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÖRNSSON
FRÉTTASTJÓRI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN: EIRlKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTJÁNSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Markmið
jaf n réttisbaráttu
í könnun sem jafnréttisnefnd Akureyrar hef-
ur látið gera kemur fram að laun karla á Akur-
eyri eru að meðaltali 50% hærri en meðallaun
kvenna, miðað við að allir ynnu fulla vinnu.
Athygli vekur hve mikil atvinnuþátttaka
kvenna er, en 1981 voru 78% þeirra 15 ára og
eldri í launuðu starfi, en tæplega 93% karla.
Niðurstöður könnunarinnar sýna að karlar og
konur dreifast með mjög ólíkum hætti á
atvinnumarkaðinum og leiða í ljós greinilega
skiptingu í karla- og kvennastörf. Könnunin
leiddi einnig í ljós að rúmlega helmingur
barna frá 2—6 ára njóta ekki dagvista á vegum
bæjarins, en nokkuð er um það að dagmæður
sem ekki eru skráðar, annist gæslu barna.
Töluvert vantar á að könnun af þessu tagi
gefi fullnægjandi mynd af ástandinu, en hins
vegar veitir hún mjög augljósa vísbendingu.
Hún er sú að mjög mikið vantar á að jafnrétti
til starfs og launa sé ríkjandi milli kvenna og
karla. Þessu ástandi verður ekki breytt í einu
vetfangi — til þess er hefðin allt of rótgróin.
Að því þarf hins vegar að vinna að raunveru-
legt jafnrétti náist að því marki sem mismun-
ur kynjanna leyfir og að þetta jafnrétti verði í
allra augum eðlilegur og sjálfsagður hlutur.
Ötullega er nú unnið á hinum ýmsu sviðum
jafnréttismála hér í landinu. Könnunin sem
jafnréttisnefnd Akureyrar lét framkvæma er
einn liðurinn í því að opna augu fólks fyrir
ástandinu. Að því leytinu er hún góðra gjalda
verð. Ekki verður tekið á vandamálum nema
vitað sé hver þau eru. Hins vegar eru fjöl-
margir sem líta ekki á þessa mismunun kynj-
anna sem neitt vandamál, heldur eðlilega af-
leiðingu aldagamallar verkaskiptingar, sem
að sumu leyti verður ekki umflúin. Hugarfars-
breyting verður ekki í einni svipan.
Því miður virðist manni oft sem áherslurnar
í baráttunni fyrir jafnrétti kynjanna séu
rangar. Það virðist nánast gengið út frá því að
jafnrétti til starfa og launa verði ekki náð
nema öll börn fái rými á dagvistarstofnunun-
um svo konan komist út á vinnumarkaðinn.
Það virðist stundum gleymast að börnin eiga
allan rétt í þessum málum. Þau eiga rétt á
umhyggju foreldra og ættingja. Því er miklu
mikilvægara að skapa þær aðstæður í þjóðfé-
laginu að foreldrar geti skipt með sér verkum,
á heimilunum og vinnustöðunum. Séu áhersl-
urnar rangar of lengi getum við staðið uppi
með dagvistarskyldu, áður en skólaskyldan
tekur við. Slíkt kerfi gæti orðið dýrara og
ómannúðlegra heldur en ef foreldrum væri
einfaldlega greitt kaup fyrir að vinna á heim-
ilunum og annast sín börn. Gæsla bama utan
heimila og vinnuþrælkun foreldra eru ekki
markmið sem sækjast á eftir.
BÆKUR
Heiðrekur Guðmundsson:
Mannheimar (Ijóðaúrval)
Gísli Jónsson valdi og ritar formála.
Útg. Almenna bókafélagið
„Svo harmþrungið er löngum
mannlegt hlutskipti, að markið
næst ekki fyrr en maðurinn er
ekki lengur fær um að njóta þess
ágætis sem í því er fólgið. Og
hvers vegna þá að keppa að
markinu eða biðja þess að
draumurinn rætist?“
Ofanrituð grein er tekin úr for-
mála Gísla Jónssonar fyrir úrvali
þessu og er stórkostleg á margan
hátt. Pó flestir muni geta viður-
kennt sannindi hennar kailar hún
einnig á rökræðu, andmæli. En
merkust er hún vegna þess að
hún er snilldarlega orðað ein-
kenni á mörgum ljóðum Heið-
reks: Hann finnur víða sárt til
þess að það sem menn þrá og
berjast fyrir næst þá fyrst, ef það
þá næst, er menn hafa misst hæfi-
leikann til að njóta þess. Pá er
spurning hvort fengur sé að því
að draumurinn rætist. Sóknin að
markinu gæti átt höfuðgildið í
sjálfri sér.
Gísla hefur sannarlega verið
vandi á höndum að velja 101
kvæði úr ljóðabókum Heiðreks.
Ef ég ætti að svara því hvernig
mér þætti honum hafa tekist það
gæti ég það ekki. Raunar hefði
verið hið eina rétta að gefa ljóð
þessa höfundar öll út nú, nema
hann hefði kosið sjálfur að fella
úr nokkur kvæði sem væru of
bundin stað og tíma. Það eru svo
fá kvæði í þessum ljóðabókum
öllum sem sjálfgert er að sleppa
að það tók því naumast. Er enda
hvort tveggja að hér er um skáld
gott að ræða og svo hitt að hann
mun hafa tekið það eitt til útgáfu
er hann taldi þess fyllilega vert.
Ég hyggst ekki breiða úr mér í
sambandi við þetta úrval af ljóð-
um skáldbróður míns. Það er
eins og fyrr sjálfgert að sé valið
úr verkum góðs höfundar getur
það ekki orðið annað en afburða-
bók. Hitt er og að flestir ljóð-
vinir þekkja ljóð Heiðreks. Hann
er löngu viðurkenndur sem sér-
stætt og mikið skáld á meðal
þeirra og þeim mun verða þessi
kjarni kær.
Persónuleg skoðun mín er sú
að þegar framtíðarfólk, óháð
átökum milli „isma“ nútímans,
les þessi kvæði muni höfundur
þeirra settur á bekk með fremstu
skáldum um miðbik 20. aldar,
hafandi þá hliðsjón af þeirri
þjóðfélagsgerð er hér var við lýði
á þroskaskeiði skáldsins. Og
nokkur kvæði Heiðreks hljóta að
verða valin í hvert ljóðasýnishorn
aldarinnar, sé valið af óskertu
viti.
En eins og sakir standa er sama
hve skírt gull þessi „gömlu“ skáld
bera á borð: Hinir yngri tefla
óðar gegn því járnblendinu.
Ég vil óska Heiðreki til ham-
ingju með þessa útgáfu ljóða
hans, þakka Gísla Jónssyni
snilldarformála og AB fyrir
myndarskapinn.
Bókin er 175 bls. og falleg þó
ég skilji ekki hvers vegna auðir
stólar eru gerðir tákn á umslagi
Mannheima.
*
Afram skröltir hann þó
PáU Arason fjallabQstjóri rekur
minningar sínar •
Þorsteinn Matthíasson skráði.
Útg. Öm og Örlygur
Hér segir hress maður og óvílinn
af ætt Þúfnvellinga sögu sína og
er af mörgu að taka.
Fyrst voru glöð æskuár á Akur-
eyri og var heimili Páls laust við
atvinnuleysi og skort. Hann gekk
í skóla hjá Steinþóri Guðmunds-
syni er hann var rekinn frá
kennslu sem frægt er. Þá voru
pólitískir alvörutímar.
Ungur lærði Páll á bíl sem þá
var líkt og að læra á flugvél nú,
jafnvel geimfar. Hann dreif sig í
margs konar vinnu, m.a. á síld,
og Ieitaði mjög uppi svaðilfarir
og ævintýr. Dró svo að því er
verða vildi.
Páll fór að ferðast um fjöll og
öræfi, gangandi eða á hestum, og
varð töfraður af veröld þeirra
slóða. Sem bílaáhugamaður mun
hann hafa tekið vel eftir leiðum;
og fyrr en varði var hann farinn
að keyra Fordinn á óruddum
öræfaslóðum. Páll varð síðan
brautryðjandi í fjallaferðum með
fólk á bifreiðum, fór fyrstur upp
úr Bárðardal um Sprengisands-
leið og allar götur norðan heiða.
Hann fór austur um Langaness-
strendur, um Vopnafjörð, austur
um allt til Djúpavogs og gerði
Papey að viðkomustað. Síðan
kom Suðurlandið með jökulám
og eyðisöndum.
Meginsagan fjallar um þessar
endalausu fjallaferðir og baráttu
við ótrúlegustu örðugleika, veg-
laus hraun og vatnsföll. En
viljinn, áræðið og oft fífldirfska
sigruðu hverja þraut.
Páll eignaðist fljótt keppinauta
í þessu brautryðjandastarfi og
þóttu þeir ekki allir aldæla. Guð-
mundur Jónasson fær nokkrar
hnútur hér. En Páll lét aldrei
deigan síga, hvað sem á gekk.
Bifreiðar með drifi á öllum
hjólum gjörbreyttu ferðalögun-
um til bóta: Vegleysurnar voru
smátt og smátt lagfærðar og
ferðamál þróuðust í átt til þess
sem við þekkjum nú. Þá fór Páll
að hyggja að erlendum ferða-
mönnum, opnaði ferðaskrifstofu
og flutti landa sína út með
skipum, ók þeim svo á „Pálínu“
sinni suður um alla Evrópu. Út-
lendinga flutti hann til íslands og
kynnti þeim ódáðahraun okkar
og vonarskörð. Hér var hann því
einnig í röð frumkvöðla.
En það er fleira en svaðilfarir
einar sem gera lesturinn spenn-
andi: Páll er ófeiminn að tjá sig,
drjúgur af kvenhylli sinni og oft
virðist glasi hafa verið lyft. Þó er
víst að það hefur verið Páll en
ekki Bakkus sem stjórnaði pel-
anum. Fyllibytta hefði ekki unnið
afrek á borð við þau er hér segir
frá. Honum er ljóst að hann hef-
ur þótt göslari vera - og var á
orði haft að farartæki hans væru
ekki alltaf gljábónuð. En áfram
skröltu þau þó.
Og ekki má gleyma því að Páll
segist hafa verið nasisti frá barn-
dómi; sá þó fljótt og viðurkennir
nú mistök þeirra og skepnuskap.
Hér er sem sagt söguefnið yfrið
nóg og á annað hundrað ljós-
myndir skýra lesmál og skreyta.
Mun þar margur fullorðinn
þekkja sjálfan sig og minnast
glaðra stunda í fylgd með Páli
Þátturinn hefst með vísu eftir
Sigurð Kristjánsson er síðastur
manna bjó að Grýtu í Grýtu-
bakkahreppi og dó gamall og
blindur 1912. Hann var bróðir
Davíðs á Jódísarstöðum, er orti
Hvalbraginn fræga. Vísan varð
til eftir orðaskak eitthvert milli
Sigurðar og Þorsteins Jónas-
sonar á Grýtubakka:
Við skulum ekki þreyta þras,
það mun hollast báðum.
Okkar beggja æviglas
út er runnið bráðum.
Sigtryggur Símonarson yrkir
svo um pólitísk morð. (í lönd-
um sem telja sig lýðræðisleg.)
Haturs éls er margoft morð
í myrkri þelsins valið.
Víða er frelsi aðeins orð,
inni í helsi falið.
Næstu vísu nefnir Sigtryggur
Skammdegi:
Skammdegis oft skefla spor,
skært er Ijósið buga,
en þegar mætast von og vor
verður bjart í huga.
Leó Jósefsson kvað er rætt
hafði verið um menntamál í
fjölmiðlum dag eftir dag:
Menntun virðist mönnum góð.
Á menntun sífellt klifa.
Nú er eins og þessi þjóð
ei þurfi á öðru að lifa.
Þegar saumastofan Snælda var
sett á laggirnar á Þórshöfn, hóf
kona Leós þar störf. Færði hún
bónda sínum peysu að gjöf, sem
þar var unnin. Þá orti karl í
gleði sinni:
Handbrögð kvenna hagleiksrík
hafa snilld ómælda.
Nú er ég kominn í fagra flík
sem framleitt hefur Snælda.
Þessa vísu orti maður í Bárðar-
dal:
Árakyn sitt enn á ný
eykur gamli skolli.
Pað er að verða óhreint í
andans stöðupolli.
Annar svaraði:
Viljir þú maður vinna að því
að vaxi gróðurinn holli
ræktaðu blóm og aldin í
andans stöðupolli.
Svo bar við þegar Friðbjörn
Guðnason var sláturhússtjóri á
Grenivík, að stúlkan sem þvoði
kjötið taldi þvottakústinn alltof
linan og vildi fá nýjan og betri
til verksins. Þá orti Friðbjörn:
Kafrjóð meyjan kjötið þvær,
kveinar hátt og stynur:
„Hann sem þú lést mig hafa í gær
hann er alltoflinur. “
Illt er að heyra elskan mín,
er það mjög til baga.
Ég veit að rík er þörfin þín,
þetta er skylt að laga.