Dagur - 11.05.1984, Blaðsíða 4

4 - DAGUR -11. maí 1984
ÚTGEFANDI: ÚTGAFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 150 Á MÁNUÐI -
LAUSASÖLUVERÐ 22 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR:
HERMANN SVEINBJÖRNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN:
EIRlKUR ST. EIRfKSSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI: 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Fólksflutningar
af landsbyggðinni
í nýútkominni ársskýrslu Fram-
kvæmdastofnunar ríkisins kem-
ur fram að á síðustu fjórum
árum hafi orðið geigvænleg
byggðaröskun á landsbyggð-
inni. Frá 1980—1983 að báðum
árunum meðtöldum tapaði
landsbyggðin 2.419 manns til
suðvesturhorns landsins, sem
samsvarar því að 2,9% íbúa
landsbyggðarinnar í upphafi
þessa tímabils hafi flutt á brott.
Eftir áratuga byggðaröskun
náðist loks jafnvægi í fólks-
flutningum milli landsbyggðar
og Suðvesturlands á árunum
1975-1979. Þetta var á svo-
kölluðum Framsóknaráratug,
þegar mikil atvinnuuppbygg-
ing var um allt land. Á árinu
1980 má segja að þessu ör-
stutta jafnvægistímabili lyki og
síðan hafa fólksflutningar frá
landsbyggðinni aukist ár frá
ári. Vart verður annað séð en
þessi fólksstraumur sé í örum
vexti og verði óviðráðanlegur,
ef ekki verður gripið í taumana
strax.
í ársskýrslu Framkvæmda-
stofnunar segir Bjarni Einars-
son, framkvæmdastjóri
byggðadeildar, að ástæður fyrir
því að nú halli svo mjög undan
fæti á landsbyggðinni séu
hversu miðsækin öll þjónustu-
starfsemi sé til höfuðborgar-
svæðisins. Hann bendir á að á
árinu 1982 hafi t.d. aðeins 15%
starfa í þjónustugreinum orðið
til úti á landi, en 85% á suðvest-
urhorninu. Bjarni segir í skýrslu
sinni:
„Sú þróunarstefna sem lesa
má út úr þessum tölum er ugg-
vænleg. Haldi svo áfram virðist
ný flóðbylgja flutninga af
landsbyggðinni til Suðvestur-
lands vera að rísa, í líkingu við
þá sem skall á höfuðborgar-
svæðinu og Suðurnesjum á
sjötta áratugnum. Slíkt er hvor-
ugs hagur, Suðvesturlands né
landsbyggðar, og er síst af öllu
hagkvæmt fyrir þjóðarheildina.
Slík þróun getur komið upp víta-
hring sem erfitt getur verið að
rjúfa og kann að leiða til þess
að sífellt verði erfiðara að
manna hinar þýðingarmiklu
fiskvinnslustöðvar úti á landi
og öllu mannlífi á landsbyggð-
inni hraki.
Hins vegar leiðir slík þróun til
vaxandi þenslu suðvestan-
lands og aukins tilkostnaðar á
fjölmörgum sviðum. Líklegt er
að mikil byggðaröskun drægi
verulega úr hagvexti. Á Suð-
vesturlandi búa nú yfir 142 þús.
manns sem eru tæp 60% þjóð-
arinnar. Hagkvæmast er fyrir
þetta fólk að búa nokkurn veg-
inn við eigin fólksfjölgun. Hin
ýmsu kerfi svo sem skólakerfi,
umferðarkerfi o.s.frv. geta þá
þróast átakalaust og á hag-
kvæman hátt. Flóðbylgja inn-
flytjenda af landsbyggðinni
mun raska þessari uppbygg-
ingu jafnframt því sem nýting
dýrra mannvirkja á lands-
byggðinni minnkar."
Bjarni bendir á að fyrst og
fremst þurfi að byggja upp iðn-
aðar- og þjónustugreinar á
landsbyggðinni, til að hamla
gegn þessari óheillavænlegu
þróun.
, ,Hinn rauði dagur
er aö láta lit
Það er langt síðan ég þóttist sjá
að hugsjónir hins 1. maí, hátíðar-
dags verkalýðsins, væru farnar að
upplitast. Dagurinn er ekki leng-
ur sérstök hátíð verkamanna
heldur almennur frídagur. Hug-
takið „verkamaður" er einnig
nokkuð óljóst orðið enda fullt
eins oft talað um „launþega" og
„launþegahreyfingu". Og hver er
ekki launþegi á landi hér? T.d.
eru ráðherrar þar á lista; og for-
stjórar eru á launum hjá fyrir-
tækjum sínum sem bæjarfélög og
ríki eiga að meirihluta og reka
núorðið (ef ekki beint þá óbeint,
með því að koma í veg fyrir að
þau geti nokkurn tíma farið á
hausinn).
Þessi útvíkkun hugtaksins
„verkamaður" hefur slævt öll skil
milli stétta og sáttahyggjan er svo
rík að sumir aðilar hátíðardags-
ins lýsa því yfir að hluti ávarps
hans, er þeir undirrita, sé í al-
gjörri mótsögn við vilja þeirra
sjálfra og meirihluta þjóðarinnar
(sbr. viðtal við Magnús L.
Sveinsson í „Síðdegisvöku" út-
varpsins). Og þeir undirrita að-
eins til að varðveita friðinn og
halda samstöðuna! Þetta hefði
nú fremur verið kallað geðleysi
en félagshyggja í gamla daga með-
an 1. maí var baráttu- og hátíðar-
dagur verkalýðs, þ.e. þeirra sem
unnu erfiðisvinnu við hin aum-
ustu skilyrði á sultarlaunum en
vissu hug sinn. Þá var hvorki
verslunar- né BSRB-fólk með; og
síðan hætt var að hrækja á
göngumenn 1. maí úr dyrum
broddborgaranna hefur dregið úr
göngugleðinni - enda erum við
nú öll á sama báti, orðnir góð-
borgarar og hvítflibbamenn í
dyrum dýrra húsa. Og um þetta
er ekkert nema allt gott að segja.
Fyrir þessu var verið að berjast.
En er þá forsenda dagsins
brostin? Ég svara því neitandi -
en hún er breytt. M.a. þyrftu
launþegar að Iáta pólitíska
flokksforystu, þá er þykist eiga
þá, vita að þeir eru ekki eign
neinna nema sjálfra sín, að þeir
styðja aðeins þá frambjóðendur
sem sinna hag þeirra jafnt, hvort
þeir eru í stjórn eða stjórnar-
andstöðu. En reynslan hefur sýnt
að meirihlutinn gerir það ekki.
Stjórnmálamenn eru einskis
megnugir nema í krafti þess valds
sem fólkið ljær þeim og það vald
vinna þeir ekki með úreltum slag-
orðum frá 3. og 4. áratugnum
heldur þeim trúnaði er þeir sýna
í verkum sínum, dagsins í dag.
En því miður hefur mikilleik-
inn slaknað við áreynsluskort í
velsæld þeirri er feður okkar og
mæður skópu okkur með berum
höndum á fyrstu áratugum aldar-
innar. Það er þeirra dagur sem er
að láta lit í höndum okkar.
Saga í tveim köflum
Skyldi eftirstríðskynslóðin gera
sér ljós afrek foreldra sinna? Veit
hún hve furðulega stutt er síðan
t.d. elli- og örorkubætur komu
til, barnameðlög, ókeypis læknis-
þjónusta og lífvænleg laun - ell-
egar orlof og sumarfrí? Nei, ekk-
ert af þessu bauðst fyrir stríðs-
fólkið. Allt er það árangur óþrot-
iegrar baráttu einnar kynslóðar
er alheimti sjaldnast laun sín að
kveldi.
En mikilvægastur af öllu þykir
þó mörgum fyrirstríðsmanni sá
möguleiki sem opnaðist öllum til
menntunar. Skólaganga var að-
eins möguleg efnamannabörnum
áður; en menntaþráin brann jafnt
í brjóstum öreigabarnanna. En
það var enginn útvegur.
Nú er það skylda að menntast,
ljúf skylda, skyldi maður ætla.
Og allt þetta er vert að virða og
meta á degi launþeganna. En því
miður: Nú eru þeir sem lögðu
hornstein velferðarinnar þeir al-
snauðustu í þjóðfélaginu, gamal-
menni og öryrkjar sem oft urðu
það vegna þrældómsins.
Kannski má segja að út í
nokkrar öfgar sé nú komið með

félagsmálapakkana. Kannski er
jafnaðarmennskan um of þegar
jafnt ríkir og snauðir fá sömu
lýðhjálp. En það er ættararfur
hreppsómaganna gömlu að telja
snauðum manni minnkun í að
þiggja félagslega hjálp nema
milljónamaðurinn fái hana líka.
Enn má nefna mikilsvert mál
er fylgdi jöfnuði og bættum efna-
hag almennt - en það er fjörun
stéttamunar. Hann á sér ekki
lengur rætur í efnahag fyrst og
fremst, eins og áður, kannski
fremur í mun menntunar. Enn
tóra nefnilega nokkrir meðal
okkar sem ekki nutu nema stop-
ullar farkennslu og máttu þakka
fyrir. Þeir kunna að hafa minni-
máttarkennd gagnvart langskóla-
fólki nútímans. En arfur fortíðar
í hugsun er ríkur: Enn þráast
margir við að játa gildi menntun-
ar, einkum sérfræðináms og velja
ekki fremur sérmenntaða menn í
starf sem heyrir þeirra grein. Og
til hvers var þá verið að kosta þá
til slíks?
Það brennur undrun og gremja
í hugum gamla fólksins sem
hlustar á eymdarsón og sultarvæl
þeirra er hafa allt til alls. Saga
þessarar aldar er í tveim kapítul-
um og gæti sá fyrri heitið skortur,
hinn síðari allsnægtir.
Kaldir fingur
og langir
Þeir voru að ræða um lág laun og
veisæld að kvöldi 1. maí. Fólk á
vinnustöðum var spurt. Margir
sögðu að launin væru of lág því
jllt væri að láta þau endast fyrir
nauðsynjum (teygjanlegt
hugtak). En það spurði enginn
hvers vegna vara hefði ekki lækk-
að þar eð bæði laun og vextir
hefðu lækkað. Og enginn minnt-
ist á það versta, sem nálgast þó
reimleika í þjóðfélaginu:
Það var algengt hér áður, með-
an menn tóku almennt í nefið að
fyrir þeim urðu kaldir fingur í
tóbakspungnum. Það voru, að
sögn, fingur framliðinna tóbaks-
manna er hungraði dauða í
nefdrátt. Nú eru menn því miður
hættir að taka í nefið og finna
því enga fingur í þeim ílátum.
Aftur á móti verður þeirra dag-
lega vart í seðlaveskjunum okkar
- hinna köldu og löngu fingra
„stóra bróður", ríkisins.
Aldrei greiðum við svo krónu
að stóri bróðir gómi ekki helm-
inginn. Og hætt er við að mölur
og ryð séu óvenju áleitin í ríkis-
kassanum. Þegar fé þrýtur þar er
aðeins ein leið sem lykilhafar
kassans þekkja og hún er í veskin
okkar.
Þó er talið að til séu þeir er búa
yfir þeim dulrænu hæfileikum að
geta gert aurana sína ósýnilega,
geta villt um fyrir hinum löngu og
köldu fingrum stóra bróður. Mér
hefði fundist að þetta hefði mátt
vera hluti umræðunnar 1. maí.
Eins hefði mátt minnast ráðherr-
anna er gerðu 20 þús. kr. skuld-
ina okkar 1979 að 120 þús. kr.
skuld 1983. Það hefði mátt nefna
uppvakning þann er kallast tíska
og einkum er att á konur og ungl-
inga - og ærslanda þá er kallast
auglýsendur, þ.á m. ferðaskrif-
stofur og flugfélög sem helst vilja
æra alla út úr landinu. Það eru
nefnilega ótrúlega margir aðilar
sem renna hýru auga til auranna
okkar.
En hvort aurarnir okkar eru
margir eða fáir segir minnst,
fengjum við varið þá fyrir hinum
köldu og löngu fingrum drauga
nútímans.