Dagur - 27.04.1989, Blaðsíða 4

3 -- fiUOAG - Q8SÍ !hqs ,'\S TGfiGbjjJ.vsiTiPí
4 - DAGUR - Fimmtudagur 27. apríl 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauðárkróki vs. 95-5960),
EGILL H. BRAGASON, INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjavlk vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Aíkoma Útgerðarfélags
Akureyringa hí“
Útgerðarfélag Akureyringa hf hélt aðalfund
sinn í byrjun vikunnar. í ársskýrslu félagsins
líta ýmsar athyglisverðar staðreyndir varð-
andi afkomuna dagsins ljós. Hagnaður af
rekstrinum minnkaði stórlega frá árinu 1987,
en það ár skilaði ÚA 131 milljóna króna arði.
Árið 1988 varð hagnaðurinn 5,8 milljónir
króna. Þessar tölur segja meiri og lengri sögu
en mörg orð. Geysihár fjármagnskostnaður,
erlendar verðlækkanir afurða, innlendar
kostnaðarhækkanir og samdráttur í afla-
heimildum settu stór strik í rekstur útgerðar-
innar. Fjármagnskostnaðurinn og taprekstur
þriggja af sex togurum sogaði til sín 76 mill-
jóna króna ágóða af fiskvinnslunni, sömu
sögu var að segja um hagnaðinn af rekstri
þeirra þriggja togara sem skiluðu arði í fyrra
hjá félaginu.
Gísli Konráðsson, fráfarandi framkvæmda-
stjóri ÚA, og Sverrir Leósson, formaður stjóm-
ar félagsins, ræddu þessar staðreyndir í fram-
söguerindum um rekstur síðasta árs á aðal-
fundinum. Báðir bentu þeir á nauðsyn þess
að félagið kæmist yfir meiri aflaheimildir
en það hefur nú. í því efni kemur tvennt til
greina. Fyrri kosturinn er að kaupa kvóta
annarra fiskiskipa. Sá möguleiki er hæpinn
enda aflakvótar ekki á lausu nema e.t.v. í
smáum stíl. Seinni kosturinn er að kaupa
togara til félagsins sem hefði rúman afla-
kvóta. Á aðalfundinum kom greinilega fram
að hlutverk forráðamanna Útgerðarfélagsins
á þessu ári væri fyrst og fremst að leita eftir
auknum aflaheimildum því að í óbreyttu
ástandi hlytu umsvifin óhjákvæmilega að
dragast saman.
Útgerðarfélag Akureyringa hf hefur árum
saman verið eitt best rekna sjávarútvegsfyr-
irtækið hér á landi. Friður hefur ríkt um stjórn
félagsins og það hefur vaxið og dafnað undir
handleiðslu framsýnna manna. Mikilvægt er
að Akureyringar skilji að ÚA er eitt helsta
fjöregg atvinnulífsins í bænum. Afkoma fyrir-
tækisins á hverjum tíma hefur víðtæk áhrif í
bæjarfélaginu og endurspeglast í afkomu
þeirra fjölmörgu sem þar starfa að sjávarút-
vegi. Vonandi tekst forráðamönnum ÚA að
ná því markmiði að auka veiðiheimildir togar-
anna þannig að félagið verði áfram sú trausta
stoð atvinnulífs á Akureyri sem það hefur
verið til þessa. EHB
Tómas I. Olrich:
Lykill að þrótt-
mikflli byggðastefnu
Akureyri gegnir sérstöku hlutverki í
íslenskum skólamálum. Þessi sérstaða
á langan aðdraganda. Hún hefst í raun
með flutningi Gagnfræðaskólans frá
Möðruvöllum til Akureyrar 1902.
Afangar á þessari braut eru margir.
Ber þar hæst stofnun Menntaskólans á
Akureyri 1930, Verkmenntaskólans
árið 1984 og Háskólans á Akureyri,
sem hóf störf haustið 1987. Það, sem
hefur verið undirstaða vel heppnaðs
skólastarfs á Akureyri, er ekki síst sú
staðreynd að helstu menntastofnanir í
bænum þjóna landinu öllu. Starfsemi
þessara stofnana er ekki sniðin eftir
þörfum Akureyringa eða Eyfirðinga.
Báðir menntaskólarnir eru nú þegar
stórar stofnanir og eftirsóttar. Við
Menntaskólann á Akureyri hafa frá
upphafi verið nemendur frá öllum
landshlutum. Kynnin, sem þar hafa
verið efld, hafa ekki einungis orðið
nemendum skólans til þroska og skerpt
skilning þeirra á íslensku samfélagi.
Þau hafa einnig haft mikil áhrif á þró-
un skólans sjálfs og þess anda, sem þar
hefur ríkt. Verkmenntaskólinn er einnig
sóttur af fjölmörgum utanbæjar- og
utanhéraðsmönnum, sem setja nú þeg-
ar svip sinn á þá stofnun. Er vonandi
að báðar þessar stofnanir, Verkmennta-
skólinn og Menntaskólinn, fái í friði að
rækja hlutverk sitt sem menntastofn-
anir landsins alls og kalli til sín
nemendur alls staðar að, eftir því sem
starf þeirra og orðstír leyfir.
Bakgrunnur háskólans og
samstarfsaðilar
Háskólinn á Akureyri er ungur og er
grundvallarstarfsemi hans enn í
mótun. Það er mikilvægt fyrir þá
stofnun, að hún nái frá upphafi að
starfa í frjóum tengslum og samvinnu
við stofnanir og fyrirtæki, sem eiga
samleið með henni, bæði innan Akur-
eyrar og utan. Stofnunin nýtur nú þeg-
ar nálægðar og samstarfs við Fjórð-
ungssjúkrahúsið. Sjúkrahúsið hefur
sem háskólasjúkrahús innan sinna
veggja mannafla og þekkingu, sem
háskólanum er og verður til drjúgs
stuönings. Það er ómetanlegt, hve
mikils skilnings og vinsemdar Háskól-
inn á Akureyri nýtur af hálfu Fjórb-
ungssjúkrahússins og hefur notið allt
frá því að undirbúningsstarf að stofnun
skólans hófst.
Þegar litið er til þeirrar merku rann-
sóknastarfsemi, sem farið hefur fram í
Náttúrufræðistofnun Norðurlands, má
fastlega gera ráð fyrir að Háskólinn
efni til samstarfs við þá stofnun. Væri
það líka í fullu samræmi við langa hefð
í náttúrurannsóknum í Eyjafirði, sem
rekja má samfcllt aftur til 19. aldar.
Innan háskólans er nú unnið kapp-
samlega að því að efna til samstarfs
með ýmsunt rannsóknaaðilum, ogmun
árangur þess starfs koma í Ijós áður en
langt um líður.
Sérstakt hlutverk
Fyrir utan heilbrigðis- og rekstrar-
deildir, sem nú eru starfræktar við
Háskólann á Akureyri, hefur honum
verið fengið það hlutverk að veita
menntun og stunda rannsóknir á því
sviði, sem einna mesta þýðingu hefur
fyrir þessa þjóð. Þann 17. mars tók
ríkisstjórnin ákvörðun um að í ársbyrj-
un 1990 skuli starfsemi sjáv-
arútvegsbrautar hafin við Háskólann á
Akureyri.
Hér er um mjög mikilvæga ákvörð-
un að ræða, sem mun skapa stofnun-
inni mikla sérstöðu, ef málinu verður
fylgt rausnarlega eftir. Segja má um
háskólastarfsemi eins og um fram-
leiðslustarfsemi, að styrkur hennar
ráðist verulega af stærð og vægi heima-
ntarkaðarins. Með öðrum orðum skiptir
það miklu máli fyrir háskóla, hvort
starfsemi hans nærist af því umhverfi,
sem hann er sprottinn úr, eða hvort
hann er háður utanaðkomandi blóð-
gjöf. í þessu sambandi geta menn velt
því fyrir sér hvort það sé vænlegri
grundvöllur fyrir frjósama háskóla-
starfsemi á íslandi, að fást við rann-
sóknir og þróunarstörf í sjávarútvegi
annars vegar eða tannlækningum elleg-
ar ensku hins vegar, og er þó ekki ver-
ið að geta lítið úr tannskemmdum
fslendinga eða enskukunnáttu þeirra.
Sérsvið íslendinga
Það er í raun merkilegt umhugsunar-
efni fyrir þjóð, sem lifir á sjávarfangi,
hvers vegna ekki hefur verið rúm fyrir
nám í sjávarútvegsfræðum í 78 ára
sögu háskólastarfs á íslandi. fslending-
ar eru stórtækir í fiskveiðimálum. Þró-
unarstarfsemi og rannsóknir í sjávar-
útvegi og fiskvinnslu eru eitt af fáum
verkefnum, sem þjóðin hefur mögu-
leika á að sinna. þannig að þau verk
hafi alþjóðlega þýðingu. Er það að
sjálfsögðu tengt því hve stórvirk starf-
semin á þessu sviði er hér heima og hve
miklir fjármunir verða til í þeim
atvinnugreinum sem tengjast sjósókn.
I sjávarútvegsbraut Háskólans á Akur-
eyri, sem nú er í undirbúningi, eru
ekki síst fólgnir framtíðarmöguleikar
stofnunarinnar.
Mismunandi hugmyndir
um Háskólann á Akureyri
Þegar frumvarp til laga um háskóla á
Akureyri var til umfjöllunar á Alþingi,
kom í ljós að tvenns konar hugmyndir
eru uppi um hlutverk skólans. Annars
vegar eru þær hugmyndir, sem einna
skýrast komu fram í álitsgerð Banda-
lags háskólamanna, sem var meðal
fylgiskjala frumvarpsins. Þar er það
sagt umbúðalaust að ekki eigi að
stofna annan.háskóla á íslandi. „Há-
skólinn" á Akureyri á að yera, sam-
kvæmt fylgiskjalinu, stofnun þar sem
fram fer „öflug kennsla að loknu
stúdentsprófi í nánum tengslum við
atvinnuvegi þjóðarinnar". í þessu
nefndaráliti kemur fram í hnotskurn sú
skoðun að stofnunin á Akureyri skuli
ekki vera vísindaleg rannsóknastofnun
í sama skilningi og Háskóli Islands. í
þessari grcin verður ekki fjallað um
það viðhorf til Háskólans á Akureyri,
sem fram kom í ræðu Jóns Braga
Bjarnasonar, varaþingmanns Alþýðu-
flokksins, sem valdi starfsemi háskól-
ans fyrir norðan nafngiftina „gagn-
fræðanám" og varaði við „refabúa-
stefnu í háskólamálum". Heldur er
ekki tíunduð afstaða Jóns Baldvins
Hannibalssonar, formanns Alþýðu-
flokksins, sem er nú þeirrar skoðunar
að ekki sé rými fyrir annan háskóla á
íslandi. (Árið 1975 var hann þeirrar
skoðunar að flytja ætti til Akureyrar
mikilvægar deildir Háskóla Islands,
svo sem verkfræði- og raunvísinda-
deild, Tækniskóla íslands, Kennara-
háskóla íslands og fleiri stofnanir.)
Gegn þessum hugmyndum eru svo
lög um háskólann á Akureyri sem taka
það skýrt fram að stofnunin sé „vís-
indaleg fræðslustofnun". Geta svo
málrófsmenn og sérfræðingar í útúr-
snúningum velt því fyrir sér hvers kon-
ar vísindaleg fræðslustofnun það er,
þar sem ekki eru stundaðar rannsókn-
ir! í umræðum á Alþingi kom það skýrt
fram í ræðum menntamálaráðherra
Birgis ísleifs Gunnarssonar og þing-
mannanna Ragnhildar Helgadóttur,
Halldórs Blöndal og Ólafs Þ. Þórðar-
sonar að stofnunin ætti að vera vís-
indaleg rannsóknastofnun. Hér ei; um
afstöðu að ræða, sem skiptir sköpum, í
senn fyrir háskólann, Akureyri. lands-
byggðina og ekki síst fyrir háskóla-
starfsemi á Islandi.
Gildi rannsókna
Háskólanum á Akureyri er það lífs-
nauðsyn að við hann verði efld sem
fyrst rannsóknastarfsemi. Án rann-
sókna fer engin akademísk starfsemi
fram innan stofnunarinnar, sem risið
getur undir nafni. Án rannsóknarhlut-
verksins verður ekki um nein frjó
tengsl við atvinnulíf landsins að ræða,
sem þó er einn megintilgangur með
stofnun háskólans. Án rannsókna
verður Háskólinn á Akureyri það, sem
andstæðingar hans ætlast til að hann
veðri: Dýrt, endasleppt ævintýri, sem
vitnað verður í því til stuðnings að ekki
sé verjandi að standa undir menntun á
„háskólastigi" úti á landi.
Nútíminn er þrotlaus og ofsafengin
leit. í þeim leik er auðvelt að verða
óvirkur áhorfandi. Rannsóknir og
þróunarstarfsemi er það sem atvinnu-
lífið þarfnast æ meir. Á þessu sviði
verður þróunin hröð og miklum fjár-
munum eytt á komandi árum. Það er
einmitt af þessum ástæðum, sem það
er mikilvægt að við verðum með, sem
fullgildir aðilar og sjálfstæðir, ekki sem
áhorfendur. Á Akureyri eru mjög góð-
ar aðstæður til rannsókna á sviði sjá-
varútvegs og fiskvinnslu. Útgerð í hér-
aðinu er mjög öflug og margbreytileg.
Auk þess starfa í héraðinu mörg kröftug
fyrirtæki, sem framleiða vörur og inna
af hendi þjónustu fyrir útgerð, fisk-
vinnslu og fiskeldi.
Skilningur heimamanna
Það er mjög brýnt að Akureyringar og
Norðlendingar allir geri sér grein fyrir
mikilvægi háskólamálsins, bæði á sviði
menningarmála, atvinnumála og sem
áhrifavalds á þróun þjóðfélagsins í
heild. Á þetta ekki síst við um bæjar-
stjórn Akureyrar, þar sem húsnæðis-
mál háskólans tengjast húsnæðismálum
Verkmenntaskólans og fyrirheit um full
afnot af skólahúsinu við Þórunnarstræti
hefur ekki enn verið unnt að efna.
Jarðvegur fyrir rannsóknastarfsemi
er góður á Akureyri. Það hafa Fjórð-
ungssjúkrahúsið, Náttúrufræðistofnun
Norðurlands og rannsóknastofur fyrir-
tækja og stofnana sýnt og sannað.
Menntamál njóta hér langrar hefðar og
vingjarnlegs umhverfis. Það hlýtur að
verða kappsmál, jafnt ríkisstjórn sem
íbúum þessa héraðs, að Háskólinn á
Akureyri verði sterk vísindaleg fræðslu-
stofnun, þar sem saman munu fara
öflug fræðslustarfsemi og rannsóknir. í
tengslum við þessa stofnun munu rísa
samstarfsverkefni milli vísindamanna
og atvinnulífs, samstarfsverkefni milli
skólans og annarra vísindastofnana.
Háskólinn á Akureyri mun verka sem
segull á ungt vel menntað fólk, sem
mun staðfestast í héraðinu og setja
mark sitt á það, sjálfu sér, héraðinu og
landinu til framdráttar og uppgangs.
Rannsóknastarfsemi Háskólans á
Akureyri getur tengst ýmsum fram-
faramálum, sem erfitt hefur reynst að
vinna að m.a. vegna ónógrar aðstöðu
til vísindaiðkana. Gera iná ráð fyrir að
með aukinni rannsóknaaðstöðu og
samvinnu háskólans og stofnana verði
unnt að vinna hér að ýmsum rannsókna-
verkefnum á sviði umhverfis-, náttúru-
verndar- og heilbrigðismála, sem til
þessa hafa verið unnin fyrir sunnan.
Þekking og aðstaða til rannsókna í hér-
aði er raunar grundvöllurinn fyrir því
að löggjöf um náttúruvernd og heil-
brigðismál geti orðið virk.
Forsendur byggðaþróunar
I umræðu undanfarinna ára um byggða
mál hefur það því miður of oft gleymst
að forsendur byggðaþróunar eru ekki
eingöngu pólitískar, heldur einnig
landfræðilegar og efnahagslegar. Þar
ræður miklu hvort aðstæður eru hag-
stæðar eða fjandsamlegar, hvort mað-
urinn þarf að berjast við umhverfið
eða getur nýtt það sér til framdráttar.
Það er.hagkvæmt fyrir þessa þjóð að
efla þéttbýli í Eyjafirði. Hér eru
aðstæður til borgarmyndunar með því
besta á landinu. Hér er hafnaraðstaða
sú öruggasta sem kostur er á. Land-
búnaðurinn er við bæjardyrnar og get-
ur framleitt mun meira en hann gerir
án þess að það kosti fjárfestingar. Og
síðast en ekki síst hefur hér dafnað
ræktarsemi við umhverfið, sem er
óaðskiljanlegur hluti nútíma borgar-
lífs, og er raunar grundvöllur allrar
menningar.
Nú þegar iðnaðarbærinn Akureyri
sýpur seyðið af langvarandi fálæti
stjórnvalda í garð íslensks iðnaðar,
þegar sjávarútvegsbærinn Akureyri
verður að þola eins og önnur sjávar-
pláss, taprekstur og samdrátt, er mikil-
vægt að bærinn treysti stöðu sína sem
menntasetur. Það á við um hlutverk
framhaldsskólanna beggja, sem eiga
að halda áfram að kalla til sín nemend-
ur hvaðanæva. Það gildir ekki síst um
Háskólann á Akureyri, þar sem öflug
rannsókna- og fræðslustarfsemi verður
að tvinnast saman.
í byggðamálum gegnir Akureyri for-
ystuhlutverki. Bærinn er sá þéttbýlis-
staður, sem mesta möguleika hefur til
að þróast til jafnvægis við höfuðborg-
arsvæðið. Á þeirri leið eru menntamál-
in lykill. Sé rétt á honum haldið, munu
ljúkast upp miklir möguleikar.
Tómas I. Olricli.