Dagur - 27.01.1990, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Laugardagur 27. janúar 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÚSTHÓLF 58, AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 ■ SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI ■ LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON.
RITSTJ.FULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON. UMSJ.MAÐUR
HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON. BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþr.), KARL JÓNSSON (Sauöárkróki
vs. 95-35960), INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSM.: KRISTJÁN LOGASON. PRÓFARKAL.: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSH.: RlKARÐUR B. JÓNASSON. AUGLÝSINGASTJ.:
FRÍMANN FRÍMANNSSON. DREIFINGARSTJ.: HAFDlS FREYJA
RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Liggja tuttugu þúsund
ng stöif á lausu?
Að mati eins helsta hagfræðings
Háskóla íslands gæti þjóðin spar-
að sér um 15 milljarða króna
árlega með því að leggja niður
innlendan landbúnað og hefja
innflutning landbúnaðarvara.
Þessari „speki“ hagfræðingsins
hefur verið mótmælt harðlega af
forsvarsmönnum bænda og ýms-
um þeim aðilum sem láta sér hag
innlends landbúnaðar einhverju
varða. Á hinn bóginn hafa mál-
pípur innflutningspostulanna
hampað niðurstöðu hagfræð-
ingsins mjög og telja hana óum-
deilanlega.
Svo rammt kveður að ofsókn-
um í garð bændastéttarinnar um
þessar mundir að menn eru farn-
ir að leyfa sér kinnroðalaust að
setja fram ótrúlega alvarlegar
rangfærslur sem staðreyndir í
málinu. Þannig hafa ýmsir máls-
metandi menn haldið því fram að
helstu ríkisútgjöld til landbúnað-
ar- og viðskiptaráðuneytis gangi
beint til bænda. Þeir hafa eignað
bændum allt það fé sem fer til
margvíslegustu málaflokka land-
búnaðarins, án þess að taka á
móti nokkurt tillit til skatttekna
ríkissjóðs af sömu málaflokkum.
Síðan hafa þeir deilt í upphæðina
með fjölda bænda. Þetta leyfði
t.d. Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra sér að gera
opinberlega fyrir skemmstu.
Hann fékk það út að bændur
þægju ráðherralaun af skattfé
almennings mánaðarlega. Þessi
reikniaðferð er auðvitað fyrir
neðan allar hellur. Á það hefur
verið bent að með sömu
röksemdafærslu væri hægt að
ljúga því að hver læknir á íslandi
fengi 23ja milljóna króna styrk úr
ríkissjóði árlega. Sú tala fengist
með því að deila fjölda lækna upp
í áætlaðan kostnað við ríkiskerf-
ið.
Tíminn birti á fimmtudaginn
athyglisverða frétt um hvaða
afleiðingar það hefði í för með
sér, yrði innlendur landbúnaður
lagður niður. Þar kemur m.a.
fram að grípi þjóðin „gulleggið"
- þ.e. 15 milljarðana sem fyrr-
nefndur hagfræðingur telur að
hún geti sparað sér með því að
leggja niður landbúnaðinn, megi
ætla að um 12-13 þúsund manns
þyrftu að leita sér að nýju starfi
af þeim sökum. Það starf þurfi
þeir að finna á almennum vinnu-
markaði, þar sem störfum hefur
þegar fækkað í kringum 8 þús-
und á síðustu tveimur árum. Af
þessu verður ekki betur séð en
að skapa þyrfti um 20 þúsund ný
störf í landinu til þess að þjóðin
gæti nýtt sér 15 milljarða
„gróðann" til fulls, auk um 1500
nýrra starfa á ári, sem þarf vegna
fólksfjölgunar.
Þessar tölur hljóta að vera öllu
hugsandi fólki umhugsunarefni.
Auvitað er með öllu útilokað að
skapa yfir 20 þúsund ný störf í
landinu í einu vetfangi, jafnvel á
nokkrum áratugum. Það er verð-
ugt viðfangsefni fyrir títtnefndan
hagfræðing Háskóla íslands og
aðra „reiknimeistara" þjóðarinn-
ar að reikna dæmið til enda. Hver
yrði t.d. kostnaður samfélagsins
af slíku hruni atvinnulífsins?
Hver yrði kostnaðurinn vegna
stórfelldrar byggðaröskunar í
sveitum landsins og ýmsum
þéttbýlisstöðum, þar sem full-
vinnsla landbúnaðarafurða er
veigamikill þáttur atvinnulífsins?
Hver yrði kostnaðurinn vegna
ónýttra mannvirkja út um allt
land og byggingu nýrra, væntan-
lega fyrst og fremst á höfuð-
borgarsvæðinu? Svona mætti
lengi spyrja. Ljóst er að 15 millj-
arða „sparnaðurinn" fyki fljótt út
í veður og vind. Eftir stæði tröll-
vaxinn gjaldaliður, sem væri
þjóðinni með öllu ofviða. BB.
Endurreisn Evrópu og „stórveldin“ þijú
eftir Þórð Ingimarsson.
Nú eru hinir sögulegu atburðir í Austur-Evrópu afstaðnir. Sigur-
víman að renna af fólkinu og ýmsar staðreyndir teknar að blasa
við nýjum ráðamönnum. Þótt krumla Stórabróður sé í burtu eru
margar þessara staðreynda síður en svo þægilegar. Efnahagur
flestra landanna er í rúst. Framleiðslutæki úrelt. Nauðþurftir af
skornum skammti. Mengun er á hærra stigi en annars staðar á
jörðinni. Og síðast en ekki síst er markaðskerfið sem leysa á mið-
stýringuna af hólmi ekki til ef frá er talinn sá svarti markaður er
blómstraði, hélt lífi í mörgu fólki og var að miklu leyti óátalinn af
gjaldeyrisþyrstum yfirvöldum.
Þá er einnig óvíst um framvindu mála í Sovétríkjunum sjálfum
þótt uppruni þessara sögulegu breytinga hafi orðið á þeim bæ.
Sovétríkin eru sett saman úr mörgum ríkjum og þjóðarbrotum
sent sum eiga fátt annað sameiginlegt en forsjá Stórabróður í
Moskvu og nú taka þau að knýja á um aukið sjálfstæði. Erfitt er
að koma auga á leiðir til að hunsa slíkar kröfur. Gorbatsjov sagði
á dögunum í Litháen að framtíð hans sjálfs réðist af því hvort ein-
stök Sovétlýðveldi kljúfi sig frá móðurskipinu. Hann berst við að
halda hinni víðlendu ríkjasamsteypu saman. Það er einkum
þrennt sem virðist geta átt sér stað í Sovétríkjunum á næstunni.
Ef Gorbatsjov hrökklast frá völdum má búast við að borgara-
styrjöld brjótist út í landinu. Enginn getur sagt fyrir um hver
endalok slíkra hörmunga yrðu. En ugglaust myndu harðlínu-
menn reyna að nýta sér slíkt ástand og ná tökum á nýjan leik í
skjóli vígvéla. Styrjöld gæti því annað hvort leitt af sér algjört
hrun Sovétríkjanna eða fimbulvetur kommúnismans á nýjan leik.
í öðru lagi er hugsanlegt að Sovétríkin liðist í sundur án borgara-
styrjaldar. Slíkt ntyndi skapa langvarandi óvissuástand þar sem
ríkjaskipan og stjórnmálaástand yrði að fara eftir langri þróun-
arbraut þar til festa kæmist á stjórnarfar. í þriðja lagi er hugsan-
legt að samkomulag takist um að Sovétlýðveldin fái aukna sjálfs-
stjórn en alríkisstjórn sitji áfram í Moskvu. Þau yrðu eins konar
Bandaríki Rússlands og Norður-Asíu. Gorbatsjov virðist stefna
að slíku samkomulagi. En eftir það sem gerst hefur í öðrum ríkj-
um kommúnismans er óhugsandi að slík leið verði fær í Sovét-
ríkjunum nema forræði kommúnistaflokksins verði numið úr
stjórnarskránni, kerfi stjórnmálaflokka komið á og frjálsar kosn-
ingar ákveðnar á fjögurra ára fresti eins og í flestum lýðræðisríkj-
um.
Evrópubandalagið og Austur-Evrópa
Vestur-Evrópa er að tengjast saman. Með sameiginlegum mark-
aði Evrópubandalagsins er stigið mikið skref til samstarfs og
ákveðinnar sameiningar bandalagsríkjanna. Með þeim samning-
um sem nú eru fyrirhugaðir afsala þau sér ákvörðunarrétti tiltek-
inna málaflokka í hendur sameiginlegrar yfirstjórnar bandalags-
ins. Þar myndast fyrsti vísir að alríkisstjórn Evrópu.
Fríverslunarbandalagið EFTA á nú í viðræðum við Evrópu-
bandalagið um aukna samvinnu. Ljóst er að slík samvinna eykst
þótt ekki sé ákveðið á þessari stundu með hvaða hætti hún
nákvæmlega verður. Atburðirnir í Austurálfunni hafa mikil áhrif
á þróunina innan og utan Evrópubandalagsins. Þrátt fyrir marga
augljósa erfiðleika í löndum Austur-Evrópu er jafn ljóst að þar
eru miklir markaðsmöguleikar í framtíðinni þegar frjálsræði fer
að þróast í viðskiptum. Austur-Evrópulöndin vantar nánast allt
og þótt fyrstu viðskipti við þau verði fremur í formi aðstoðar en
viðskiptahagnaðar kemur að því að sú fyrirgreiðsla fer að skila
arði svo framarlega að lýðræði og markaðskerfi fái að þróast í
friði fyrir þeim sem horfa í gamlar bækur og heimta hervald í
nafni venjulegs fólks sem á tyllidögum er nefnt eftir námumönn-
um síðustu aldar og kallað öreigar.
Margt bendir því til þess að ríki Evrópu sameinist að einhverju
leyti á næstu árum. Þá er ekki eingöngu átt við þau lönd sem nú
mynda svonefnt Evrópubandalag. Ríki EFTA, sem nú eiga í við-
ræðum við Evrópubandalagið, og Jón Baldvin Hannibalsson,
utanríkisráðherra stýrði á síðari hluta síðasta árs, munu koma
þar við sögu í einhverju formi. En síðast en ekki síst munu hin
nýfrjálsu ríki Austur-Evrópu vilja eiga hlut að sameiginlegum
Evrópumarkaði og hugsanlegri sameiningu Evrópu í tilteknum
málaflokkum. Ýmsar yfirlýsingar að austan benda eindregið í þá
átt. Nýir forráðamenn og ekki síður almenningur þessara landa
telja sig evrópsk og fremur eiga samleið með Evrópuríkjunum í
vestri en Sovétríkjunum.
Eyjan í úthafínu
Ef sú þróun sem hér hefur verið drepið á, á sér stað á næstu
árum, vaknar spurningin um stöðu lítillar þjóðar á skeri í Norð-
ur-Atlantshafinu. Með hvaða hætti getur hún tengst þessum sam-
steypum? Getur hún orðið hluti af sameinaðri Evrópu eða verður
íslenska þjóðin að halda sínum hlut sem smáríki eitt og sér og lifa
af að selja frysta fiskinn til Bandaríkja Norður-Ameríku, ferska
fiskinn og salta til Bandaríkja Evrópu og niðursoðna fiskmetið og
síldina til Bandaríkja Austur-Evrópu og Norður-Asíu?
í raun og veru höfum við lifað þannig hingað til. Við höfum
orðið að leita markaða fyrir sjávarafurðir innan allra þessara
blokka þótt afli sé ekki það mikill á mælikvarða stórra þjóða að
tvö til þrjú ríki ættu auðveldlega að geta keypt hann og étið.
íslendingar sjá ekki þá framtíð að geta selt einhverjum einum alla
framleiðslu sína. Það er heldur ekki eftirsóknarvert og í því fælist
einnig mikil áhætta. íslendingar verða að taka þátt í viðræðum
við Evrópubandalagið og tryggja sér réttindi á þeim vettvangi.
Ugglaust verða þeir að láta eitthvað á móti því samningur þar
sem annar aðilinn lætur ekkert af hendi er enginn samningur eins
og Mitterand komst að orði í íslandsheimsókn sinni í haust. En
Islendingar geta ekki látið sjálfstæði sitt í hendur alríkisstjórnar
Bandaríkja Evrópu í Brussell eða hvar sem hún kann að verða
staðsett. Til þess er sérstaða þeirra allt of mikil.
Megum ekki láta sjávarútveginn af hendi
Þótt flutningur vinnuafls milli landa geti verið af hinu góða er
ísland allt of fámennt miðað við öll önnur Evrópuríki til að slíkt
geti átt sér stað án þess að hömlur komi til. Möguleikar til
atvinnulífs á íslandi eru einnig alltof fábreyttir miðað við Evrópu-
ríkin til að hömlulaus fjármagnsflutningur verði íslendingum til
góðs. Þótt nauðsynlegt sé að fá erlent fé til atvinnurekstrar á ís-
landi má það aldrei verða nema hluti af atvinnustarfseminni og á
að nýtast til að byggja þann rekstur upp sem við höfum ekki á
okkar valdi. Við megum ekki láta sjávarútveginn af hendi.
Hvorki í formi veiðiheimilda við landið eða láta evrópsku verka-
fólki eftir að vinna matvöru úr dýrmætu hráefni okkar. Þrátt fyrir
hugsanlega sameiningu Evrópu í eins konar Bandaríki er ljóst að
við verðum að hafa tengsl við ríkjasamsteypuna og ná hagstæðum
viðskiptasamningum en við verðum einnig að halda fullu sjálf-
stæði gagnvart henni.
Meira en ólgan í Alþýðubandalaginu
Atburðirnir í Austur-Evrópu munu hafa meiri áhrif hér á landi en
að skapa ólgu innan Alþýðubandalagsins og auka áhyggjur þeirra
fáu sem enn geta ekki látið af því að trúa á ágæti sósíalismans.
Atburðirnir í Austur-Evrópu munu hafa víðtæk áhrif á þá gerjun
sem er í allri álfunni. Vestur-Evrópa stefnir í átt til sameiningar
til að treysta efnahagslegar forsendur sínar. Austur-Evrópa er
nýsloppin úr fangelsi og þarf að hefja nýtt líf. Það er því til
umhugsunar hvort byggðir á Norðurhveli jarðar komi til með að
standa saman af þremur meginríkjasamsteypum um næstu alda-
mót. Margt bendir til að svo verði nema stórslys eigi sér stað í
austurvegi. íslendingar geta ekki orðið fullgildir aðilar að einni
ríkjasamsteypu. Þeir verða, sérstöðu sinnar vegna, að halda sjálf-
stæði sínu en einnig að fylgjast vel með allri þróun og vinna að
sem hagkvæmustum samningum á hverjum tíma. Það mun því
reyna mikið á stjórnvöld og samningamenn okkar úti í hinum
„nýja“ heimi á komandi áratug.