Dagur - 03.07.1993, Síða 9

skiptiborð og taka við pöntunum. Það var
með alls kyns ljósadrasli fyrir hvert herbergi.
Síðar bað ég um flutning og tók þá við um-
sjón í einum stærsta veitingasalnum.“
Þótt þeir svörtu hefðu lúsarlaun á hótelun-
um var litið upp til þeirra af meóbræðrunum
því að það aö starfa sem þjónn á hóteli var
merki um það að viðkomandi væri kominn á
toppinn í efsta þrep mannvirðingarstigans
meðal þeirra svörtu.
íhermennsku
Um þetta leyti var Haraldur kominn meö
ródesískan ríkisborgararétt af hreinni ævin-
týramennsku og hugsjónaástæðum en á þess-
um tíma var hann ákveðinn í því að eyða því
sem eftir væri ævinnar í Ródesíu. En því
Haraldur Sigur'ðsson.
Með ródesísltu lierdeildinni íjtíi- neðan
mynd af Ian Smitli, Jíáverandi forsætis-
ráðlicrra. Haraldiu er lengst til vinstri í
aftari röð en ltonan í íremri röðmni er
bóldialdari svcitarinnar.
fylgdi sú kvöð að gegna herskyldu í þrjá
mánuði á ári upp að 55 ára aldri en hann
gerði samning um það aö gegna herskyldu í
samfellt fimm ár. Með Haraldi hafði farið út
sambýliskona hans en þeirra leiðir höfðu
skilið og því hafði hann ekki fyrir neinum að
sjá nema sjálfum sér. Hún varð eftir uppi hjá
Viktoríufossum en flutti síðar aftur til Is-
lands. Haraldur segir að það hafi verið fjöl-
skyldunni mikið áfall þegar hann ákvað að
flytja út til Ródesíu, en hálfu verra þegar
hann sendi þeim skeyti og tilkynnti að hann
væri kominn í herinn.
En hvernig voru fyrstu kynnin af her-
mennskunni?
„Það byrjaði með grunnþjálfun í 6 mánuði
og í þakklætisskini fyrir að bjóða mig fram
til herþjónustu í fimm ár var ég gerður að
corporcil sem heitir undirliðþjálfi á íslensku.
Launin voru heldur rýr meðan á þjálfuninni
stóð en urðu ágæt þegar fram í sótti. Ródes-
íski herinn var léttvopnaður her en einnig
með fallbyssuvagna en landið er þannig að
ekki er hægt að nýta skriðdreka og önnur
þung og fyrirferðarmikil hergögn því það er
ekki hægt að koma þeim áfram fyrir trjám,
grjóti, og fjöllum. Auk þess var landið búió
að vera í vióskiptabanni frá árinu 1965 og
því erfitt um alla aðdrætti, ekki síst hergögn.
Þegar ég var aö vinna upp við Viktoríufoss-
ana var skæruliðahópum að vaxa ásmeginn
smám saman og við urðum í vaxandi mæli
vör við skærur. Það var m.a. skotið á amer-
íska túrista, tvær konur, yfir ána frá Zambesi
á meðan ég var að vinna á hótelinu við Vikt-
oríufossana.
Þessum skæruliðahópum fór hægt og bít-
andi að vaxa fiskur um hrygg enda höfðu
þeir verið í þjálfun í Zambíu og Mosam-
bique árum saman. Um það leyti sem ég
gekk í herinn voru landamærin farin að loga
í átökum og þessir hópar farnir að ráöast inn í
landið og „terrorísera“ bændur, og jafnvcl
drepa þá. Fyrst um sinn voru það sérdeildir
lögreglunnar sem gættu landamæranna, en
um það leyti sem ég var að byrja í hemum
var þetta orðið svo umfangsmikið að herinn
tók við þessu. Ég var reyndar fyrsta árið í
þjálfun og fór einnig í sérnám innan hersins í
hjúkrunarfræðum sem ég lærði við háskóla-
sjúkrahús í Suður-Afríku en fór svo að taka
virkan þátt í átökum við skæruliðahópana.
Það var árið 1976 en þá höfðu átökin breiðst
út um allt landið.
Ég held að ég hafi ekkert gert mér grein
fyrir á hverju ég gæti átt von og þó ég hefði
undir höndum alls kyns vopn og verjur
reiknaði ég einhvern veginn ekki með því að
ég þyrfti nokkurn tíma að nota þau og vinna
á öðrum manneskjum. Sem hjúkrunarliði
komst ég fljótt í átök enda vorum við í
fremstu víglínu því þar særðust mennirnir og
þurftu á okkar aðstoð að halda. Fyrstu nótt-
ina sem við vorum sendir í lciðangur var
gerð árás á okkur þar sem við höfðum slegið
upp tjöldum og þurfti að flytja 13 af 45
manna hópi á sjúkrahús, suma mikið særða.
Þessir skæruliðar höfðu svipaðan vopnabún-
að og við sem ættaður var frá Austantjalds-
löndunum, aóallega Rússum en einnig frá
Kínverjum. Það voru auk hefðbundinna
vopna m.a. litlar sprengjuvörpur og léttar
fallbyssur."
Sprengjubrot í hausinn
Varstu aldrei hætt kominn sjálfur?
„Jú, jú, og miklu oftar en maður gerði sér
grein fyrir. En á meðan lætin voru að ganga
yfir þá var maður ekki að hugsa um neitt
slíkt, þaö var hver sjálfum sér næstur. Hugs-
unin var oft eingöngu sú að drepa eöa verða
drepinn. A nóttunni sá maður ekkert nema
ljósrákirnar eftir blyskúlurnar en fimmta liver
kúla í magasíninu er blyskúla sem skilur eftir
sig Ijósrák og stundum var þetta eins og á
gamlárskvöld hér heima. Maður skildi stund-
um ekki hvernig hægt var að komast í gegn-
um því skothríðin var miklu þéttari því tjórar
af hverjum fimm kúlum sá maóur auðvitað
ekki. Ég slapp þó ekki við meiðsl, fékk
sprengjubrot í hausinn milli augnanna og var
heppinn að missa ekki annað augað, gerði að
því sjálfur en var með hausverk í nokkra
daga.“
Hvarflaði aldrei að þér á þessum tíma að
þú værir kominn út í einhverja vitleysu?
„Ég sá aldrei eftir þessu, en sumir félagar
mínir fóru mjög sorglega en sumir frömdu
sjálfsmorð eða „fóru yfir um“ af taugaálag-
inu. Undir lokin, kringum 1980, voru sjálfs-
morðin orðin vandamál og þá var ráðinn
fyrsti sálfræðingurinn í sögu ródesíska hers-
ins og þá voru prestar einnig farnir að fylgja
einstaka herdeildum. Þcgar herþjónustunni
lauk árið 1980 var ég orðinn svo illa farinn á
sál og líkama að það var ekki um annað aó
ræða en að fara heim. Ég slasaðist mjög illa í
fallhlífarstökki er ég lenti í grjóti í fjallshlíó í
Mosambique og lá þar ósjálfbjarga. Þá hélt
ég aö ég væri að drepast. Ég var oróinn úr-
kula vonar um að nokkur hjálp bærist, og
nóttin er sú versta sem ég hef lifað. Það var
eina skiptið sem ég í alvöru hugleiddi hvaó í
ósköpunum ég væri að gera í hernaði lengst
niður í Afríku. Ég var einnig að hugsa um
það að ef skæruliðarnir yrðu fyrri til að finna
mig ætlaði ég að skjóta mig frekar en að láta
þá ná mér lifandi. Maður heyröi ljótar sögur
af pyntingum á þeim hermönnum sem þeir
náðu og sá einnig með eigin augum um-
merki um slíkt.
Það var mikil heift í þeim í garð þeirra
hvítu, og raunar einnig oft á tíðum innbyrðis
milli ættflokka. Ródesíuhcr tók einnig fanga
og ég var oft viðstaddur ef þeir voru særðir.
Eftir yfirheyrslur voru þeir sendir til dóm-
stólanna og oftast voru þeir hengdir fyrir
morð, hryójuverk og landráð. Ég var í nokkra
mánuði á spítala, allur marinn og blár en
óbrotinn en gat varla hreyft mig. Síðustu
mánuðina vann ég á hersjúkrahúsinu en síð-
an hélt ég til Islands. Einu Islendingarnir
sem ég hafði samneyti við í Ródesíu voru
hjón úr Reykjavík en hann var vélvirki hjá
bjórverksmiðju. Þau komu heim tveimur ár-
um á eftir mér en búa nú í Suður-Afríku.“
Varðstu fjáður af veru þinni í Ródesíu?
„Nei, enda hefði það ekki veriö til neins
því ródesíudollarinn var hvergi gjaldtækur,
rétt eins og rússneska rúblan. Eg hafði ágæt-
is laun, bæði meðan ég starfaði hjá hótelun-
um og ekki síður í hernum og greiddi aóeins
um 5% í skatta af hóteltekjunum en ekkert
hjá hernum auk þess að vera að sjálfsögðu á
fríu uppihaldi. Én ég á auðvitað einhverja
bankainnistæðu þarna sem kannski kemur að
góðum notum seinna. Ég var ródesískur rík-
isborgari svo ég greiddi mína skatta af þess-
um tekjum svo íslensk skattayfirvöld komast
ekkert í þetta. Það cr erfitt að gera sér grcin
fyrir verðgildi þessara dollara vegna þess að
hann var ekki skráður erlendis. Nýr Citröen-
bíll kostaði 3.500 dollara en mánaðarlaunin
mín voru hins vegar frá 1.200 upp í 1.500
dollara á mánuði þannig að það tók ekki
nema rúma tvo mánuði að vinna fyrir nýjum
bíl.“
Enginn skilningur á minni lífsreynslu
„Þegar ég kom heim var ég mjög ósáttur við
þjóðfélagið hérna, hafði ekkert veröskyn,
fannst t.d. mjög undarlegt að þurfa að borga
300 krónur í strætó en það hafði aðeins kost-
að nokkrar krónur þegar ég fór út áratug áð-
ur. Ég þurfti mikla hjálp við heimkomuna en
fann hana hvergi því þaó hafði enginn skiln-
ing á því gegnum hvaða lífsreynslu ég hafði
gengiö, það var ofvaxið þeirra skilningi að ég
hefði verið að berjast við skæruliða í Afríku.
Ég varð mjög bitur út af þcssu og hugleiddi
jafnvel að fara upp á Keflavíkurllugvöll og
ræða við lækna sem höfðu starfað í Vietnam
og skildu vandamálið. Taugakerfið var alveg
búið og gat alls ekki horfst í augu við það að
fara að vinna venjulega vinnu hérna. Ég tók
að stunda tilveruflótta með því að sökkva
mér í brennivín en það hafði aldrei verið
vandamál fram að þessu. Þegar ég var skrall-
fullur komu minningarnar hins vegar fram
ljóslifandi og ég fékk martraóir á næturnar
og þannig gekk þetta lyrir sig í heilt ár. Ég
drakk á hvcrju kvöldi, gat ekki komió mér í
svefn öðruvísi. Ég var á þessum tíma kom-
inn í vinnu á Kaffivagninum á Grandagarði
og einnig í kjörbúð en það gekk ekki til
lengdar, ég var ekki maður í nokkurn hlut.
Ég var kominn það langt niður að sjálfs-
moró var alls ekki fjarlæg lausn og fjöl-
skyldan orðin dauðhrædd, en ég bjó hins
vegar cinn. Það var ekki fyrr cn ég komst í
meðferð á Silungapolli að ég fór að sjá lcið
út úr þessum vítahring. Þar hitti ég í fyrsta
skipti einhverja sem hlustuðu á mig og ég
gat treyst. Þar get ég nefnt menn eins og
Megas, Ragnar Inga Aðalsteinsson og Grctti
Pálsson sem var að Staðarfelli í Dölum.
Grettir tók ekki í mál aö ég færi aftur til
Reykjavíkur að loknum venjulegum með-
ferðartíma að Staðarfelli svo ég gerðist þar
starfsmaður um tíma og fullyrði að það hafi
hreinlega bjargað lífi mínu en þar náði ég
góðum bata. Þarna hætti ég aó drekka og hef
ekki gert síðan enda var drykkjan ekki
vandamál heldur alleiðing, orsök hennar
hennar var líkamlegt og andlegt ástand mitt
á þessum tíma.
Eftir að ég kom frá Staðarfelli fór ég að
vinna sem þjónn á skcmmtistaðnum Broad-
way sem þá var að opna en varó að hætta
vcgna þess hve slæmur ég var í mjöðminni.
Þar voru aó koma fram afleióingar af síðasta
fallhlífarstökki mínu. Ég fór í aðgerð á Ak-
ureyri 1983 sem heppnaðist mjög vel en ég
var þá fluttur noróur og hafði tekið Hótel
Akureyri á leigu sem var í eigu Jóhannesar
Fossdal llugstjóra. Reksturinn gekk vel, allur
kostnaður í lágmarki og nýtingin viðunandi.
Síðan stofnaði ég veitingastaðinn Laut ásamt
Jóhannesi og Karli Schiöth sem einnig var
flugstjóri og var hann í rekstri á okkur vegum
til 1986 er Ólafur Laufdal tók þetta allt sam-
an á leigu ásamt Sjallanum.
Ég var mjög sáttur við að hætta þessu því
þetta var orðin alltof mikil vinna fyrir mig
og í janúarmánuði 1987 kom ég til Dalvíkur
og fór að vinna á Sæluhúsinu. Ég kann mjög
vel við mig á Dalvík, þetta er hæfilega róleg-
ur staöur en gífurleg viðbrigði frá því að
starfa á 1800 herbergja hóteli eða berjast við
svarta skæruliða í frumskógum Ródesíu.
Gallinn er hins vegar sá að hér cr ekkert að
gerast í menningar- eða félagslífi og ég hef
engan áhuga á að gerast Lions- eða Kiwanis-
Laugardagur 3. júlí 1993 - DAGUFt - £
Myndir og texti:
GeirA. Gudsteinsson
félagi. Ég hef raunar verió utan gátta síða;
ég kom hingað, heilsa fólki úti á götu en te
ekki virkan þátt í neinu hér, á bara heim
hérna.“
Ertu sáttur við þitt lífshlaup?
„Já, og ég mundi fara aftur til Ródesíu c
aóstæður væru cnn þær sömu. Þegar ég fó
út átti ég tvo kosti. Annar var sá að gifta sig
eignast börn og kaupa íbúð, þ.e. fara þess;
hefðbundnu leið. Ég held að sumir sjái efti
því í dag að hafa keypt sér kumbalda
Reykjavík, orðnir ráðsettir embættismenn oj
meðlimir í einhverjum leynifélagsskap. Ég
hitti suma þeirra þcgar ég kom aftur ti
landsins en vió eigum hreinlega enga sam
leið lengur. Ég elast um aó ég væri neitt
ánægðari í dag enda fann ég það á þessum
gömlu félögum mínum að þcir öfunduðu
mig undir niðri því það var mestur glansinn
farinn af þeirra líll.“
Saxófónninn draumahljódfærid
Eitt helsta tómstundagaman þitt er að spila á
saxófón. Læróirðu sncmma á hljóðfæri?
„Pabbi átti trommusett og ég læröi á
trommur þegar ég var um 10 ára gamall. Það
var hins vegar ekki fyrr cn ég kom til Akur-
eyrar lyrir 10 árum síöan aó ég fór í Tónlist-
arskóla Akureyrar og lærði á saxófón en það
hefur alltaf verið draumahljóðfærið. Ég þótti
skrýtinn þcgar ég var í gagnfræðaskóla að
vera að hlusta á djass með snillingunveins
og Duke Ellington og fieirum þegar jafnaldr-
ar mínir voru hins vegar að hlusta á The Bc-
atles eða The Rolling Stones. Ég geng svo í
Lúðrasveit Akureyrar og hef verió þar síðan
og ennfremur hef ég spilað í léttsveit LA
sem er djassband í tengslum við lúðrasveitina
en í henni cru um 20 hljóðfæraleikarar. Við
höldum öðrum hverju tónlcika, nú síðast í
Vín í tengslum við mcnningardaga í Eyja-
fjarðarsvcit.
Við höfum cinnig farið til Rostock í Aust-
ur-Þýskalandi cn það var á síðustu dögum
þcssa gamla kommúnistaríkis. Mig hafði
lcngi langað til að sjá svona ríki en aldrei
komið því í verk en auðvitað hafði ég komið
til þessara afrísku ríkja sem urðu kommúnísk
við valdatöku svörtu frumbyggjanna. Það
fylgir spilamcnnskunni í þessum hljómsveit-
um töluvert lclagslíf og mjög gaman að vcra
þátttakandi.“
I Konunglega breska dýraverndunar-
félaginu
Bílaeign þín hcfur vakió athygli og jafnvel
öfund en þú ekur um á 24 ára gamalli Volks-
wagen bjöllu. Eru einhverjar ástæður fyrir
dálæti þínu á þessari bíltegund?
„Þetta er stórsniðugur bíll og hann er allt
öðruvísi en aðrir bílar. Mér finnst ég vera
mjög öruggur á bjöllunni úti á vegunum og
það er ekkert scm hindrar útsýnið, rétt eins
og maður sitji á götunni inni í pínulítilli
krús. Auk þess á ég annan Volkswagen, Golf
hcitir hann, svo ég er mjög trúr merkinu.
Bjallan stendur inni á veturna en mér eru
alltaf boónir miklir peningar í bílinn á vorin
þegar ég tek hann út. En hann er bara ekki til
sölu. Sumir amerískir auðjöfrar láta jarða sig
í kadiljákunum og ég hugsa að ég mundi fara
fram á það að verða jarðaður í bjöllunni þeg-
ar minn tími kemur ef þess væri einhver
kostur.“
Haraldur hittir gömlu stríðsfélagana í
London á fimm ára fresti og mæta yfirleitt
allir en sumir eiga langt að sækja, þ.e. frá
Astralíu og Nýja-Sjálandi. Auk þess er hann
meðlimur í Konunglega breska dýraverndun-
arfélaginu og Konunglega breska landfræði-
félaginu sem hann heimsækir þegar leiðin
liggur til London. Hann er meðlimur í klúbbi
sem heitir The Goom show preservation
society og var stofnaður kringum útvarps-
þætti scm voru í BBC í sjötta áratugnum.
Þátturinn byggðist á „kúltúrhúmor" sem
margir skilja ekki eða kunna ekki að meta en
klúbburinn hefur það á stefnuskrá aó beita
BBC þrýstingi um að þættirnir verði endur-
fiuttir. Haraldur skrifast á við um tuttugu fé-
laga í þessum klúbbi og það tekur nokkurn
tíma enda scgist hann hafa meira samband
við fólk úti í heimi en á Dalvík. GG