Dagur - 23.11.1991, Page 13

Laugardagur 23. nóvember 1991 - DAGUR - 13
axfra aígenga raitunakv 'dla
nuddara?
„Jú, sá misskilningur er fyrir hendi. Nudd
getur maður lært á tiltölulega stuttu nám-
skeiði og opnað síðan stofu. Sjúkraþjálfarar
hafa hins vegar að baki fjögurra ára
háskólanám og geta farið í framhaldsnám á
ákveðnum sviðum. Okkar starf er mjög fjöl-
breytt og vandamál í mjóbaki, hálsi og
herðum er bara einn angi af starfi sjúkra-
þjálfarans. Pað er nánast ekkert sem tengist
stoð- og hreyfikerfi mannsins okkur óvið-
komandi.
Hver sem er getur farið til nuddara hve-
nær sem er, slakað á og látið sér líða vel án
þess að nokkuð sérstakt sé að. Til sjúkra-
þjálfara fer fólk ekki án þess að hafa fyrst
fengið beiðni hjá heimilislækni eða sérfræð-
ingi, þannig að læknarnir eru í rauninni
okkar tengiliðir og gott samstarf við þá er
mikilvægt.
Einstaklingur sem kemur til sjúkraþjálf-
ara, t.d. vegna stoðkerfiskvilla, er fyrst
skoðaður og vandamálið greint. Síðan setj-
um við upp meðferðaráætlun, en orsakirnar
geta verið flóknar, sambland af álagi í
vinnu, rangri h'kamsbeitingu og streitu auk
meðfæddra þátta. Jafnframt er líkams-
ástand einstaklingsins yfirleitt lélegt. Mark-
miðin með meðferðinni verða að vera raun-
hæf og sjúkraþjálfarinn og sjúklingurinn
þurfa að vera samtaka. Stór hluti meðferð-
arinnar er fræðsla, sjúkraþjálfarinn kennir
einstaklingnum æfingar og teygjur, því auk
þess sem hann notar nudd, bylgju- og raf-
magnsmeðferð og liðlosun o.fl. þá þarf ein-
staklingurinn að beita sjálfsskoðun og finna
út sína eigin veikleika. Einstaklingurinn
verður að fjarlægja orsakaþættina en
sjúkraþjálfarinn einkennin. Ef einstakl-
ingurinn breytir ekki þeim lífsháttum sem
orsökin er rakin til skilar meðferðin ekki
þeim árangri sem hún á að gera. F>á er
tímanum og peningunum illa varið.“
Losa um spennu með því að
hlaupa eða öskra
Stefán ræddi cinnig um andlega þáttinn,
streituna sem framkallaði hina hefðbundnu
vöðvabólgu sem ekki væri rakin til stoðkerf-
isins. Parna er líka hægt að rifja upp þróun
mannsins, líkt og hvað bakið varðar.
„Mannsskepnan hefur alla tíð búið yfir
flóttaviðbragði og það hefur ekki fylgt þró-
un mannsins til nútímasamfélags. Við höf-
urn enn sönru viðbrögð og frummaðurinn,
sem hann þurfti að nota til að flýja eða berj-
Hryggsúlan er byggð upp af 33 hryggjarliðum.
Miíli þeirra eru fjaðrandi hryggþófar úr trefja-
brjóski nieð mjúkum lilaupkenndum kjarna
innst. Utan á hryggsúlunni eru liðbönd og vöðv-
ar sem ásamt hryggþófunum auka styrk hennar
og hreyfanleika. Oþægindi í baki og hálsi eru
oftast frá vöðvum og liðböndum, en geta einnig
stafað af óeðlilcgu ástandi hryggjarliða og
hryggþófa.
ast fyrir lífi sínu. í dag koma þessi frum-
stæðu viðbrögð þegar við erum of sein í
vinnuna og lendum á rauðu ljósi, streitu-
hormón (adrenalín) eykst í blóðinu, blóð-
þrýstingur hækkar, vöðvaspenna eykst, sjá-
öldrin stækka og við verðum spennt. Petta
eru í rauninni sömu einkenni og kaffi
veldur, en kaffi er mikill vinur vöðvabólg-
unnar. Við sitjum í bílnum, kreistum stýrið,
bítum á jaxlinn og bölvum í hljóði. Petta
eykur spennuna og við höldum áfram að
hlaða henni upp allan daginn.“
- Hvernig er hægt að losna við þessa
spennu?
„Við þurfunt að fá útrás daglega. Því er
mikilvægt að stunda líkamsrækt reglulega,
svitna duglega og ná spennunni úr líkaman-
um. Ef maður er reiður verður maður að
fara út og hlaupa í stað þess að bæla spenn-
una innra nieð sér. Það er líka gott að
öskra, til dæmis í bílnum, samt ekki þegar
börnin eru með! Við erum sjálf okkar versti
óvinur, bæld spenna, lélegt líkamlegt form
og líkamsbeiting, reykingar og kaffidrykkja
framkalla vöðvabólgu.“
„Fólk ginnkeypt fyrir
skyndilausmim“
- Mörgum finnst erfitt að stunda líkams-
rækt og heilbrigt líferni. Er það kannski
þess vegna sem fólk leitar oft eftir töfra-
lausnum sem spretta upp ár hvert til að slá á
bakverki og streitukvilla?
„Jú, fólk er alltaf að leita að skyndilausn-
um, óvirkum meðferðum sem það þarf ekki
að taka þátt í sjálft. Þar eru lyfin vinsælust,
en þau eru aldrei annað en einkennameð-
ferð. Þau slá á bólgur og verki, slaka á
vöðvum, en orsökin er enn til staðar, s.s.
vinnuumhverfi, andlegt álag og lélegt lík-
amsástand. Sama gildir um nálastungur og
alls kyns töfralausnir.
Sá sem fær þursabit lagast með tímanum,
en batinn er hraðari með meðferð og ein-
staklingurinn nær að fyrirbyggja að þetta
komi fyrir aftur. Menn verða að líta á hlut-
ina í víðara samhengi, það þýðir ekki að
fara í nudd núna til að líða betur á morgun,
þetta kemur aftur og aftur. En þetta er til-
hneiging hjá fólki, það fer til læknis til að
„fá eitthvað við þessu" frekar en að fara til
sjúkraþjálfara og gera eitthvað í málunum.
Það getur verið erfitt að byrja i líkams-
rækt og þægilegra að fara í nudd, liggja á
rafknúnunt bekkjum eða fara í rafmagns-
tæki sem eiga að styrkja vöðvana. Allar
rannsóknir sýna að ef maður hefur nægan
vöðvastyrk fær maður miklu meira út úr því
að þjálfa vöðvana með lóðurn eða almenn-
um æfingum en að láta rafmagnið um þjálf-
unina. Fólk er voðalega ginnkeypt fyrir
skyndilausnum og alltaf í leit að nýju. Þess
vegna koma upp bylgjur sem óprúttnir sölu-
menn nýta sér óspart."
Langur biðlisti á Bjargi
- Við höfum einblínt á álags- og spennu-
kvilla en geturðu farið nánar út í aðra þætti
í starfi sjúkraþjálfara, t.d. hjá ykkur á
Bjargi?
„Já, starfið er mjög fjölbreytt og á Bjargi
er starfsemin hvað fjölbreyttust á landinu,
enda þjónum við öllu Norðurlandi á
ákveðnum sviðum. Aðstaðan er mjög góð
og líklega sú besta utan Reykjavíkursvæðis-
ins. Við tökum til meðferðar lítil börn, fötl-
uð og þau sem eru á eftir í hreyfiþroska.
Skertur hreyfiþroski kemur oft fram í
skólanum, t.d. í skrift og leikfimi. Við mun-
um eftir börnunum sem gekk illa í leikfinti
og voru útundan vegna þess að þau gátu
ckki gripið bolta og fleira í þeim dúr. Nú er
farið að senda þessi börn í auknum mæli til
sjúkraþjálfara og þau fá örvun til að brúa
þetta bil.
Sjúklingar eru hér af ýntsu tagi. Það er til-
hnciging hjá læknum að senda erfiðari til-
felli frekar til meðferðar á Bjargi en til ann-
arra meðferðarstöðva og þess vegna er lang-
ur biðlisti hjá okkur. Viö höfum gigtarsjúkl-
inga, baksjúklinga, íþróttamenn sem hafa
meiðst, fólk sem hefur lent í slysum, tognað
eða hlotið aðra áverka o.s.frv. Einnig fólk
með taugasjúkdóma eins og Parkinson, fólk
sem hefur fengið heilablóðfall og það má
segja að við fáumst við allt niður í sárameð-
ferð.
Hér eru í gangi ýmsir hópar, geðfatlaðir,
þroskaheftir, morgunleikfimi fyrir einstakl-
inga með vandamál frá hrygg, meðgöngu-
leikfinti og fræðsla, auk þess sem Bjarg býð-
ur upp á alhliða líkamsrækt og vinnustaða-
leikfimi. Hjarta- og lungnasjúklingar konta
hingað og æfa undir handleiðslu sjúkraþjálf-
ara og lækna, þannig að af þessu má sjá að
starfið er fjölbreytt."
Jón og séra Jón fá ekki sömu
þjónustu í kerfmu
Stefán Sig. Ólafsson ólst upp á Akureyri frá
eins árs aldri og lítur því á sig sem Akureyr-
ing, nánar tiltekið Brekkusnigil. Hann er
e.t.v. kunnastur fyrir knattspyrnuiðkun
með KA enda búinn að vera í fótboltanum
í rnörg ár. Hann varð stúdent frá Mennta-
skólanum á Akureyri 1984, kenndi í Hrísey
1985-86 og útskrifaðist sem sjúkraþjálfari
frá Háskóla íslands 1990. Það ár starfaði
hann sjálfstætt í Reykjavík og lék knatt-
spyrnu með ÍR, auk þess sem hann þjálfaði
þroskahefta í knattspyrnu og fór með hóp á
Ólympíuleika þroskaheftra.
Stefán hefur átt við meiðsl að stríða og
knattspyrnuferillinn verður varla mikið
lengri. Þetta kveikir upp spurningar í sam-
bandi við íþróttameiðsl og ntisjafna með-
ferð sem íþróttamenn og almennir borgarar
fá.
- Ég hef orðið var við það að ef ntaður
slasast, snýr sig t.d. illa á fæti, þá fær maður
ekki aðra þjónustu á slysadeild en hugsan-
lega þrýstingsumbúðir og ráðleggingar um
að hlífa fætinum í viku. Síðan er maður að
lijakka í þessuin meiðslum í mörg ár.
fþróttamenn fá aðra meðferð. Hefurðu ein-
I hverja reynslu af þessu?
„Ég þekki svona sögur. Því miður fær Jón
Jónsson sem er að skokka úti í Kjarnaskógi
og snýr sig um ökklann ekki sömu þjónustu
í kerfinu og keppnisíþróttamaður sem togn-
ar í leik með liði sínu. íþróttamaðurinn hef-
ur aðgang að lækni sem sendir hann í nauð-
synlegar rannsóknir og síðan í þjálfun. Hinn
venjulegi borgari fer beint upp á slysadeild
og ef ekkert sést á röntgenmyndum er
úrskurðurinn oft „bara" tognun, borgarinn
fær umbúðir í ákveðinn tíma og hverfur aft-
ur til fyrri starfa. Við þessa tognun verður
liðbandið slakt og ef ökklinn er ekki þjálf-
aður er mikil hætt á að viðkomandi togni
aftur. Bólgan getur líka orðið krónísk og
einkennin varað mánuðum eða árum
saman.“
„Þjónusta slysadeildar mætti
vera markvissari“
- Getur þá verið skömminni skárra að
brotna en togna?
„Jafnvel. Þá hefði verið gripið til róttæk-
ari aðgerða; gips, bólgueyðandi meðferð og
þjálfun á eftir. íþróttamaðurinn fengi hins
vegar fulla meðferð við því sem er kallað
„bara“ tognun hjá hinum alntenna borgara.
Hjá Jóni Jónssyni verður það sem hefði
auðveldlega mátt laga að stærra vandamáli,
fyrir utan það að slakur liður getur vegna
rangs álags haft í för með sér að sliteinkenni
koma fyrr fram en ella. Mér finnst því að
þjónusta slysadeildar mætti vera markviss-
ari og að fólk fengi þar meiri upplýsingar og
fræðslu um hvað það getur gert sjálft.
Ég tognaði einu sinni mjög illa, sleit allt
sem hægt var að slíta í ökklanum. Kandidat
skoðaði mig, tók rnyndir og sagði að þetta
væri bara tognun. Ég vissi betur, enda var
fóturinn allur úr lagi genginn. Daginn eftir
fór ég til sérfræðings og hann sendi mig
beint í skurðaðgerð. Eftir hana var mér ráð-
lagt að hætta í fótbolta, sem ég gerði reynd-
ar ekki og nú er ég kominn með sliteinkenni
í ökklann."
Stefán leggur áherslu á að fólk komi nógu
snemma í sjúkraþjálfun, en oft vill það
dragast í mörg ár. Þetta kostar fjarvistir úr
vinnu, lyfjakaup og óþægindi. Hann telur
nauðsynlegt að heimilislæknar séu vakandi
og beini fólki tímanlega til sjúkraþjálfara.
Stefán ber líkamann saman við bílvél, ef
lega skemmist er betra að skipta um hana
strax áður en hún skemmir út frá sér.
„Skammarlegt fyrir Akureyrarbæ“
Meðferð hjá sjúkraþjálfara er niðurgreidd.
Tryggingastofnun greiöir 60% af kostnaðin-
um og sjúklingurinn 40%, en mörg stéttar-
félög taka þátt í kostnaði sjúklingsins. Kvót-
inn er 18 skipti en sjúkraþjálfarinn getur
sótt um viðbótarkvóta upp á 7 skipti.
Stefán segir gott samstarf lækna og
sjúkraþjálfara nauðsynlegt. Hann segir
ákveðna togstreitu ríkjandi í heilbrigðis-
kerfinu milli stétta, hver haldi fast um sitt.
„Það er slæmt þegar skapast rígur, því
hann bitnar aldrei á neinum nema sjúkl-
ingunum. Þcss í stað ættu allir aðilar í heil-
brigðiskerfinu að vinna saman með hag
sjúklingsins í huga. Togstreitan bitnar á
heildarmeðferðinni."
Stefán ræddi einnig um þjálfun aldraðra,
sem er mikilvægur markhópur því líkams-
meðferð seinkaði ellimörkum, garnalt fólk í
góðri þjálfun myndi síður detta og slasast,
en beinbrot er oft stökkpallur inn á stofnan-
ir.
„Ég tók eftir því þegar ég flutti norður að
Akureyrarbær greiðir ekki hluta ellilífeyris-
þega, 40 prósentin, í sjúkraþjálfun eins og
sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu gera.
Það er skammarlegt fyrir Akureyrarbæ að
þetta fólk sem hefur borgað sín útsvör alla
tíð skuli ekki eiga rétt á sömu þjónustu og
ellilífeyrisþegar á höfuðborgarsvæðinu,"
sagði Stefán.
Hann sagði að rannsókn sem gerð var á
lasburða gamalmennum í Boston (meðal-
aldur 90 ár) heföi leitt í Ijós að við 8 vikna
styrktarþjálfun hefði meðal kraftaukning
orðið 174% og gönguhraöi aukist að meðal-
tali um 48%. Engra fylgikvilla varð vart. í
þessu sambandi sagði Stefán að það ætti við
um alla líkamsrækt að hún þyrfti að vera við
hæfi hvers og eins og undir stjórn mennt-
aðra leiðbeinenda, annars væri hætta á því
að fólk gerði æfingar sem beinlínis væru
skaðlegar.
í þessu spjalli okkar, sent hér er lokið,
hefur margt komið frarn sem vonandi vekur
fólk til umhugsunar um eigin líkama því
hann verður ekki endurnýjaður svo glatt.
Texti: Stefán Sæmundsson
Mynd: Golli