Dagur - 21.10.1989, Qupperneq 9

8 - DAGUR - Laugardagur 21. október 1989
Laugardagur 21. október 1989 - DAGUR - 9
Nýlega var Halldóra Bjarnadóttir ráðin í fullt starf hjá
Krabbameinsfélagi Akureyrar og nágrennis, en með því var
stigið stórt framfaraskref því hingað til hafa aðildarfélög
Krabbameinsfélags íslands utan Reykjavíkur ekki haft
starfsmenn á launum. Halldóra hefur reyndar verið í 60%
starfi hjá félaginu í 8 mánuði eða frá síðasta hausti og fram
á vor. Helmingur af tekjum Halldóru kemur sem styrkur til
Krabbameinsfélags Akureyrar og nágrennis af tekjum happ-
drættis Krabbameinsfélagsins og er það því óbeinn styrkur
til félagsins á Akureyri þegar miðar eru keyptir þar. í helg-
arviðtali í da'g segir hún frá starfi sínu, ræðir um reykingar,
brjóstakrabbamein og fleira sem starfi hennar tengist.
„Ég byrjaði í 60% starfi hjá Krabba-
meinsfélagi Akureyrar og nágrennis l.
október 1988 og var til 1. júní í ár, en frá
1. september sl. hef ég unnið í fullu starfi.
Þetta breytir mjög miklu því það gefur
mér kost á að geta einbeita mér meira að
þessu starfi, ég þarf ekki að vera eins
margskipt og ég var því áður starfaði ég
líka á Sjúkrahúsinu. Starfið verður miklu
markvissara, en áður fannst mér tíminn
ekki almennilega duga til að Ijúka verkefn-
unum sem fyrir lágu.“
Starf Halldóru hjá félaginu felst í stór-
um dráttum í forvörnum gegn reykingum í
grunnskólum í Eyjafirði í samvinnu við
Krabbameinsfélag Reykjavíkur. Hún sér
um allan rekstur skrifstofunnar, bók-
hald ásamt gjaldkera og endurskoðanda
félagsins og öll sérverkefni í samvinnu við
Krabbameinsfélag íslands, t.d. merkjasölu
og fleira í þeim dúr. „Þá förum við líka í
heimsóknir til ýmissa félaga með fyrir-
lestra, í fyrra töluðum við um breytinga-
skeið karla og kvenna en í vetur ætlum við
aðallega að fjalla um lungnakrabbamein
og reykingavarnir en þetta málefni verður
einmitt aðal verkefni Krabbameinsfélags
Akureyrar og nágrennis í vetur. í samráði
við Krabbameinsfélag Reykjavíkur mun-
um við koma inn á umfjöllun um konur og
reykingar, reykingar og meðgöngu, reyk-
ingar og brjóstagjöf og reykingar og pill-
una svo eitthvað sé nefnt.“
Samhjálparkonur
hafa sérstaka reynslu
Sem starfsmaður Krabbameinsfélags
Akureyrar og nágrennis er Halldóra Sam-
hjálparhópnum innan handar, en þar er
um að ræða mjög virkan hóp kvenna sem
orðið hefur fyrir því að fá krabbamein í
brjóst. „Þær veita hver annarri andlegan
stuðning og sjá um heimsóknarþjónustu á
Sjúkrahúsið til kvenna sem þurfa að gang-
ast undir aðgerð á brjósti. Allt er þetta
sjálfboðavinna og vinna þær mjög mikið
og fórnfúst starf. Hjúkrunarfræðingar á
handlækningadeild FSA vita af þessum
konum og eru með á skrá þær sem kalla
má í svo hver og ein kona sent fær þann
úrskurð að hún sé með krabbamein í
brjósti á rétt á ef hún vill, að fá að tala við
Samhjálparkonu en það er konunum í
sjálfsvald sett hvort þær þiggja þessa þjón-
ustu eða ekki. Þær geta í raun hvenær sem
er haft santband þegar þeim finnst þær til-
búnar til þess t.d. eftir að þær koma heim
og ef þær vita ekki hvert þær eiga að snúa
sér geta þær t.d. snúið sér til mín. Ég held
að það sé mjög gott fyrir konur að hafa
einhverntíma samband við aðrar konur
sent hafa svipaða reynslu. Þær konur sem
veljast til starfsins eru konur sem hafa
komist vel í gegnum sinn sjúkdóm, þ.e.
þær eru komnar yfír andlega áfallið og
hafa unnið vel úr sínum málum. Þær geta
því miðlað óhlutdrægt og rætt um annað
en meðferðarform og annað sem læknalið-
inu tilheyrir. Oftast er spjallað um atriði
sent konur geta ekki hugsað sér að ræða
um við hjúkrunarfólk eða lækna, t.d. um
viðbrögð maka sem hjúkrunarfólk getur
ekki gefið reynslu-svör við. Samhjálpar-
konurnar geta sagt frá eigin reynslu."
Aðspurð unt hvort átt hafi sér stað við-
horfsbreytingar gagnvart reykingum hjá
unglingum sagði Halldóra það augljóst,
því það þyki ekki lengur fínt að reykja.
„Það virðist vera einhver uppsveifla núna
eins og oft er á haustin, en ég hef ekki
fengið þetta staðfest í neinum könnunum.
Ég held að þetta sé vandamál sem hangir á
annari vandamálaspýtu sem er áfengis-
neysla. Bæjarbúar og aðrir íslendingar
þurfa að fara að gera sér grein fyrir því að
áfengisvandamál meðal unglinga hafa auk-
ist til muna og að aldurinn hefur færst
niður. Það er nú einu sinni þannig að
kæruleysi eykst samfara áfengisneyslu,
dómgreindin fer fyrir lítið og unglingar
sem að jafnaði eru á móti reykingum taka
gjarnan sígarettu þegar þeir eru undir
áhrifum. Þarna taka þeir oft sinn fyrsta
„smók“ sem er greið leið að ávana og það
virðast enn vera til ungar stúlkur sem átta
sig ekki á því að það er hægt að vera sjálf-
stæður og „sjarmerandi“ án þess að vera
með sígarettu í hönd.
Vont að kyssa stelpur sem reykja
Sá aldi’r sem er einna erfiðastur virðist
vera 7. bekkur þegar fyrsta skrefið í átt til
fullorðinsáranna er stigið að þeirra mati.
Þá þarf ekki meira til en að krakkar sjái
einhvern sem þeim finnst flottur, með
sígarettu, til þess að sum þeirra vilji gera
þetta líka, en þetta er kannski spurning
um sjálfstæði. Þetta er í raun furöulegt því
ég held að engum finnist fyrstu „smókarn-
ir“ góðir og sumum er það ekki átakalaust
að „læra“ að reykja. Það sem mér finnst
óskynsamlegast og ég hreinlega skil ekki
er að það er meira um að stelpur byrja að
reykja og þær eru erfiðastar í 8. bekk. Á
sama tíma vilja þær vera sætar og smart en
reykingar eru mjög lýtandi, þær valda hár-
losi, tannlosi, hrukkumyndun og grá-
myglulegri húð fyrir utan lyktina sem verð-
ur af þeim; þá hlýtur líka að vera miklu
betra að kyssa stelpur sem ekki reykja svo
þær ættu því að hugsa sig tvisvar um.
Kröftunum vel varið
til forvarnarstarfs
Halldóra sjálf er 32 ára gömul, ntóðir
tveggja drengja og er gift Atla Guðlaugs-
syni skólastjóra Tónlistarskóla Eyjafjarð-
ar. En hvernig stendur á því að hún hefur
svona mikinn áhuga á krabbameini og
starfinu í kringum Krabbameinsfélag
Akureyrar og nágrennis?
„Ég hef brennandi áhuga á þessu
málefni. Það er mikið um krabbamcin í
minni ætt og mér finnst þetta eitthvað sent
höfðar virkilega til mín. Mér finnst kröft-
um mínum vel varið í forvarnarstarf vegna
þess að ég hef 12 ára starfsaldur sem
hjúkrunarfræðingur og held að ég hafi allt-
af verið á röngum enda. Það á betur við
mig að vera þeim megin þar sem ég get
e.t.v. komið því til leiðar að færri komi inn
á sjúkrahús þó hjúkrunarstarfið sé. mjög
gefandi og yndislegt starf. Þó launin séu
ekki há og vinnutíminn oft erfiður, er
þetta mjög svo skemmtilegt starf. Þá nýtist
mér menntunin mjög vel í því starfi sem ég
er í núna.“
Önnur starfsemi
Krabbameinsfélag Reykjavíkur varð
nýlega 40 ára og ákvað félagið að gefa
aðstandendum sjúklinga utan af landi sem
þurfa að dvelja lengi á sjúkrahúsum í
Reykjavík, allt að hálfs mánaðar dvöl á
Hótel Lind því það getur verið erfitt og
dýrt að halda sér uppi utan heimilis. „Það
virðist vera mikil þörf fyrir þessa þjónustu
og Krabbameinsfélagið okkar mun reyna
eftir mætti t.d. að aðstoða fólk héðan sem
þarf að fara til útlanda í dýrar læknismeð-
ferðir."
Mikilvægt að konur skoði
brjóst sín reglulega
Það er mjög mikilvægt öllum konum að
fylgjast vel með brjóstum sínum sjálfar.
Nú gefst þeim kostur á að fara í mynda-
töku í fullkomnu brjóstamyndatökutæki
en þrátt fyrir það segir Halldóra konur alls
ekki mega sofna á verðinum gagnvart
sjálfsskoðun. „Eins og aðrar rannsóknir er
myndatakan ekki 100% örugg og mikil-
vægt að skoða brjóstin eftir hverjar blæð-
ingar, það er mjög góð regla. Éf konur
kunna ekki brjóstaskoðun er best fyrir þær
að fara til kvensjúkdómalæknis og læra
hana. Konur sem koma í leitarstöð Heilsu-
gæslustöðvarinnar í fyrsta sinn eiga t.d. að
fá persónulega kennslu."
Halldóra segir að nokkuð vel hafi geng-
ið að fá konur til starfa þó gjarnan mætti
sjást meiri breidd í aldursdreifingu. Á skrá
eru um 30 konur sem hittast reglulega og
halda með sér fundi. í hyggju er að halda
fund 31. október nk. þar sem gervilima-
srniður mun sýna nýjustu línuna í baðföt-
um, undirfatnaði og brjóstum en þá munu
tvær Samhjálparkonur frá Akureyri hafa
lokið námskeiði hjá Krabbameinsfélagi
Islands og munu væntanlega skýra frá
árangri þess.
Auk þjónustu Samhjálparkvenna geta
konur sem gengist hafa undir aðgerðir á
brjósti fengið brjóstahaldara og brjóst við
hæfi á Bjargi, en þær eiga rétt á einu
brjósti og tveimur brjóstahöldum á ári í
gegnum Tryggingastofnun ríkisins. „Ég er
á Bjargi fyrsta miðvikudag í hverjum mán-
uði milli kl. 17.00 og 19.00 og aðstoða kon-
urnar við að máta auk annars sem kann að
koma uppá, en þær geta auk þessa haft
samband við ntig hvenær sent er ef þörf er
á. Konurnar nýta þessa þjónustu rnjög vel
og eru almennt mjög ánægðar með hana
því það er t.d. mun ódýrara fyrir þær að
koma á Bjarg og velja sér brjóstahaldara
og brjóst heldur en að þurfa að fljúga til
Reykjavíkur til að fá þessa þjónustu. Á
Bjargi erum við líka með gervilimasmið
sem tekur að sér að sérsmíða brjóst ef þörf
er á.“
Mest vitað um lungnakrabbamein
Halldóra segir að í bili telji félagið sig hafa
afgreitt fræðslu um brjóstakrabbamein
sem var aðal verkcfni félagsins í fyrra, en
þá var m.a. staðið fyrir söfnum fjár til
kaupa á brjóstamyndatökutæki sem FSA
var síðan gefið. „Eftir það ákváðum við að
venda um, sérstaklega vegna þess að við
höfðum heyrt karlmenn kvarta sárlega yfir
Reykingar og áfengis-
vandamál unglinga
Halldóra var beðin um að gefa reykinga-
fólki sem vill hætta góð ráð. „Þegar fólk
hefur ákveðið að hætta að reykja þarf það
að taka á vandamálinu í heild sinni.
Venjulegasta afsökunin fyrir því að byrja
aftur er sú að fólk fitnar. Þar er ágætt að
breyta svolítið um lífsstíl með því að auka
hreyfingu og fylgjast með því sem borðað
er. En svo er þetta líkt og með áfengis-
sjúklinga að það hættir enginn nema hann
vilji það sjálfur og hafi nægan viljastyrk til
að halda það út.“
í Reykjavík er starfandi félag sem kall-
ast Styrkur, en það er félag krabbameins-
sjúklinga og aðstandenda þeirra. Her-
mann Ragnar Stefánsson var nýlega ráð-
inn sent starfsmaður Krabbameinsfélags
Islands og hefur hann þreifað fyrir sér um
hugsanlega stofnun slíks félags á Akur-
eyri. Þá er starfandi foreldrafélag krabba-
meinssjúkra barna en Rauði kross íslands
og Krabbameinsfélag íslands gáfu barna-
deild Hringsins íbúð fyrir foreldra krabba-
meinssjúkra barna utan af landi, sem þurfa
að dvelja langdvölum frá heimilum.
Heimahlynning fyrir
dauðvona sjúklinga
I Reykjavík hefur um skeið verið rekin
þjónusta sem kallast heimahlynning og
byggist á ákveðinni hugmyndafræði sem
ættir á að rekja til Bretlands, eða „Hosp-
ice“ kenningunni. „í heimahlynningu ræð-
ur sjúklingurinn meira ferðinni sjálfur og
óski hann t.d. eftir að fá að deyja heima er
allt gert til að hjálpa honum til þess og
hann fær meira að vera með í sinni
meðferð. Tveir hjúkrunarfræðingur og
einn krabbameinslæknir starfa við heima-
hlynningu í Reykjavík og þau fara á
„stofugang“ heim til sjúklinganna. Að
baki heimahlynningar starfar þverfaglegt
líknarráð sem í eiga sæti sálfræðingur,
prestur, tveir hjúkrunarfræðingar, geð-
læknir, félagsráðgjafi, svæfingalæknir og
lyfjafræðingur sem ræða saman hvert ein-
stakt tilfelli og fjölskylduaðstæður og taka
síðan ákvörðun um hvað bcst eigi við
hverju sinni. Segja má að tilgangurinn
með heimahlynningu sé að gefa dauðvona
sjúklingum kost að því að dvelja í heima-
húsi eins lengi og þeir óska og aðstæður
leyfa með því að veita markvissa líknar-
meðferð samkvæmt hugmyndafræði
„hospice“ hreyfingarinnar.“
því að við sinntum aðallega krabbameini
kvenna þó ég vilji halda því fram að það sé
ekki rétt. Lungnakrabbamein er sá sjúk-
dómur sem einna helst er hægt að segja um
að sé bráðdrepandi. Það er sá sjúkdómur
sem einna mest er vitað um af hvaða
orsökum er, vitað er hverjir eru í áhættu-
hópum en það eru einmitt reykinga-
menn, en þegar reykingar eru nefndar á
nafn hættir mörgum til að loka eyrunum."
Ekki er gert ráð fyrir að staðið verði fyr-
ir reykbindindisnámskeiðum á vegunt fé-
lagsins í vetur, en Halldóra segir að það
muni að sjálfsögðu taka þátt í námskeið-
um með Heilsugæslustöðinni á Akureyri
og heilsugæslulæknum muni þeir standa
fyrir þeim. „Þeir sem leita til skrifstofunn-
ar eftir ráðgjöf við að hætta að reykja fá
hana, en við viljurn helst beina spjótum
okkar að forvarnarstarfinu vegna þess að
okkur finnst skynsamlegra að byrgja
brunninn áður en barnið dettur í hann.“
Mikil þörf á Akureyri
Heimahjúkrun á Akureyri er mjög óeigin-
gjörn og nú er mikill áhugi meðal hjúkrun-
arfræðinga og sjúkraliða í heimahjúkrun á
Akureyri að reyna heimahlynningu. „Það
er allt á umræðustigi ennþá, en vel mætti
hugsa sér að hafa slíka þjónustu sem deild
út frá heimahjúkrun og myndi þá verða
myndaður kjarni fólks sem tilbúið væri að
veita sólarhringsþjónustu þegar til þeirra
væri leitað vegna sjúklinga sem óskuðu
eftir því að fá að deyja heima. Einnig er á
umræðustigi innan Sjúkrahússins rnyndun
líknarráðs sem myndi þá standa að baki
þeim hópi sem annaðist heimahlynningu.
Þetta er allt mjög dýrt og því óvíst hversu
fljótt hægt er að konta slíkri þjónustu á
fót, en vissulega verðugt verkefni sem með
samhjálp allra ætti að takast og þá á ég
ekki síst við þá sem ráða í heilbrigðiskerf-
inu. Það er engin spurning að þörfin er fyr-
ir hendi.“ VG
Texti: Vilborg Gunnarsdóttir
Mynd: Kristján Logason

m.a. i
helgarviðtali