Dagur - 08.01.1993, Blaðsíða 7

Föstudagur 8. janúar 1993 - DAGUR - 7
Stjórnarskráin, forsetíim ogEES
íslendingar standa nú frammi fyrir
fullveldisafsali í sambandi við EES-
samninga, ef samþykktir verða. Pað
virðist vera staðföst ákvörðun Jóns
Baldvins Hannibalssonar utanrrh. og
Davíðs Oddssonar forsrrh. (Hér eftir
J.B.H. og D.O.) að knýja í gegn um
Alþingi íslendinga samþykkt á EES-
samningnum að því er J.B.H. sjálfur
hefur lýst yfir með einungis 32
atkvæðum af alls 63 atkvæðum þing-
manna, þetta eru ráðherrarnir að
gera, með að vísu aðstoð ýmissa
hlutdrægra fjölmiðla og nokkurra
„heiðursmanna“ til viðbótar, þrátt
fyrir ákvæði 2. gr. stjórnarskrárinnar
er hljóðar svo:
2. gr.
„Alþingi og forseti Islands fara
saman með löggjafarvaldið. Forseti
og önnur stjórnarvöld samkvæmt
stjórnarskrá þessari og öðrum lands-
lögum fara með framkvæmdavaldið.
Dómendur fara með dómsvaldið. “
Ýmis ákvæði EES-reglna eru ótví-
ræð brot á þessari grein og skara
einnig ýmsar aðrar greinar, sam-
þykkt EES-samnings krefst því
stjórnarskrárbreytingar ef að á að
samþykkja hann á löglegan hátt.
Þær aðferðir sem J.B.H. hefur
notað til að reyna að sýna fram á að
lögtekning EES-samnings sé ekki
stjórnarskrárbrot, verða að teljast
fullkomlega óeðlilegar, þar sem hann
ásamt D.O. hindra að Alþingi láti
fara fram sjálfstætt mat á EES-samn-
ingsreglum gagnvart ákvæðum stjórn-
arskrárinnar. Hann skipar einungis
nefnd á vegum utanríkisráðuneytis-
ins, þar sem aðilar eru að hluta til
vanhæfir sökum fyrri aðildar að mál-
inu og einnig að hluta til háðir ráðu-
neytinu sökum fyrri starfa á þess
vegum.
Þetta frumatriði um skort á hlut-
leysi ómerkir í reynd þær niðurstöð-
ur sem slík nefnd lætur frá sér fara og
getur alls ekki skoðast annað en mis-
þyrming á eðlilegum lögfræðiskýr-
ingum, réttarreglum og réttlætis-
kennd.
Að því er greinarritari best veit þá
hafa engir lögfræði- eða dómara-
menntaðir menn hérlendis treyst sér
til að fullyrða ótvírætt og án fyrir-
vara, að EES-samningur sé ekki
stjórnarskrárbrot, ekki einu sinni
hinir sérvöldu nefndarmenn J.B.H.
Það er því fullsannanlegt að veruleg-
ur vafi er í málinu, jafnvel hjá þeim
sem fengnir eru eftir sérstöku vali til
umsagnar um málið. Ennfremur hafa
menn með meiri menntun og reynslu
í lögfræði og alþjóðarétti en nefndar-
menn J.B.H. fullyrt.að um stjórnar-
skrárbrot sé að ræða.
Hvað er þá til ráða mætti þá spyrja
sig og aðra? Fullveldi hefur verið af
flestum talið dýrmætasta hugsjón og/
eða eign hverrar þjóðar. Það hafa
Svisslendingar talið og gætt vandlega
að öllum þeim atriðum sem þarf í
heiðri að hafa til að halda fullveldinu
í gegn uin margar aldir og það hafa
þeir gert að miklum hluta til með því
að hafa þjóðina sífellt með í ráðum
um hin stærri mál og jafnvel hin
smærri einnig, eru því haldnar marg-
ar þjóðaratkvæðagreiðslur milli
hinna hefðbundnu kosninga fulltrúa
til þjóðþings og stjórnar þar í landi.
Hvernig hefur þeim búnast að
þessum sérreglum? Því er auðsvarað;
Best allra Evrópuþjóða og sennilega
einnig allra þjóða heims; þrátt fyrir
að búa í landi sem er tiltölulega
snautt af náttúruauðæfum og hafa
hvergi aðgang að sjó og þar með á
vissan hátt einangraðir og hafa erfið-
ari stöðu til viðskipta en flestar aðrar
þjóðir, eru þeir með auðugustu og
sjálfstæðustu þjóðum heims. Væri
nær fyrir íslendinga að leita sér það-
an menningarlegra og hagfræðilegra
fyrirmynda, en til ýmissa annarra
þjóða sem miður hefur búnast en
þeim að sinni menningar-, stjórn-
mála- og efnahagsstefnu.
Áskorun til forseta
Að gefnu því tilefni að Alþingi
íslendinga hefur ekki verið gert kleift
að láta fara fram hlutlausa og vand-
aða úttekt á því hvort að EES-samn-
ingur sé brot á stjórnarskrá lýðveldis-
ins íslands og með tilvísun til alger-
lega óumdeilanlegs ákvæðis í 26.
grein stjórnarskráinnar er hljóðar á
eftirgreindan hátt:
26. gr.
„Ef Alþingi hefur samþykkt laga-
frumvarp, skal það lagt fyrir forseta
lýðveldisins til staðfestingar eigi síð-
ar en tveim vikum eftir að það var
samþykkt, og veitir staðfestingin því
lagagildi. Nú synjar forseti lagafrum-
varpi staðfestingar, og fær það þó
engu að síður lagagildi, en leggja
skal það þá svo fljótt sem kostur er
undir atkvæði allra kosningabærra
manna í landinu til samþykktar eða
synjunar með leynilegri atkvæða-
greiðslu. Lögin falla úrgildi, efsam-
þykkis er synjað, en ella halda þau
gildi sínu. “
Er það því eindregin áskorun af
hálfu greinarritara Bjarna Hannes-
sonar og vonandi margra annarra til
hæstvirts forseta lýðveldisins frú Vig-
dísar Finnbogadóttur að hún beiti
ákvæðum 26. greinarinnar og synji
um staðfestingu á EES-samningi ef
að tækist að ná með einhverjum ráð-
um samþykkt Alþingis fyrir honum
og hann kæmi þar með til forsetans
sem „samþykkt lög“ frá Alþingi.
Greinargerð
Vitað og fullsannanlegt er að stjórn-
kerfi lýðræðisþjóðfélaga eins og ein-
ræðisríkja geta úrkynjast þjóðernis-
og stjórnmálalega, efnahags- og sið-
gæðislega á undraskömmum tíma, og
ráðstafanir æðstu valdhafa orðið þar
með andstæðar hagsmunum og vilja
þjóðarinnar. Ætla má að ákvæði 26.
gr. sé einmitt öryggisákvæði fyrir
þjóðina í slíku tilviki þar sem forseti
er þjóðkjörinn og þar með fyrst og
fremst fulltrúi þjóðarinnar en ekki
einungis fullgildingaraðili fyrir gerðir
fulltrúa sem kosnir eru á 4 ára fresti
eða minna, og kjörnir í baráttu sem
of oft er háð á býsna fölskum for-
sendum.
Um jafn sjálfsagðan hlut og það að
þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram um
EES-málið ætti ekki að þurfa að hafa
fleiri orð, en sorglegt er það að
nokkrir íslendingar hafa nú þegar
formlega staðfest það að þeir vilji
ekki að þjóðin fái að ákveða hvað
skuli gert í því máli, það eru að vísu
ekki að líkum nema um 100-200
menn sem staðfest hafa á opinberan
hátt þann eiginleika sinn að þjóðin
skuli í engu spurð um hvað hún vilji
um sitt fullveldi, hins vegar hafa um
34.000 aðilar staðfest að þeir vilji
þjóðaratkvæðagreiðslu. Þessir fáeinu
aðilar hafa fengið sín völd og stöður
flestir hverjir frá þjóðinni en sið-
gæðisbresturinn er því miður svo
algerður að þeir eru margir hverjir
ekki fyrr búnir að fá völdin og
aðstöðuna, en þeir fara að troða á
þeim aðilum er fengu þeim völdin og
aðstöðuna.
Að sterkum líkum er forsetinn
hinn síðasti aðili í laga- og réttarkerfi
þjóðarinnar sem getur á fullkomlega
löglegan hátt séð til þess með form-
legum hætti að hinn eini rétti ákvörð-
unaraðili í þessu mikilvæga máli fái
að ákveða hvað gert skuli, en það er
að sjálfsögðu þjóðin sjálf í þjóðar-
atkvæðagreiðslu um EES-samning-
inn sem sér og sjálfstætt mál, en ekki
grautað saman, að hluta til, við önn-
ur mál í hefðbundinni kosningabar-
áttu.
Ábyrgð forsetans gagnvart nútíð
og framtíð íslensku þjóðarinnar er
því mikil ef að EES-samningur verð-
ur knúinn í gegn um Alþingi íslend-
inga án stjórnarskrárbreytingar og
„samþykktur sem lög“ til staðfest-
ingar hjá forseta íslands.
Bjarni Hannesson.
Stjórnarskrárferill EES-
málsins eftir 1/1 1993?
Ferill þessa máls hjá forseta fslands,
eftir að slík gerð yrði framkvæmd af
hálfu Alþingis, getur vart orðið ann-
ar en að athuguð yrðu öll stjórnar-
skrárákvæði er EES-samningurinn
gæti hugsanlega brotið eða skarað,
m.a. þessi ákvæði orðrétt. (Ákvæði
úr Stjórnarskrá Lýðveldisins íslands.
Nr. 33 17. júní 1944, sbr. stjskl. nr.
65 30. maí 1984 og stjskl. nr. 56 31.
maí 1991.)
10. gr.
„Forsetinn vinnur eið eða dreng-
skaparheit að stjórnarskránni, er
hann tekur við störfum. Af eiðstaf
þessum eða heiti skal gera tvö sam-
hljóða frumrit. Geymir Alþingi
annað, en Pjóðskjalasafnið hitt. “
2. gr.
„Alþingi og forseti Islands fara
saman með löggjafarvaldið. Forseti
og önnur stjórnarvöld samkvæmt
stjórnarskrá þessari og öðrum lands-
lögum fara með framkvæmdarvaldið.
Dómendur fara með dómsvaldið. “
21. gr.
„Forseti lýðveldisins gerir samn-
inga við önnur ríki. Pó getur hann
einga slfka samninga gert, ef þeir
hafa í sér fólgið afsal eða kvaðir á
landi eða landhelgi eða efþeir horfa
til breytinga á stjórnarhögum ríkis-
ins, nema samþykki Alþingis komi
til. “
Hið næsta skref ætti og/eða getur
vart orðið annað en bciting 23. gr.
stjórnarskrárinnar sem er svohljóð-
andi, þó ef til vill sé ekki þörf á
þessu, en ætla má að forsetinn þurfi
að fá tíma og starfsfrið til könnunar
málsins.
23. gr.
„Forseti lýðveldisins getur frestað
fundum Alþingis tiltekinn tíma, þó
ekki lengur en tvær vikur og ekki
nema einu sinni á ári. Alþingi getur
þó veitt forseta afbrigði frá þessum
ákvæðum. (Hafi Alþingi verið frest-
að getur forseti lýðveldisins eigi að
síður kvatt Alþingi saman tilfunda ef
nauðsyn ber til. Forseta er það og
skylt ef ósk berst um það frá meiri-
hluta alþingismanna.)“
Beiting þessa ákvæðis er að líkum
nauðsyn til þess að forsetinn geti lát-
ið fram fara hlutlausa úttekt hæfra og
lögfróðra manna í lögum og dóms-
venjum lýðveldisins, þ.e. stjórnar-
skrárákvæðum og meint brot og/eða
skörun EES-reglna við stjórnar-
skrána.
Þessa skýlausu og nauðsynlegu
gerð hefur Alþingi sem stofnun verið
gert ófært um að láta fram fara og er
því nauðsynlegt og skylt af forsetan-
um s.m.k. 10. gr. að láta slíkt fram
fara samkvæmt eðlilegum hlutleysis-
og réttsýnisreglum. Niðurstaða þeirr-
ar úttektar getur vart orðið á annan
veg en að um stjórnarskrárbrot væri
að ræða og gæti verið nauðsyn og/eða
bæri því að beita 24. gr. sem er svo-
hljóðandi.
24. gr.
„Forseti lýðveldisins getur rofið
Alþingi, og skal þá stofnað til nýrra
kosninga (áður en 45 dagar eru liðnir
frá því er gert var kunnugt um þing-
rofið), enda komi Alþingi saman eigi
síðar en (tíu vikum) eftir, að það var
rofið. (Alþingismenn skulu halda
umboði sínu til kjördags.)“
Þetta gætu og/eða ættu að vera hin
réttu viðbrögð ef að úttektaraðilar
kæmust að þeirri niðurstöðu að EES-
reglur væru stjórnarskrárbrot, en þá
yrði ósvarað þeim þætti sem þeir
aðilar er berjast fyrir lögtekningu
EES-samningsins hafa látið ógert en
það er að leggja fram tillögu um
stjórnarskrárbreytingu er heimilaði
lögtekningu EES-samnings þrátt fyr-
ir hin ýmsu ákvæði hennar.
Ef til vill gæti einnig komið til
greina að beita aðeins vægari aðferð
við rétta meðhöndlun á málinu en
það væri beiting 25. gr. stjórnar-
skrárinnar.
25. gr.
„Forseti lýðveldisins getur látið
leggja fyrir Alþingi frumvörp til laga
og annarra samþykkta. “
Innan þessa ákvæðis ætti forseta
að vera heimilt að benda aðilum
EES-málsins á það að leggja fram
slíka stjórnarskrárbreytingartillögu,
er hlyti þá þinglega meðferð sem
slík, því óþolandi er með öllu að
nokkur vafl sé í svo mikilsverðu máli
sem EES-málið er gagnvart stjórnar-
skrá og fullveldi þjóðarinnar, á með-
an væri EES-málið í biðstöðu hjá
forseta.
Þjóðaratkvæðagreiðsla
um EES
Forsetinn er að sjálfsögðu fyrst og
fremst fulltrúi þjóðarinnar, en einnig
alþingismanna og þó að hluti alþing-
ismanna hafi af vangá eða vegna
„mikils þrýstings" orðið til þess að
taka þátt í meintum stjórnarskrár-
brotum og hindra framgang tillagna
innan Alþingis um að um EES-mál-
efni væri fjallað á grundvelli stjórnar-
skrárinnar, þannig að ótvírætt sé að
hún sé ekki brotin, og einnig að
hindra ráðgefandi þjóðaratkvæða-
greiðslu um málið, þá hlýtur hinn
þjóðkjörni forseti að beita 26. gr.
stjórnarskrárinnar, einnig má minna
á áskoranir um 34.000 íslendinga til
Alþingis um að haldin yrði þjóðar-
atkvæðagreiðsla um þetta EES-mál,
þær munu í reynd einnig vera áskor-
un til forsetans, þó að þeim væri
beint til Alþingis, en þá var því ekki
trúað að alþingismenn myndu
hundsa slíka beiðni, enda voru það
ekki nema 32 sem neituðu.
26. gr.
„Ef Alþingi hefur samþykkt laga-
frumvarp, skal það lagt fyrir forseta
lýðveldisins til staðfestingar eigi síð-
ar en tveim vikum eftir að það var
samþykkt, og veitir staðfestingin því
lagagildi. Nú synjar forseti lagafrum-
varpi staðfestingar, og fær það þó
engu að sfður lagagildi, en leggja
skal það þá svo fljótt sem kostur er
undir atkvæði allra kosningabærra
manna í landinu til samþykktar eða
synjunar með leynilegri atkvæða-
greiðslu. Lögin falla úrgildi, efsam-
þykkis er synjað, en ella halda þau
gildi sínu. “
Það er alveg ljóst að þeir aðilar er
stóðu að samningu ýmissa ákvæða
Stjórnarskrárinnar frá 17. júní 1944
hafa hugsað sér forsetaembættið
valdameira en það hefur verið starf-
rækt í verki, sú starfsvenja getur alls
ekki hindrað að þessum ákvæðum
verði ekki beitt og að nota þau ekki
við þessar aðstæður væri þvílík svik
við þjóðina að maður lætur sér ekki
til hugar koma að þau verði ekki nýtt
sem hinn endanlegi réttur þjóðarinn-
ar.
Svisslendingar létu ekki ríkis-
stjórn, þingmenn og fjölmiðla segja
sér hvað bæri að gera i EES-málum.
Því miður eru ekki komin inn í
íslensku stjórnarskrána ákvæði um
það að ákveðinn hluti þjóðarinnar
geti krafist þjóðaratkvæðagreiðslu
um mikilvæg mál og ætti þetta mál að
verða til þess að það yrði farið að
vinna að því sem allra fyrst og gott að
byrja á þessu máli sem prófmáli.
Ritari þessarar greinar var einn af
þeim aðilum sem í upphafi kosninga-
baráttu núverandi hæstvirts forseta
Vigdísar Finnbogadóttur lagði þeirri
baráttu lið ásamt mörgum öðrum í
þeirri trú að þar væri unnið í þágu
góðs og menningarlegs málstaðar og
vel yrði haldið á fullveldi þjóðarinnar
á meðan hæstvirtur forsetinn gegndi
því embætti. Nú mun vera komið að
hinni stóru stund, því vil ég trúa að
þjóðin öll eigi þann forseta, að þegar
mest á reið í fullveldismálunum, þá
verði þannig á málum haldið að
þjóðin geti verið jafn forsjál og Sviss-
lendingar hafa verið í gegnum aldirn-
ar.
Ennfremur má minna á þann mann-
dóm sem Danir sýndu nýverið í þjóð-
aratkvæðagreiðslu um Maastricht-
samninginn. í báðum þessum lönd-
um, lögðust stjórnmálamenn, auð-
jöfrar, ýmsir hagsmunaaðilar og fjöl-
miðlar, á eitt með það, að þjóðirnar
samþykktu samningana og afsöluðu
sér fullveldinu, en varð ekki að iðju
sinni.
Ennfremur mætti minnast á atburð
úr íslandssögunni um árið 1000 er
Noregskóngur mæltist til landsrétt-
indagjafar sér til handa, þá vildi einn
ríkur maður gefa eftir, en annar
framsýnni rnælti í mót og eftir því var
farið, og sjálfstæðinu héldum við í
262 ár eftir að þau tilmæli komu frá
erlendum aðila. Það sama er í reynd
á döflnni í dag, sjálfræði og sjálfstæði
bæði pólitískt og efnahagslegt mun
hverfa á örfáum árum ef að EES-
samningur verður samþykktur. Það er
mín spá.
Ritað 1/1. 1993.
Bjarni Hannesson,
Árnesi.
Höfundur er framkvæmdastjóri Rannsóknastofnunar
Gefjunar.
Meinatæknir
Staða meinatæknis (50% staða) við Sjúkrahúsið
í Húsavík er laus til umsóknar.
Upplýsingar um starfið gefa deildarmeinatæknir og
framkvæmdastjóri í síma 96-41333.
Sjúkrahúsið í Húsavík.