Dagur - 19.05.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. maí 1990 - DAGUR - 7
menningarmál
Menning:
„Fyrst og fremst
verður að fara rétt með,“
- segir Indriði Indriðason, ættfræðingur og rithöfundur
Næturhiminn
norðurlenzkra blaða...
Indriði Indriðason, rit-
höfundur og ætt-
fræðingur, frá Fjalli í
Aðaldal flutti frá nýbýl-
inu sínu, Aðalbóli, til
Reykjavíkur 1934 og
hefur búið þar síðan.
Gefnar hafa verið út sjö
bækur eftir Indriða og
eru fjórar þeirra ætt-
fræðibækur, Ættir
Þingeyinga. Auk þess
hefur hann skrifað
fjölda af sögum og
greinum sem birst hafa í
blöðum og tímaritum.
Indriði er fyrst spurður um
áhuga íslendinga á ættfræði: „Ég
hef fengist við að skrifa um ættir,
og þá sérstaklega ættir Þingey-
inga. Ég skrifaði um þær fjögur
bindi og á mörg óskrifuð, ef ég
ætti víst lengra líf. Við íslending-
ar höfum gaman af að vita um og
érum forvitnir um aðra, ekki
endilega um hvað þeir eru að
gera í dag eða hvernig þeir sváfu
í nótt, heldur hverjum þeir eru
skyldir og af hverjum þeir eru
komnir. Það stafar af því að við
erum fáir, í raun eins og ein ofur-
lítil fjölskylda, fámennið veldur
því að við höfum áhuga fyrir ætt-
fræði. Faðir minn fékkst við það
frá unga aldri að skrifa niður
fróðleik um ættir, og nýfermdur
byrjaði hann að skrifa upp
kjrkjubækur heima í sveitunum
til að hafa afrit af þeim fyrir sjálf-
an sig. Ég ólst því upp við það að
faðir minn sat í sínum frístundum
við að skrifa um fólk og ættir."
30 allstór uppskrifuð bindi
- Hvaða eiginleika þarf ætt-
fræðingur að hafa?
„Áhuginn kemur af sjálfu sér,
því enginn verður ættfræðingur
nema að hafa áhuga. Fyrst og
fremst verður að hafa þann eigin-
leika að fara rétt með og að vera
viss um að það sem maður skrifar
niður sé rétt eftir haft. Því það
rekur maður sig á, jafnvel hjá
vandaðasta og minnugasta fólki,
að þegar farið er að grennslast
um það sem það sagði um ýmiss
konar skyldleika þá brestur æði
rnikið á að það standist allt
saman. Því þarf aðgæslu til að
það sem tekið er saman sé rétt,
að því leyti sem heimildir
hrökkva til. Einar heitinn
Bjarnason, ættfræðiprófesor,
sem var að mínu viti mesti ætt-
fræðingur sem við höfum átt,
sagði um fyrsta bindið af Ættun-
um að þær væru ágætar út af fyrir
sig en þó væri eitt eftirtektarvert
og ágætt og það væri hvað þar
virtist vera vönduglega sagt frá í
öllu og áreiðanlega. Þetta er
mesta hrós sem ég hef fengið um
mfna daga sem ættfræðingur. Ég
er mjög varfærinn um að segja
hvernig þetta eða hitt er þegar ég
er spurður um ættir manna, því
þessa hluti er aldrei hægt að
muna nema að örlitlu leyti,
lengra en það sem er partur af
manni sjálfum. Því forðast ég
yfirleitt alltaf að gefa mönnum
svona upplýsingar um skyldleika,
sem þeim er þó mjög tamt að
vilja fá því mönnum finnst að
þetta eigi að hljóta að liggja allt
opið fyrir mér. Enda á ætíð að
vera svo að orðum okkar sé
treystandi og það sem við segjum
vandað og rétt.
Ættfræðingar lenda í ýmiss
konar erfiðleikum. Við höfum
aðgang að kirkjubókum en þær
eru að vísu ekki nema 200 ára
gamlar, frá 1786 þegar byrjað var
að skrifa kirkjubækur eftir kon-
unglegri tilskipan. Frá þeim tíma
eiga að vera til sóknarmannatöl,
sem voru manntöl þess tíma og
tekin af prestum árlega, og svo
skrá yfir fæðingar, skírnir, ferm-
ingar, giftingar og dánardægur.
Þetta átti allt að vera skráð í rétt
færða kirkjubók og þar af leið-
andi að vera grunnurinn að allri
okkar vitneskju um okkur og
okkar fólk.
Ég var svo heppinn að hafa
mikið af þessu uppskrifað af föð-
ur mínum, eða 30 allstór bindi
af bókum sem voru allt upp
skriftir hans. Einnig fór ég á safn-
ið fyrir sunnan því fólk þveitist út
um allt og ættirnar eru ekki á
sama stað á landinu,“ segir Ind-
riði og brosir hrekkjalega.
Skrifaði bók á einni viku
Ættir Þingeyinga voru ekki fyrstu
bækurnar sem Indriði gaf út.
Átján ára gamall fór hann til
Ameríku, til bræðra sinna Högna
og Þrándar. Þar dvaldist Indriði í
fjögur ár og nam múraraiðn.
Haustið 1930 fór hann til Reykja-
víkur og hugðist fá sér vinnu við
sitt fag, en það gekk ekki of vel.
Hann leigði sér herbergi vestur í
bæ, hafði ekki vinnu og þekkti
fáa, en hann nennti ekki að vera
iðjulaus og fékk sér því pappírs-
blokk og fór að skrifa. „Ég var
með fullt af smásögum í hausnum
og á einni viku skrifaði ég eina
bók. Ég fór með handritið í
prentsmiðju og spurði prent-
smiðjustjórann hvort hann vildi
ekki gefa þetta út fyrir mig. Það
er ekki að orðlengja það að þess-
ar sögur voru prentaðar svona
gjörsamlega hráar og óyfirlesnar
af nokkrum manni sem vit hafði
á, ekki einu sinna að ég hefði
skrifað þær upp aftur því þetta
var bara fyrsta uppkast. Ég sendi
heim eitt eintak af bókinni með
jólapóstinum og fólkið á Fjalli
varð heldur hissa því það hafði
ekki vitað til þess að ég hefði
skrifað nokkurn skapaðan hlut.
Þessi bók var náttúrlega ekki sér-
lega merkileg en hún heitir
Örlög. En þá fannst mér það
ósköp einfalt mál að skrifa.“
Nokkuð mörgum árum síðar
kynntist Indriði gömlum manni
sem hann hafði gaman af að
spjalla við og þeir gerðu með sér
samkomulag um að Indriði skrif-
aði æfisögu hans. Bókin heitir
Dagur er liðinn og er æfisaga
Guðlaugs frá Rauðbarðaholti á
Fellsströnd í Dalasýslu.
Indriði skrifaði smásögur og
greinar í blöð og tímarit en hefur
þó aðallega átt við skrif um ætt-
fræði. Kunningjar Indriða beittu
sér fyrir útgáfu Indriðabókar, á
áttræðisafmæli hans, 1988. Aðal-
uppistaðan í bókinni er drög að
sögu föður hans Indriða Þórkels-
sonar á Fjalli, einnig má þar
finna greinar um hitt og annað,
mannaminni og tækifærisræður.
„Ég hafði virkilega gaman af
þessari bók,“ segir Indriði.
Ákaflega mikið
þolinmæðisverk
- Er ekki mikil vinna við að setja
saman ættfræðibækur?
„Þetta er geysileg vinna, að
safna þessu saman og setja í kerfi
eins og ég geri. Að vísu er það
kerfi sem sumum finnst óað-
gengilegt og aðrir botna ekkert í,
en það er ekki mál við mig. Þetta
er mitt kerfi og ég tel að það sé
mjög rökrétt. En að koma þessu í
kerfi og að ná öllum þeim heim-
ildum sem til þess þarf að hafa,
um mennina, búsetu þeirra og
fólkið þeirra, allt sem ástæða er
til að segja frá í stuttu máli. Og
að reyna að segja frá öllu þannig
að rétt sé frá skýrt, þetta er ákaf-
lega mikið þolinmæðisverk. Oft
kemur fyrir að ég skrifa mönnum
fyrirspurnir en fæ ekki svar, það
er auðvitað tómlæti, tímaleysi
eða einskonar trassaskapur. Þeg-
ar ég ekki fæ svörin verð ég að
leita að þeim með öðrum hætti.
Það hefði þó verið ómögulegt að
vinna þetta með þessum hætti
nema af því að ég byggði á hand-
ritum föður míns, en hann var
óbeint búinn að leggja grunninn
að þessu verki með sínum
skrifum. Ég reyni að taka fram
hvar menn bjuggu, á hvað mörg-
um jörðum í héraðinu og hvað
mörg ár á hverri, alveg frá
Langanestá og inn að Eyjafirði.
Þetta hefði ég ekki getað nema af
því að faðir minn var búinn að
safna þessu mikið saman.“
- Nú er oft sagt að Þingeying-
ar séu um margt sérstakir og þú
hefur skrifað fjórar bækur um
ættir þeirra. Finnst þér þeir hafa
sérstöðu?
„Þeir voru sérstakir að því leyti
að þeir voru félagslega þroskaðri,
ef svo má segja, en ýmsir aðrir,
því þeir höfðu fengist miklu
meira við félagsstörf. Félag eins
og Ófeigur í Skörðum var stofn-
að fyrir 110-120 árum síðan.
Þetta var félag ungra manna hér í
mið-Þingeyjarsýslu sem ákvað að
skrifa til útlanda og panta bækur
og að koma sér upp bókasafni
bæði íslenskra og erlendra bóka.
Bændur og bændasynir hér í
dölunum lásu erlendar bækur og
tímarit fyrir meira en hundrað
árum. Af þeint anda sem sam-
neyti þessara manna skapaði og
samlestri þeirra á góðum bókum
þá vaknaði áhugi á ýmsum félags-
legum umbótum og eitt af því
varð Kaupfélag Þingeyinga og
Samvinnufélagsskapurinn, sem
var stofnaður á þessum tíma og
af þessum mönnum. Félagarnir í
Ófeigi í Skörðum voru aðal-
sporgöngumennirnir við stofnun
kaupfélagsins. Stofnun þess var
náttúrleg þörf ef menn ættu ekki
allir að flýja til Vesturheims,
heldur að lifa og búa hér heima.
Upp úr þessu spruttu svo aðrar
félagslegar hreyfingar, því þetta
gaf kunnáttu í að vinna saman.“
Indriði á sína skýringu á því af
hverju Þingeyingar hafi fengið
orð á sig fyrir mont. Hann segir
að Þingeyingar hafi oft talað af
mikilli þekkingu um hluti sem
voru fólki úr öðrum héruðum
framandi. Þingeyingar hafi oft
ekki áttað sig á því að þekking á
málefnum sem þeim fannst
sjálfsögð, var ekki til staðar, og
því hafi þeir oft verið taldir vera
að monta sig er fólk skildi ekki
um hvað þeir voru að ræða.
- Hugsar þú mikið um ættarmót
á fólki?
„Ég sé og finn ættarmót og eig-
inleikar erfast. Þú ert það sem
foreldrar |)ínir voru og foreldrar
þeirra, þo uppeldið hafi sitt að
segja. Fjórðungi bregður til fóst-
urs er sagt, og þá er átt við að
fjórðungur mannsins geti verið
kominn frá uppeldinu en þá eru
þrír fjórðu komnir frá forfeðrun-
um og maðurinn er bundinn af
þeim ættareinkennum. Fólk hef-
ur sína hæfileika, útlit, takmark-
anir og galla að langmestu leyti
frá forfeðrunum. Þetta er m.a.
einn hvatinn að ættfræðiáhugan-
um.“
Þetta viðtal við Indriða var
tekið einn góðviðrisdaginn í síð-
ustu viku er hann leit við á skrif-
stofu Dags á Húsavík. „Þegar ég
leit upp og sá að hér var skilti
Dags á húsinu þá þurfti ég endi-
lega að koma hér inn og sjá hvað
Dagur væri að gera hér og hvern-
ig hann hefði það. Nú sé ég að
Dagur lifir fagurskær, eins og
faðir minn sagði í ljóði fyrir 70
árum síðan. í þá daga lifðu blöð-
in ekki alltaf lengi en þetta er
Dagur búinn- að þrauka í meira
en 70 ár og það er ánægjulegt að
hann skuli vera hér með af-
greiðslu og blaðamann. Og svo er
ég búinn að spyrja um deili á þér
og þegar ég veit hverra manna þú
ert hef ég komist að því að við
erum í ætt sarnan," sagði Indriði
og brosti svolítið fallega, brosi
sem eflaust er arfur frá gegnum
kynslóðum.
Ljóðið sem Indriði vitnaði í
heitir Blaðaerindi og er í bókinni
Baugabrot sem út kom 1939.
Ljóðið er líklega ort 1919 en Ind-
riði segist muna að faðir hans hafi
keypt bæði Tímann og Dag frá
upphafi. Ljóðið er á þessa leið:
Austríersokkinn, engumþó tilskada,
árum sneiddur, kjörnu lægi fjær.
Gleymskusjóar Suðra þiljur baða.
sauði Vestra Njörður kvika flær.
ísafoldar tæmist töðuhlaða,
Tímans nýjabrum í staðinn grær.
Næturhiminn norðurlenzkra blaða
núna prýðir Dagur fagur-skær.
Mynd og texti:
Ingibjörg Magnúsdóttir.
Hvers vegna er nágranni
þinn áskrifandi að
Heima er bezt
Vegna þess að það er staðreynd að „Heima er
bezt“ er eitt af vinsælustu tímaritum hérlendis.
Þú ættir að hugleiða hvort ekki væri skynsamlegt að slást
í þennan stóra áskrifendahóp, og eignast þar með gott
og þjóðlegt íslenskt tímarit við vægu gjaldi, sem þú fengir
sent heim til þín í hverjum mánuði. Utfylltu þess vegna
strax í dag áskriftarseðilinn hér fyrir neðan og sendu hann
til „Heima er bezt", pósthólf 558, 602 Akureyri, og þú munt
um leið öðlast rétt til að njóta þeirra hlunninda sem eru
því samfara að vera áskrifandi að „Heima er bezt“.
Nýir áskrifendur fá eldri árgang í kaupbæti.
x
Til „Heima er bezt, pósthólf 558,602 Akureyri.
Ég undirrit óska að gerast áskrifandi að tímaritinu
„Heimaerbezt".
□ Árgjald kr. 2.000,00.
□ Sendið mér blaðið frá 1. janúar 1990.
Nafn: ________________________________________________
Heimili: