Dagur - 22.07.1995, Blaðsíða 12

12- DAGUR - Laugardagur 22. júlí 1995
DÝRARÍKI ÍSLANÞS
Fuglar 63. þáttur
HAFSÚLA
SR. SICURÐUR ÆCISSON
(Sula bassana)
Hafsúlan (oft Iíka bara nefnd súla)
er af ættbálki pelíkanfugla (ár-
fætla), en þeim ættbálki tilheyra
ýmsir stórvaxnir fuglar víða um
heim, er lifa á fiski. Eitt sérkenni
þeirra er, að sundfitin liggja á
milli allra táa fótanna, þ.e.a.s.
þriggja framtáa auk afíurtáar (en
hjá öðrum sundfuglum er fit að-
eins á milli framtáa), sem gerir
það að verkum, að fuglarnir eru
yfirleitt mjög góðir að synda og
kafa. Annað, sem heyrir bara ár-
fætlum til, er gerð eggsins, en þar
er ysta lagið úr mjúku kalki, sem
eyðist, er líður á útungunartímann.
Nú á tímum er pelíkanættbálk-
inum skipt niður í 6 ættir: skutla
eða slönguhálsfugla (2 tegundir),
súlur (9 tegundir), freigátufugla (5
tegundir), tópíkana (3 tegundir),
pelíkana (8 tegundir) og loks
skarfa (um 30 tegundir).
Súlnategundir heimsins eru (að
þeirri frátalinni, sem hér er um
fjallað): höfðasúla eða Afríkusúla
(Sula capensis; í S-Afríku og An-
góla), tannsúla eða Ástralíusúla
(Sula serrator; á suðurströnd
Ástralíu, Tasmaníu, og Nýja- Sjá-
landi), jólasúla (Sula abbotti; á
Jólaeyju í Indlandshafi), þernusúla
(Sula variegata; út af ströndum
Chile og Perú og þaðan norður að
Kyrrahafsströnd Mexíkó og Kali-
fomíu), blásúla (Sula nebouxii;
sama útbreiðsla), grímusúla eða
bláhöfðasúla (Sula dactylatra; á
Atlantshafi, í V-Indíum og við
Kyrrahafsströnd Mexíkó, en þó
aðallega á Hawaii), rauðfótasúla
(Sula sula; við strönd Perú, f V-
Indíum, Indónesíu og víðsvegar
um Kyrrahafseyjar) og loks brún-
súla (Sula leucogaster; sama út-
breiðsla).
Hafsúlu er að finna í N-Atl-
antshafi, frá íslandi og þaðan suð-
ur að vesturstönd Evrópu, að Kan-
aneyjum og vesturströnd Afríku
og svo yfir á austurströnd N- Am-
eríku og Kanada. Varpheimkynn-
in eru á íslandi, í Noregi, í Fær-
eyjum, á Bretlandseyjum, á Erma-
sundseyjum, á Bretaníuskaga, á
Nýfundnalandi og á St. Lawrence-
flóa.
Þetta er tignarlegur fugl og
stærst allra tegunda súluættarinn-
ar, 87-100 sm á lengd, 2,5-3,5 kg
á þyngd, og með 165-180 sm
vænghaf. Karlfuglar eru að jafnaði
ívið stærri en kvenfuglar.
í fullorðinsbúningi er hafsúlan
auðþekkt. Mjósleginn búkurinn er
hvítur að mestu, yfir og um, en
andlitið svart (fiðurlaust, húð-
þykkildi, sem myndar einskonar
grímu) og langir og mjóir væng-
irnir bera þann sama lit í oddinn.
Auk þess er höfuð klætt gulleitri
slikju og ofanverður, langur háls-
inn sömuleiðis.
Nefið er langt, sterklegt og
oddhvasst, blágrátt að lit. Stélið
odddregið. Augu, staðsett framan-
til á höfðinu (eins og á uglu) ljós-
grá eða fölgul. Fætur dökkgráir.
Bæði kyn eru eins á lit og eng-
inn munur á búningi eftir árstíðurm
Hafsúlan er farfugl að mestu. I
janúar er hún komin og þegar far-
in að setjast upp á varpstöðvun-
um, ofan á eða utan í berum, sæ-
bröttum og illkleifum úteyjum,
eða björgum á annesjum eða út-
kjálkum, en eggjatíminn er þó
ekki fyrr en í apríl og maí.
Ástarleikirnir eru töluvert
flóknir, en samanstanda að mestu
af því, að hálsar eru reygðir og
teygðir og nef hreyfð taktfast upp
og niður, með tilheyrandi gargi.
Hafsúlan er félagslynd og varp-
byggðirnar oft geysistórar, og þar
af leiðandi getur orðið æði þröngt
um fuglana. Er því töluvert um
róstur yfir háannatímann og nefj-
unum oftar en ekki beitt af fullum
þunga og miskunnarleysi.
Hreiðrið er mikil smíð, 40-50
sm að þvermáli neðst, og yfirleitt
30-40 sm á hæð (en getur þó orðið
mun hærra, eftir áralanga notkun
stæðisins), að mestu gert úr þara
og öðru, sem tiltækt er. Drit notar
fugiinn svo til að líma efnin sam-
an.
Hafsúlan verpir yfirleitt aðeins
1 eggi (stundum þó 2), tiltölulega
litlu, miðað við stærð fuglsins.
Það er fölgrænt eða ljósblátt að lit,
en með hvítri, grófkenndri kalk-
húð og þannig dæmigert fyrir ætt-
bálkinn (sbr. áðurnefnt). Með tím-
anum verður það svo oftar en ekki
brúnleitt, af litarefnum þeim, sem
úr hreiðrinu koma. Útungun tekur
39-45 daga og sjá báðir foreldr-
arnir um ásetuna. Varpblettur er
ekki notaður, heldur sundfit. Ung-
inn kemur í þennan heim blindur
og fiðurlaus og er þá allur blá-
svartur að lit, en klæðist fljótlega
hvítum dúnbúningi. Hann er um
kyrrt í hreiðrinu 8-11 vikur og líkt
og var með ásetuna sjá báðir fugl-
arnir um að afla honum þar matar.
Um síðir er hann látinn fasta og
eftir á.a.g. 10 matarlausa daga
stekkur hann loks fram af og á
sjóinn og með því rofna öll tengsl
foreldra og afkvæmis. Og þarna
verður hann einn og óstuddur að
annast um sig, verja og fæða.
Fyrsti ungfuglabúningur er að
mestu leyti grábrúnn á að líta úr
fjarlægð (að ofanverðu móbrúnn,
alsettur þéttum, hvítum dílum;
skolhvítur undir), en á næstu árum
taka við ýmsar gerðir, hver ann-
arri ljósari, uns fullorðinsbúningi
er náð, að 4-6 árum liðnum.
Hafsúlan er vel þekkt fyrir
ákveðið atferli sitt við fæðuöflun,
þ.e.a.s. að láta sig falla úr mikilli
hæð (10-40 m) lóðrétt í djúpið og
taka þar uppsjávarfiska, eins og
t.d. smásíld og loðnu. Er fuglinn
sérstaklega vel byggður og styrkt-
ur til þessarar iðju, og getur m.a.
lokað hlustum sínum og nösum.
Annað þykkildi, en nefnt var hér
að framan, er hafsúlan með á
neðra skolti og þaðan niður á
kverk. Það getur hún þanið út og
Súla á hreiöri ásamt unga sínum.
(Alan Richards: Seabirds of the
Northem Hemisphere. 1990.)
gerir, ef svo ber undir, t.d. ef inn-
byrða þarf óvenju stóran fisk.
Yfirleitt er bráðin gripin, þegar
súlan er á leið úr kafi. Eins veiðir
hún syndandi og á það jafnvel til
að ræna aðra fugla. Aðrar súluteg-
undir leita hins vegar mjög í flug-
fisk, makríl og allskyns blekfiska.
Hafsúlubyggðir jarðar eru í dag
taldar vera alls 34. Á síðustu öld
var sú mesta á Bird Rock á St.
Lawrenceflóa í Kanada; árið 1833
var talið að yrpu þar 125.000 pör,
en undir lok síðustu aldar var sú
tala komin niður í 1.000. Ástæðan
fyrir þessu hrapi var gegndarlaus
skotveiði. Nú verpa þarna 5.000
pör.
Langstærsta varpstöðin í heim-
inum á okkar tímum (eftir því sem
ég kemst næst) er á St. Kilda
(Bretlandseyjar), þar sem verpa
um og yfir 60.000 pör. Næstar eru
Ailsa Craig, Grassholm og Little
Skellig (Bretlandseyjar), og svo
Bonaventura-eyjar við Quebec
(Kanada), hver um sig með um
20.000 verpandi pör. Þá kemur
Bass Rock (Bretlandseyjar), með
um 18.000 pör, og sjöunda í röð-
inni Eldey, með um 14.500 pör
(árið 1985; var með 18.000 pör ár-
ið 1961). Aðrir staðir hér við land
(og þar helstir Súlnasker, Geld-
ungur, Hellisey, Brandur (allt
saman úteyjar í Vestmannaeyj-
um), Mávadrangur hjá Dyrhólaey,
Rauðinúpur á Melrakkasléttu,
Skoruvíkurbjarg á Langanesi og
Skrúður út af Fáskrúðsfirði) eru
mun fáliðaðri. Auk þess verpti
hafsúla áður fyrr bæði í Grímsey
(til 1946) og Drangey, í Geir-
fuglaskerjum og Geirfugladrangi
suðvestur af Eldey (fram til 1830,
er jarðskjálfti grandaði þeim), og í
Súlnastapa við Hælavíkurbjarg.
Og eins vita menn um nokkra set-
staði fuglsins, eins og t.d. kletta í
Ingólfshöfða og Svörtuloft á Snæ-
fellsnesi, en hafa ekki fundið þar
hreiður enn sem komið er.
Alheimsstofn hafsúlu er talinn
á.a.g. 275.000 verpandi pör, og af
þeim munu íslenskir fuglar vera
um 23.000 pör.
Algengasta hljóð fuglsins er
urrandi runa.
Hafsúluegg virðast ekki hafa
verið tekin hér fyrr á öldum til
matar, e.t.v. vegna þess hversu
snemma árs fuglinn verpir og að í
útsker fyrir opnu hafí þurfti að
fara. Ungarnir voru hins vegar
nýttir, enda þar um gríðarmikla
búbót að ræða (hver fugl gat orðið
allt að 5 kg að þyngd). Og allt frá
því Hjalti Jónsson kleif Eldey við
þriðja mann, árið 1894, var t.d.
farið þangað nokkuð reglulega til
ungadráps (oftast seinni part
ágústmánaðar, og teknir að meðal-
tali 3.000 fuglar (400-5.000)), og
allt til þess tíma, að eyjan var frið-
lýst, árið 1940.
íslenskar hafsúlur leita á vet-
urna einkum suður á bóginn, eftir
ströndum Evrópu og allt suður til
NV-Afríku, og eru þá dreifðar.
Elsti merkti fugl, sem ég á
heimildir um, var a.m.k. 21 árs
gamall, er hann náðist. Sá var
breskur, ættaður frá Bass Rock.
Gluggað í ómissandi bók fyrir allar konur „Aðlaðandi er konan ánægð“:
67 mínútur í morgunverkin
Konur eru þess fullkomlega meðvitaðar að það er ekkert smámál að standa undir þeirri ábyrgð að vera
kona. En sé það mikið mál I dag, þá var það ekkert smámál hér fyrr á öldinni, ef marb má bók sem blaða-
maður las á dögunum. Bókin heitir „Aðlaðandi er konan ánaegð" með undirtitilinn „leið-
beiningar um snyrungu og klaeðnað kvenna“. Útgáfuár er 1945 og höfundurinn Joan
Bennet- Þórunn Hafstein íslensbði.
I fyrsta bfla bóbrinnar gefur Joan Bennet tóninn þegar hún segir: „( gamla daga
fannst sumum það ein af dyggðum konunnar, ef hún var IjóL Nú á dögum er það játað af
þeim, sem vinna að velferð líkama og sálar, að það sé vart heilbrigð kona, sem hefur ekki
rxnu á að hugsa um útlit sitt, vilja vera aðlaðandi."
Bóbrhöfundur fer með ólíkindum nákvæmlega yfir allt það sem máli skiptir í úditi
konunnar. Tökum sem dæmi eftírfarandi lýsingu á þeirri athöfn konunnar að varalita sig:
Mikilvægt að kunna að varalita sig
„Hafið spegilinn fyrir framan yður og haldið á burstanum eins og málarapensli, takið vel
af litnum á burstann og byrjið á því að draga upp hina eðlilegu ytri línu efri varar með
mjóu, flötu striki. Styðjið olnboganum td. á stólbrík, til þess að höndin verði stöðugri.
Ég hef líb litía fingur sem mína „stoð“, með því að styðja honum á hökuna um leið.
Byrjið nú að „mála“, og strjúkið burstanum frá vinstra munnviki efri varar, fram á miðja
vör. Önnur „strobn" verður frá miðri efri vör, að hægra munnviki. Og þriðja strokan
eftír neðri vörinni, frá vinstri til hægri. Siðan fyllið þér upp með burstanum, það sem enn
er ólitað. Leyndardómurinn við hina síðustu sléttu línu er æfing - og snör handtök. Æf-
ing, unz handtakið er bein og örugg lína, en ekki fálmandi tilraun tíl þess að reyna að draga línu. Eftír 15 til 20
mlnútna æfingu eruð þér útfarin í þessari list með varapensilinn, og það er list, sem borgar sig, því að þá er
úr sögunni hálfbkið við snyrtingu varanna, öfgarnar við að smyrja of þykku lagi á þær og hin sífellda endur-
tekning á „málningunni“. Liturinn situr slétt og fallega á vörunum og tollir á miklu lengur en ella.“
Tíminn sem fer í útlitið
Svo það sé alveg á hreinu, þá gefur Joan Bennet nákvæmlega upp hversu mikill tími fari í útlit konunnar.
Hún segir að á morgnana fari tíu mlnútur í að hreinsa og snyrta andlit og háls. Eftír hádegi sé rétt að gera
ráð fyrir tveim mínútum í að lagfæra og bæta útlitið og á kvöldin sé eðlilegt að ætía fimm mínútur til þess að
hirða og ræsta andlit og hendur. Samtals gerir þetta rúman stundarfjórðung.
Baðferð
Sú einfalda athöfn að bregða sér I bað er ekki svo einföld eftír að hafa lesið .Aðlaðandi
er konan ánægð“. Bóbrhöfundur gefur eftirfarandi leiðbeiningar um baðferð:
1. Látið þægilega heitt vatn renna í baðkerið, meðan þér burstið tennurnar yfir vaskinum.
(Vatnið ætti helzt að ná yður upp að mitti, er þér sitjið í kerinu). Nælið hárinu upp.
2. Þvoið yður vel um andliL háls og eyru, áður en þér farið upp í baðkerið. Munið vel eft-
ir hálsinum að aftan, niður við hársrætur og fram undir kjálkann. Skolið sápuna vel af,
þurrkið andlitið og berið svolítið nxrandi smyrsl á andlit og háls. Stígið siðan upp i
baðkerið.
3. Sápið og burstið handleggina og bringuna með mjúkum baðbursta. Eyðið nokkrum
aubsekúndum í olnbogana. Skolið sápuna af.
4. Sápið og burstið bakið með mjúkum bursta (helzt með löngu sbfti). Skolið sápuna af.
5. Sápið og þvoið það sem eftír er líkamans niður að hnjám. Skolið sápuna af.
6. Sápið og burstið fótíeggina með mjúkum baðbursta. Skolið sápuna af.
7. Burstið hælana, ökkiana tærnar, iljarnar með naglabursta. Skolið sápuna af.
8. Ef þér eigið kost á nægilega miklu vatni og hafið tíma til þess, skulið þér tæma baðker-
ið og skola yður undir sturtunni.“
Morgunstund gefur...
(þessari stórmerku bók, sem allar nútímakonur ættu að kynna sér vel, er gefin nákvæm tímatafla um morg-
unverk konunnar. Skoðum þetta nánar.
(tennurnar telur bókarhöfundur að sé eðlilegt að xtía 3 mínútur, 8 mínútur i bað, 30 mínútur I að klxða
sig og snyrta, 15 mlnútur i morgunmaL 10 mínútur í salerni og slðan aftur I mínútu í tennur. Samtals eru
þetta 67 mínútur.
Og þá er bara um að gera fyrir konur að verða sér útí um skeiðklukku! óþh