Dagur - 10.12.1985, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - 10. desember 1985
.bækuL
Ólafur I. Magnússon:
Þjóðskáldið séra
Matthías Jochumsson
Útgefið á kostnað höfundar
„Sæmd er betri en fé“, lætur
skáldið Matthías Ásdísi á Bjargi
segja við Gretti son sinn. Þetta
hefur verið skoðun skáldsins og
mótað feril þess. Eins hygg ég að
sama vissa hafi búið í hug höf-
undar þessarar bókar. Það virð-
ist ekki vera neitt spaug fyrir
stærri forlög að gefa út bók, hvað
þá einstakling. Sæmdarhugtakið
hefur verið ríkara hjá Ólafi en
fjárvon er hann réðist í að rita og
gefa út þessa bók. Sæmd beggja.
En þetta tókst vel, báðir hafa
stækkað í huga mér við lesturinn.
Ég tel bókina bæði vel unna og
tímabært framlag á 150 ára af-
mæli þjóðskáldsins, þessa elsku-
lega tröllkarls frá Skógum vestur,
hetjunnar hjartaprúðu.
Eg sagði um daginn í smágrein
um afmælisbarnið, Matthías, að
guð hefði gefið honum það besta
sem manni yrði gefið: Mikla
sorg, mikla gleði, og fleira taldi
ég til. Einhver hafði orð á að
mikil sorg væri vart góð gjöf
nokkrum manni. Ég hefði
kannski átt að segja „skáldi". Því
skáld, sem þær systur Sorg og
Gleði hafa ekki lostið sprota
sínum, verður aldrei nema hand-
verksmaður.
Ég sagði eitt sinn í eftirmæli
um annað skáld: „Að eiga sýn til
sólar gegnum ský/ og sorg í
hjarta, það er skáldi nóg.“ En á
það ekki við um fleiri?
Ólafur rekur hér æviferil Matt-
híasar frá fæðingu til dauða.
Traustar heimildir, velvild og
næmur skilningur einkenna
verkið. Sagt er frá fremur erfiðri
æsku drengsins vegna fátæktar
foreldra er urðu að senda hann í
misjafnar vistir, frá bættum að-
stæðum hans er hann flyst til
Flateyjar, frá námi heima og er-
lendis, prestsstarfi, missi tveggja
eiginkvenna og giftingu i þriðja
sinn, þeirri konu er lifði síðan við
hlið hans og ól honum mannvæn-
leg börn. Það er skilmerkilega
sagt frá sálarstríði Matthíasar á
árum hins mikla missis, sorgarár-
um, síðan ferðalögum og kynn-
um við mestu andansmenn í ná-
grannalöndum og heima, blaða-
mennsku og flutningum milli
staða, uns hann finnur framtíðar-
heimili hér í bæ.
En vitanlega er skáldskapur og
ritstörf rauði þráðurinn í verki
þessu. Þar bregst höfundi ekki
smekkurinn og skilningsgáfan;
hann dáir skáldið eins og al-
menningur gerði yfirleitt og gerir
enn. Öðruvísi brugðust sumir
gagnrýnendur þeirra tíma við,
einkum í sambandi við mannúð-
ar- og þjóðfélagskveðskap Matt-
híasar. Minnir það nokkuð á
sleggjudóma róttæklinga um
Davíð frá Fagraskógi síðar.
Koljegi þeirra, Gestur Pálsson,
skrifaði m.a. um Matthías vegna
mannúðarkvæða hans. „Matthías
er enginn læknir, hann hvorki
sker í eða græðir með ljóðum
sínum, þó hann segist vilja
„lækna sár er svíða“.
En mannkærleikans skáld er
hann allt um það. Ef lýsa ætti
mannást Matthíasar, þá væri
það, að taka allt mannkynið í
fangið, þrýsta því með blíðu að
brjósti sínu, kyssa það og leggja
það svo ofurhægt í rúmið, breiða
ofan á það og syngja svo yfir því
yndisfagran sálm með ljómandi
vögguvísu."
Þessir töldu meiri mannást að
bylta öllu þjóðfélaginu í von um
betra, þó það svo kostaði hálfa
þjóðina lífið. Reynsla þess er
komin í ljós.
Ólafur mun fyrst hafa ætlað að
skrifa um leikritagerð Matthíasar
og þýðingar leikverka; en sem
betur fer óx honum áræðni að
vinna þetta ágæta verk og færa
samtíð sinni vel dregna mynd af
einum best gerða syni þjóðar
okkar. Væri nú vonandi að æskan
fái að kynnast þessum mannvini
og skáldi, m.a. gegnum skólana.
Þá hefur hún aukið skilning sinn á
göfgi listarinnar, manndómsins
og trúnni eins og barnshjartað
meðtekur hana. Skiiið, „að sæmd
er betri en fé“.
Biskupinn okkar, séra Pétur
Sigurgeirsson, skrifar formála að
bókinni, er það góður bókarauki,
svo og nokkrar myndir viðkom-
andi efni.
Og dagur leið.
12 sönglög eftir Birgi Helga-
son.
Teikningar: Aöalstcinn Vest-
mann.
Útg. Skjaldborg.
Þetta er þriðja sönglagahefti
Birgis. Áður komu: Vorið kom,
10 sönglög 1973 og Það ert þú, 12
-bækuc
Hermann Sveinbjörnsson skrifar
Hvar eru bömin?
Skjaldborg hefur gefið út bókina
Hvar eru börnin? eftir Mary
Higgins Clark. Sagan greinir frá
ungri fjölskyldu sem býr á af-
skekktum stað á Nýfundnalandi.
Þorpið er lítið, allir þekkja alla,
eða svo gott scm. Þorpsbúar
þekkja þessa litlu fjölskyldu,
heillandi börnin og foreldrana
sem eru hvers manns hugljúfi. Þá
dynja ósköpin yfir. Börnin hverfa
og sama dag birtist ónafngreind
grein í staðarblaðinu, þar sem
fortíð móðurinnar er rifjuð upp.
Hún hafði verið ákærð fyrir að
fyrirkoma börnum sínum tveim-
ur nokkrum árum áður. Ekkert
vitnaðist um það hvað af börnun-
um varð, nema hvað líkin fund-
ust síðar. Móðirin var talin hafa
drepið þau. Allt benti til þess að
svo hefði verið. Vegna ónógra
sannana var ekki hægt að dæma
hana, en það sættu sig ekki allir
við þá niðurstöðu.
Hún flutti til þessa afskekkta
staðar - kynntist ungum og efni-
legum lögfræðingi - og þau gift-
ust og eignuðust börn saman. Þá
skyndilega er eins og allt sé að
endurtaka sig. Aftur hverfa börn-
in hennar. Vegna fortíðar móð-
urinnar eru fjölmiðlar, löggæslu-
menn og aðrir fljótir að dæma
hana. Martröðin endurtekur sig.
Þetta er geysispennandi saga -
ein af þeim sem erfitt er að leggja
frá sér. Uppbygging sögunnar er
með þeim hætti að lesandinn tek-
ur fullan þátt í því hugarangri
sem sögupersónurnar líða.
Spennan eykst með hverri blað-
síðu. Smátt og smátt kemst les-
andinn að því hvað er að gerast -
en hver veldur og hvernig enda
þessi ósköp? Það upplýsist ekki
fyrr en í sögulok.
Auðvelt er að mæla með þess-
ari bók. Þetta er góð afþreying,
spennandi lesning sem grípur
hugann. HS
sönglög 1982. Þessi voru fyrir
einsöng, nú er útsett fyrir
blandaðar raddir. Textar eru eftir
ýmsa höfunda og allir frambæri-
legir. Birgir er fjölhæfur lista-
maður. hann semur geðþekk lög,
gerir sjálfur ágæta texta, skrifar
nótur fallega og ekki má gleyma
hans mikla starfi sem söng-
kennara og söngstjóra hjá Barna-
skóla Akureyrar til margra ára.
Öll þessi sönglagahefti eru sér-
stakt augnayndi vegna frábærra
skreytinga Áðalsteins listmálara
Vestmanns. Gaman þegar svo
happasæl samvinna tekst milli
listamanna. Prentsmiðja Björns
Jónssonar á einnig heiður af
góðri prentun. Þessi lög eru sama
merki prýdd og hin fyrri, geð-
þekk, auðlærð og tónræn. Fyrri
heftin hafa flogið út. Þetta er
verk sem gleður bæði auga og
eyra.
Höfundur: Arthur Hailey.
Sterk lyf
Þýðandi: Hersteinn Pálsson
Útgefandi: Bókaforlag
Odds Björnssonar
Þetta er mikil saga, spennandi
eins og flest það sem þessi höf-
undur gerir. En þetta er einnig
ádeiluverk. Höfundur hefur
kynnst sjúkrahúsum, lyfjum og
læknum; og nú flettir hann ofan
af þeim svívirðilega skollaleik
sem framleiðendur og sölumenn
lyfja leika. Hér er salan í fyrsta
sæti. Lítt prófuð lyf eru sett á
markað og öllum ráðum sölu-
tækni beitt að koma þeim í verð.
Reynist lyf skaðlegt eða einskis
nýtt er bara skipt um nafn. Sam-
viskan er sljó, gróðabankinn vak-
andi. En það kann að kosta
nokkuð ef upp kemst. Frægasta
dæmi um slíkt er Thalidomidelyf-
ið sem leiddi af sér þúsundir van-
skapaðra barna. Aðalpersónur
eru Jordan hjónin. Hann er
læknir, hún fyrst sölumaður fyrir
stórt lyfjafyrirtæki, síðan fram-
kvæmdastjóri. Bæði eru þessi
hjón í raun samviskusöm, en
metnaður konunnar og fjármálin
leiða hana þó út á hálar bráutir.
Okkur er sýndur miskunnarlaus
heimur viðskiptanna, þar sem öll
mannleg verðmæti miðast við fé.
Læknirinn skilur betur hvað í
húfi er og aðvarar konu sína með
nokkrum árangri; en hún er, þó
háttsett sé í fyrirtækinu, áhrifalít-
il lengi vel. En læknirinn hefur
einnig sinn siðferðisvanda við að
glíma: Samábyrgð lækna. Hann
og aðrir starfandi læknar þegja í
fjögur ár yfir að einn úr hópnum
er eiturlyfjaneytandi og hefur þó
vissulega framið óbætanlegan
verknað er leiddi til dauða
sjúklings. Þannig er þessi lokaða
veröld í augum höfundar, rotin
og glæpsamleg. En sagan er
óneitanlega spennandi og lær-
dómsrík. Þýðing er góð og allur
frágangur bókarinnar sem er 328
bls.
Gengnar leiðir
II bindi.
Jón Gísli Högnason ritstýrir
Útgefandi: Bókaforlag
Odds Björnssonar
Gengnar leiðir eru sagnir sam-
ferðamanna. Þeir sem segja frá
eru: Sigrún Sigurðardóttir, Krist-
inn Sigurðsson, Jón Eiríksson,
Árni Sigurðsson, Hannes G.
Hannesson, Egill Egilsson og Jón
Pálsson. Allt er þetta fólk af
Suðurlandi og flest fætt um síð-
ustu aldamót. Hæpið er að tala
um „höfund“ slíkra verka og
þessi aðferð að láta fólk segja frá
ævi sinni inn á segulband hefur
þann ókost að vaðið er yfir alla
ævina á 20-40 bls. og engu gerð
full skil. Minnir á sumar „viðtals-
bækurnar“. Kosturinn er aftur,
að sérstakur frásagnamáti og
orðatiltæki koma fram, af slíku
er nokkuð hér. Sigrún lætur sér
ekki nægja eigin ævisögu heldur
tekur hún sögu móður sinnar
líka, en sú lifði vissulega brösótta
tíð. En frásagnarhátturinn er sér-
stæður og bót í máli. Jón Pálsson
er hress karl. Hann glímdi nokk-
uð við hinn stórbrotna jarl, Egil
Thorarinsen á Selfossi, og virti
hvor annan. Þá segir hann
skemmtilega frá sérstæðri brask-
náttúru sinni, síðast með bíla.
Egill Egilsson í Króki hemur sig
að mestu við aukastarf sitt, sem
bóndi, þ.e. ferjumanns, yfir
Tungufljót. Þannig hefði mátt
vinna með hinum, láta þá tjá sér-
stæða lífsreynslukafla, hvern um
sig. Nokkrar myndir eru í bók-
inni og hafa frummyndir verið
slæmar fyrstP.O.B. tekst ekki að
fá þær betri en hér sést. Þá er og
rækileg nafnaskrá. „Hver einn
bær á sína sögu“ og hver maður
sína. En þær eru vandsagðar.
Ingibjörg Sigurðardóttir.
Höll hamingjunnar
Útgefandi: Bókaforlag
Odds Björnssonar
Ingibjörg er þá búin að skrifa 26
bækur og heldur sig ávallt við
sömu stefnu: Ást, afbrýði og
rómantík. Hún hefur aldrei dreg-
ið rauða sokka á fætur sér. Hún
hefði þótt góð þessi saga um
1920-40 og sumt fólk kann enn
slíkt að meta. Ungir elskendur, af
betra fólki, geta lent í því að
þriðja persóna trufli sæluvímuna
um sinn. En þetta lagast allt og
Höll hamingjunnar opnast sínum
börnum á sínum tíma. Gaman er
að bera þessa tegund „kerlinga-
bóka“ saman við nútíma sósíal-
Kristján
frá Djúpalæk
skrifar
realisma „kerlingabóka"; þar er
ólíkt tíðarfar. Má ég eigi um
dæma hvort er betra. En forlagið
hefur gert þessa bók óvenju
fallega búna í ferðalagið
E.S. Ég get ekki stillt mig um
að þakka forlagi þessu síðasta heft-
ið af Heima er best. Það var að
mestu helgað þjóðskáldinu Matt-
híasi Jochumssyni, og grein Stein-
dórs einstkök, so og framlag
Ólafs H. Torfasonar, sem hefur
lyft riti þessu á hærra plan. For-
síðan var líka sérstæð.
Bragi Björnsson
frá Surtsstöðum.
Agnir
Útgefandi: Menningarsamtök
Héraðsbúa.
Hér er um að ræða snotra bók
með á að giska 500 lausavísum.
Það er sjaldgæft nú á dögum að
fá slíka bók í hendur þar sem
formgalli verður ekki fundinn á
neinum stað og gjaldgengt efni
alls staðar, þó það verði stundum
að skáhallast ofurlítið vegna hins
hnitaða forms. Sigurður Óskar
Pálsson skrifar formálsorð fyrir
vísunum. Bragi mun nú kominn
á efri ár og trúlega ort frá æsku,
því ferskeytlan verður ekki full-
þroska nema með langri þjálfun.
Ég verð að spara tilvitnanir því
nú hrúgast að bækur sem geta
þarf en rúmleysi til staðar:
Á mér hamast tímans tönn,
tápið lamað þekki,
út í glamurglaða önn
geng ég framar ekki.
Vísunum er raðað eftir efni í
flokka, en ég sinni því ekki:
Ýmsir leggja í upphaf ferða
ekki deigir,
en páskaeggja ungar verða
aldrei fleygir.
Vandi er að greina verð til fulls
viðbragðsseinum taugum,
margur í steinum moli gulls
mennskum leynist augum.
Um eðli og lögmál andstæð því
oft er svara krafið:
Lontan unir læknum í
þó lækurinn þrái hafið.
Fleiri sýnishorn verða ekki birt.
En ég dáist bæði að hagyrðingn-
um og þeim er gerðu bókina
hans.
Jr\ögnL
Hvar
i eru
bðniin.
Eitt ár í einu
Eitthvaö þaö allra fyrsta, sem
hendir menn á lífsleiöinni, er aö
fæöast. Upp frá því er þessa at-
buröar minnst, einu sinni á ári,
og kallað afmæli. Þetta fyrir-
komulag, er svo sem ágætt svo
langt sem þaö nær, en þó eng-
an veginn fuilkomið frekar en
önnur mannanna verk.
Mér hefur dottið í hug, að
koma með smá breytingartil-
lögu í þessu sambandi. Hún er
á þá leið, að fjölga afmælum
framan af ævinni, - hafa þau
svona tvisvar til þrisvar á ári.
Þetta hefur ýmsa kosti. Ég nefni
afmælisgjafirnar í fyrsta lagi. I
öðru lagi, mætti svo nefna þann
möguleika, að taka bílpróf á
sjötta ári, á sautjánda afmælis-
deginum. Sjö ára, eða á tuttug-
asta og fyrsta afmælisdeginum,
mætti svo ganga í það heilaga.
Til að vega upp á móti þess-
um afmælisdagafjölda fyrri
hluta ævinnar, mætti svo að
skaölausu fækka þeim, þegar
miöjum aldri er náð. Þá væri
nóg að hafa þá svona þriðja,
fjórða hvert ár. Gaman væri að
heyra, hvort mönnum þætti
þetta ekki athugandi. Hér er í
raun aðeins um tilfærslu að
ræða en útkoman yrði hér um
bil sú sama.
Kunningi minn, var svo
heppinn, eða óheppinn, að álp-
ast til að fæðast seint í febrúar
eða nánar tiltekiö þann 29. Sá
mánaðardagur er ekki á al-
mennilegum dagatölum nema
fjórða hvert ár. Þess vegna á
þessi kunningi minn ekki af-
mæli nema á fjögurra ára fresti.
Hann er eitilharður á því, að
eldast ekki nema um eitt ár á
fjögurra ára fresti. Þegar við
kunningjar hans og „jafnaldrar"
héldum upp á fertugsafmælið,
bauð hann til mikillar kók-, Prins-
póló- og pylsuveislu í tilefni af
tíu ára afmælinu. En á hinn
bóginn fær hann ekki bílpróf
fyrr en við hin erum búin að
vera eitt ár á ellilaunum, eða á
sextugasta og áttunda afmæl-
isdeginum. Og trúlofun hans
hefur staðið lengi, - hann má
ekki kvænast fyrr en áttræður.
Og nú nálgast óðfluga stóri
afmælisdagurinn, jólin. Þau eru
alltaf um svipað leyti, einu sinni
á ári. Sjálfsagt finnst sumum að
þau mættu vera oftar, en öörum
finnst þetta óþarfi. En sem bet-
ur fer, er mikill meirihluti manna
sáttur við þetta eins og það er
og telur hér engra breytinga
þörf. Engu að síður, verðum við
mörg, þegar líður á desember,
undra lík kunningjanum, sem
fæddist 29. febrúar: Þrátt fyrir
mörg ár, erum við samt svo ung
þennan afmælisdag. Og ætli til
sé nokkuð hollara manni, sem
eldist um eitt ár árlega, en það,
að verða einu sinni á ári, barn?
Högní.