Dagur - 15.02.1995, Page 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 15. febrúar 1995
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 60, AKUREYRI, SfMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1500 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
RITSTJÓRAR: JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, (ÁBM.),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐRIR BLAÐAMENN:
GEIR A. GUDSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-11585, fax 96-42285),
KRISTÍN LINDA JÓNSDÓTTIR, SÆVAR HREIÐARSSON (íþróttir).
LJÓSMYNDARI: ROBYN REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFÍNGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SlMFAX: 96-27639
LEIÐARI
Er það svo að inn í íslenska þjóðarsál sé greypt
að erlend vara hljóti að vera hagstæðri kostur
peningalega en hliðstæð vara framleidd hér á
landi? Þessi spurning er áleitin eftir að Samtök
iðnaðarins birtu nú í vikunni niðustöður úr könn-
un Gallups þar sem gerður var samanburður
innlendra og erlendra vara í íslenskri verslun. í
stuttu máli sagt virðast átta af hverjum tíu taka
innlenda vöru framyfir en fólk virðist samt sem
áður telja verðið á innlendu framleiðslunni lak-
ara. Könnun leiddi samt í ljós að 17% munur var
á verðinu, innlendu vörunní í hag, þegar verð
innlendra og erlendra vara var borið saman.
Óhætt er að taka undir með Línu Atladóttur
hjá Samtökum iðnaðarins í Degi í gær þar sem
hún segir að telji fólk almennt að fjárhagslega sé
óhagkvæmt að velja innlenda vöru fremur en er-
lenda þá sé verk að vinna í áróðursstríðinu fyrir
innlenda framleiðendur. Könnun Gallups segir
ótvírætt að innlendar vörur standist verðsam-
keppni við erlendar og þannig er ástæðulaust
fyrir fólk að bera fyrir sig stuðningi við íslenskt
atvinnulíf þegar það er spurt um ástæður fyrir
kaupum á íslenskum vörum. Það eru ekki síðri
rök að segja að íslenska varan sé ódýrari og það
er heimilunum ekki síst mikUvægt á síðustu og
verstu tímum.
Lengi má velta vöngura yfir skýringum á við-
horfum eins og þarna koma fram. Raunar er ekki
nýtt af nálinni að í opinberri umræðu sé haldið
hátt á lofti atriðum sem eiga sér Utla stoð í raun-
veruleikanum. Nægir þar að nefna umræðuna
um aukið frelsi í innflutningi matvæla. Þar vill
gjarnan falla í skuggann hve hátt hlutfall af
neysluvörunum er í raun innflutt.
í könnuninni fýrir Samtök iðrxaðarins endur-
speglast kannski enn einu sinni hve þjóðfélagið
er ungt og í mótun. Viðhorfin hér eru um margt
önnur en þekkjast í grónum þjóðfélögum eins og
á meginlandi Evrópu þar sem staðið er fast við
bak heimaframleiðenda. Þannig getur framtíðin
orðið hér því við höfum enga ástæðu til annars
en treysta gæðum íslenskrar framleiðslu og vilja
íslenskra framleiðenda til að standa sig í verð-
samanburði.
Endurhæfing
Frá fyrstu tíð hefur mannkynið
þurft að glíma við fötlun af völd-
um slysa og sjúkdóma. Menn
reyndu að bjarga sér sem best þeir
gátu með frumstæðum hjálpar-
tækjum og þeirri samhjálp sem
tíókaóist í þjóðfélagi hvers tíma.
Það var ekki fyrr en á þessari öld,
nánar tiltekið eftir seinni heims-
styrjöldina, að verulegar framfarir
urðu í endurhæfingu, fyrst og
fremst á Vesturlöndum. Kom þar
ýmislegt til. I fyrsta lagi varð til
mikill fjöldi fatlaðra einstaklinga
vegna styrjaldarinnar og síðan
brutust út lömunarveikifaraldrar
sem skildu eftir sig stóran hóp
fatlaðra. Þessi þörf ásamt bættum
efnahag og tæknilegri framþróun
varó til þess að í Bandaríkjunum
voru stofnaðar sérstakar endur-
hæfmgardeildir. Vestur-Evrópu-
löndin fylgdu þar á eftir, hvert
með sínum hætti, en Norðurlöndin
hafa verið þar í farabroddi líkt og
á öðrum sviðum heilbrigðisþjón-
ustu.
Til varð sérgrein innan læknis-
fræðinnar sem á ensku kallast
„Physical medicine and rehabilit-
ation“, á sænsku „Rehabiliterings-
medicin“ og á íslensku „Orku- og
endurhæfmgarlækningar“.
Hugtakió endurhæfing hefur
víötæka merkingu í íslenskri
tungu. Það er þó ungt og kom
fyrst á prenti í tímaritinu „Sveita-
stjómarmál“ árið 1959. I þessari
grein er hugtakið endurhæfing
notað um hverskonar þjálfun sem
miðar að því að koma einstaklingi
í betra líkamlegt og andlegt ástand
og auka þannig fæmi hans til
sjálfbjargar þ.m.t. atvinnu, heimil-
isstarfa og frístunda.
Þörfin vex
Þörfin fyrir endurhæfingu hefur
aukist jafnt og þétt á undanfömum
árum. Astæðumar eru margar m.a.
eftirfarandi:
• Bætt heilbrigðisþjónusta og
lífskjör hafa aukið lífslíkur okk-
ar og því geta margir vænst
langrar ævi þrátt fyrir sjúkdóma
og fötlun. Öldruðum hefur
fjölgað af þessum sökum.
• Framfarir í endurlífgun og gjör-
gæslu ásamt bættri læknisfræði-
legri meðferð fyrirbura hafa
gefið mörgum líf sem ekki var
unnt að veita áóur. Ekki sleppa
allir heilir úr þeirri baráttu og
hefur orðið nokkur fjölgun í
hópi mikið fatlaðra einstaklinga
af þessum ástæðum.
• Fólk óskar oftar en áður að fá
að búa á heimili sínu eins lengi
og hægt er. Pólítískur vilji er
fyrir slíku þar sem dvöl sjúk-
linga á eigin heimili með að-
stoð er mun ódýrari fyrir sam-
félagið en dvöl á stofnun. Slíkt
krefst oft umtalsverðrar þjón-
ustu af hendi heilsugæslu en
einnig viðeigandi endurhæfingu
sem miðar að því aö bæta eða
viðhalda fæmi einstaklingsins.
Endurhæfingardeildir eru að
þessu leyti bakhjarl heilsugæsl-
unnar.
• Reynt er að stytta legutíma á
bráðadeildum sjúkrahúsanna.
Góður aðgangur að endurhæf-
ingu tryggir að sjúklingar liggi
ekki á bráðadeildum lengur en
þörf krefur.
Almenningur er sér betur með-
vitaður en áður um endurhæfíng-
armöguleika, og leitar því meira
eftir slíkri aðstoð en áóur.
Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunin (WHO)
hefur skilgreint endur-
hæfingu svo: „Endur-
hæfing er safnhugtak
íyrir allar hæfnisauk-
andi aðgerðir af lækn-
isfræðilegum, sálræn-
um og félagslegum
toga, sem miða að því
að hjálpa þeim sem
orðið hefur fyrir lík-
amlegu og/eða sál-
rænu tjóni að ná sem
bestri lífsfyllingu.“
(þýð. höf.)
Verkefni margra
Breið samstaóa er meðal almenn-
ings og heilbrigðisstétta um að
veita einstaklingum þá endurhæf-
ingu sem nauósynleg er og skiln-
ingur á því að ekki sé nóg að bæta
árum vió lífið heldur þurfi einnig
að bæta lífi við árin, með öórum
orðum að auka lífsgæði þeirra sem
við fötlun búa.
Margir aðilar koma aó þessum
málum. Auk opinberra aðila eru
samtök sjúklinga og félög ýmis
konar mjög virk, t.d. SIBS, Nátt-
úrulækningafélögin, Sjálfsbjörg,
MS félagið og fleiri. Framtak
slíkra aðila er ómetanlegt og hefur
skilað okkur langt fram á veginn.
Ákveðin verkaskipting hefur
átt sér stað á undanfömum árum.
Þróunin hér á landi er meó svip-
uðum hætti og í mörgum ná-
grannalanda okkar. Geðdeildir
hafa séð um endurhæfingu geð-
fatlaðra og SÁÁ ofl. um endur-
hæfingu áfengissjúkra. HL-stöðv-
amar í Reykjavík og á Akureyri
hafa séð um viðhaldsþjálfun
hjarta- og lungnasjúklinga. Svæð-
isskrifstofur um málefni fatlaðra
hafa séð um hæfíngu og umönnun
þroskaheftra og hafa í seinni tíð
einnig reynt aó sinna þörfum ann-
arra sjúklingahópa, t.d fulloróinna
sem skaðast hafa á heila, ásamt
vinnuendurhæfingu og starfsþjálf-
un. Öldrunarlækningadeildir hafa
einbeitt sér að vandamálum öldr-
unar o.s.frv.
Endurhæfingardeildir
Endurhæfingardeildir starfa á
breiðum grundvelli og sinna þeim
verkefnum sem brýnust eru á
hverjum tíma. Einkennandi fyrir
starfsemi endurhæfmgardeilda er
samstarf margra fagaðila sem
sameiginlega aðstoða sjúklinginn
við að ná settum markmiðum.
Samstarf þessara aðila nefnist
teymisvinna. Auk lækna starfa þar
hjúkrunarfólk, sjúkraþjálfarar og
iðjuþjálfar ásamt aðstoðarmönn-
um. Aógangur að félagsráðgjafa,
sálfræðingi og talmeinafræðingi er
nauðsynlegur. Svo fjölbreytt starf-
semi þarf mikið húsrými bæði á
legudeildum og á þjálfunardeild-
um.
Sjúklingar á endurhæfingar-
deildum hafa margvíslega sjúk-
dóma og fatlanir. Flestir hafa
skerðingu á hreyfifæmi og vinnu-
getu. Orsakimar eru margar:
Heilablóófall, hjarta- og æðasjúk-
dómar, gigt, taugasjúkdómar,
meðfædd fötlun eða slys. Mark-
mið með þjálfun hvers og eins
þarf að skilgreina, sem og heppi-
legar leiðir að því marki. Vegna
þess hve fötlun og þarfir einstak-
linga í endurhæfingu eru mismun-
andi þarf að leita úrræöa víða. Ytri
tengsl endurhæfingadeilda eru því
mjög mikilvæg. Má þar nefna
fjölskyldu sjúklings og vinnuveit-
anda hans, stoótækjafræðinga,
ökukennara, starfsmenn Trygg-
ingastofnunar ríkisins og skóla-
kerfið.
Framtíðin
Bregöast þarf við aukinni endur-
hæfingarþörf með því að auka
Frá endurhæfingardeild Kristnesspítala.
þjónustuna í hlutfalli við þá þörf
sem augljós er á hverjum tíma.
Horfa þarf á landfræðilega dreif-
ingu þjónustunnar, þjónustustig
og sérhæfingu. Á tímum fjárhags-
vanda er enn brýnna en áður að
leitað sé hagkvæmra leiða í slíkri
uppbyggingu. Fimm daga deildir
og sjúkrahótel eru lausnir sem
henta hluta sjúklinganna. Jafn-
framt þarf að huga að því að
mönnun og húsrými starfseminnar
sé í jafnvægi við þörfina þannig
að ekki myndist flöskuhálsar.
Á Norðurlandi hefur átt sér
stað ánægjuleg þróun í málefnum
endurhæfingar á síðustu árum. Vil
ég nefna HL-stöðina á Akureyri,
bætta sjúkraþjálfunaraðstöðu við
margar heilsugæslustöðvar, átak í
stofnun sambýla og starfsþjálfun
fatlaðra.
Efst í huga mínum er þó stofn-
un endurhæfingardeildar á Krist-
nesspítala 1991, en sú starfsemi
heyrir nú undir Fjórðungssjúkra-
húsiö á Akureyri. Með tilkomu
deildarinnar var stigið stórt skref í
þá átt að íbúar Noróur- og Austur-
lands ættu þess kost að geta sótt
sérhæfóa þjónustu endurhæfingar-
deildar nær sinni heimabyggð.
Uppbygging aðstöðu miðar áfram
og undirtektir við söfnun fyrir
þjálfunarsundlaug í Kristnesi hafa
verið mjög góðar, en um 4,5 millj-
ónir hafa safnast frá því í haust.
Deildimar í Kristnesi munu hafa
alla burói til aó verða endurhæf-
ingarmiðstöð Noróurlands ef fram
heldur sem horfir.
Aðstaða til sjúkraþjálfunar og
iðjuþjálfunar á Fjórðungssjúkra-
húsinu hefur fram að þessu verið
mjög ófullkomin en með tilkomu
nýrrar álmu á FSA er gert ráð fyrir
250 fermetrum fyrir sjúkra- og
iðjuþjálfun. Stofnun öldrunar-
lækningadeildar við FSA á þessu
ári markar tímamót í endurhæf-
ingu og þjónustu aldraðra á Norð-
urlandi.
Að lokum
Fagna ber þeirri þróun sem nú á
sér stað í uppbyggingu endurhæf-
ingarþjónustu. Ber hún vott um
skilning stjórnvalda á mikilvægi
þessarar starfsemi. Stuðningur al-
mennings er einnig afdráttarlaus.
Margt er þó enn ógert. Hlutverk
starfsmanna heilbrigðisþjónust-
unnar verður áfram að benda á þá
þætti sem nauðsynlegt er að styðja
sérstaklega á hverjum tíma og
leita hagkvæmra leiða í rekstri
þeirra.
Stefán Yngvason.
Höfundur er sérfræðingur í orku- og endurhæf-
ingarlækningum, og er yfirlæknir endurhæfing-
ardeildar FSA í Kristnesi.