Dagur - 22.08.1995, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Þriðjudagur 22. ágúst 1995
MINNIN Cm
A Jakob Frímannsson
IJ Fæddur 7. október 1899 - dáinn 8. ágúst 1995
Jakob Frímannsson fæddist á
Akureyri 7. október 1899. Hann
lést á Hjúkrunarheimilinu Seli á
Akureyri 8. ágúst síðastliðinn.
Foreldrar Jakobs voru Sigríður
Björnsdóttir, fædd 13. mars
1874, dáin 27. maí 1963, ættuð
frá Syðra Garðshorni í Svarfað-
ardal og Frímann Jakobsson,
fæddur 12. ágúst 1868, dáinn 6.
júní 1937, trésmíðameistari á
Akureyri, ættaður frá Grísará í
Eyjafjarðarsveit. Systkini Jak-
obs voru María og Svanbjörn
sem nú eru látin, en systir
þeirra Lovísa býr í Kaup-
mannahöfn. Jakob kvæntist 20.
nóvember 1926 Borghildi Jóns-
dóttur, fædd 26. desember 1901,
dáin 7. ágúst 1990. Kjördóttir
þeirra var Bryndís Jakobsdótt-
ir, fædd 26. apríl 1932, dáin 10.
júlí 1986, sem giftist Magnúsi
Guðmundssyni, fæddur 8. janú-
ar 1925, dáinn 2. ágúst 1991.
Þeirra börn eru Jakob Frímann
Magnússon og Borghildur
Magnúsdóttir.
Jakob lauk gagnfræðaprófi
árið 1915, brottfararprófi frá
Verslunarskóla Islands árið
1918 og hóf hann þá störf að
nýju hjá Kaupfélagi Eyfirðinga,
en áður hafði hann unnið þar
eftir gagnfræðapróf. Jakob var
settur kaupfélagsstjóri árið 1940
og því starfi gegndi hann til árs-
ins 1971 er hann lét af störfum
fyrir aldurs sakir. Jakob gegndi
fjölmörgum trúnaðarstörfum
um ævina. Iiann var stjórnar-
formaður Sambands íslcnskra
samvinnufélaga og Útgerðarfé-
lags Akureyringa og sat í stjórn-
um Olíufélagsins, Flugfélags ís-
lands, Flugleiða auk fjölda ann-
arra smærri félaga, nefndum og
ráðum.
Jakob var bæjarfulltrúi á
Akureyri á árunum 1942 til
1970 og var forseti bæjarstjórn-
ar um skeið. Jakob var kjörinn
heiðursborgari Akureyrar þann
7. október 1974. llann hlaut
stórriddarakross Fálkaorðunn-
ar, sænsku Vasa-orðuna og
finnsku Lejon-orðuna.
Útför Jakobs fer fram á veg-
um Akureyrarbæjar og hefst at-
höfnin í Akureyrarkirkju kl.
13.30.
Þaó var í upphafi aldarinnar þcgar
fcrskir vindar ungmcnnalclaga og
samvinnuhugsjóna léku um landið
að Eyfirðingar nýttu scr hug-
myndir vcfaranna í Rochdalc og
lögóu grunn aö nútíma kaupfc-
lagsrckstri undir stjórn bræðranna
Hallgríms og Sigurðar Kristins-
sona. Jafnaldrarnir Jakob Frí-
mannsson og Vilhjálmur Þór
gcngu þá barnungir til starfa hjá
kaupfclaginu og árið 1923, þá 23
ára gantall, varö Jakob Frímanns-
son fulltrúi Vilhjálms scm tók við
kaupfélagsstjórastarfinu. Inn-
blásnir hugsjónum hófu athafna-
mcnnirnir ungu að rcisa við Eyja-
fjörð öfiugasta vígi samvinnu-
hreyfingarinnar á Islandi.
A bcrnskuárum mínum á sjötta
og sjöunda áratugnum var lífið á
Akureyri mótaó af áratuga vel-
gengni samvinnumanna - svo
mjög að mörgum þótti orðið nóg
um. Á þcint árum var Akurcyri
fallcgastur íslcnskra bæja, kirkjan
var glæsilcgust, trén stærst, skíða-
lyfturnar lengstar og vcóriö bcst.
Ákureyri var líka mcstur iönaðar-
bær, KEA var stærst kauplclaga,
þar var fyrst stofnað fiuglclag, sctt
á laggir skipasmíöastöð og vcrk-
smiðjur Santbandsins voru gríðar-
stórar. Mctnaðarfullt iðnaðarfólk
framlciddi Heklu- peysur og Ió-
unnarskó, smjörlíki og kaffi, Flóru
brjóstsykur og saxbauta í dósum,
málningu, mysing og mjólk í
brúnum flöskum og 10 lítra köss-
um. Á þessum árum ók Jakob Frí-
mannsson á A-4 um snarbratt Gil-
ið og hélt um púlsinn á athafnalíf-
inu, oddviti framsóknarmanna,
bæjarráðsmaður, kaupfélagsstjóri
og stjórnarformaður Sambandsins,
með meiru.
Það er nú í ágúst fyrir réttum
tíu árum aö ég giftist Borghildi og
kynntist náió afa hennar Jakobi. I
stofu hans í Þingvallastræti dekr-
uðu þau amma Borghildur við
okkur nærri þrítug börnin. I hús-
inu ríkti ró efri ára, heimilislegt
höfðingjasetur þar sem gott var að
setjast niður og ræöa um líðandi
stund og liðna tíð. Vió Jakob
skiptumst á sögum, þannig að ég
gat frætt hann um eitt og annað
sem var efst á baugi, meðan Jakob
sagði mér frá foreldrum sínum
Frímanni Jakobssyni og Sigríði
Björnsdóttur og lífi þcirra systkin-
anna; Maríu, Svanbjörns og Lo-
vísu, við upphaf aldarinnar á Ak-
ureyri.
Oft bar á góma námiö í Versl-
unarskólanum frostaveturinn
mikla og dvöl hans í Edinborg og
síðar fcrðalög um alla Evrópu allt
austur til Moskvu. Hann sagði
mér af kynnum sínum af stjórn-
málamönnum, skáldum, biskup-
um, forsctum, alþýðufólki, snjöll-
um smiðum og bændum í Svarf-
aðardal. I tali Jakobs kom fram
ábyrgð á velferð ekki bara hans
nánustu ættingja, dótturinnar
Bryndtsar og afabarnanna Jakobs
og Borghildar, heldur Iíka sam-
ferðamannanna allra í gleði og
sorg. Ævistarf hans var þeim öll-
um hclgað og uppbyggingu
byggðanna sem hann unni svo
heitt að hann gat helst hvergi ann-
ars staðar verið. Líf hans varð
langt og scm gamall maður gat
hann lagt frá sér sjáll'blekunginn,
litið yfir dagsverkió og brosað
hlýtt og kankvíslega, eins og hon-
um einum var lagið. Hann hcfur
nú kvatt okkur en spor hans eru
víöa um Eyjafjörð og vcrða lcngi
cnn.
Gísli Gunnlaugsson.
Kveðja frá
Kaupfélagi Eyfirðinga
Látinn er Jakob Frímannsson fyrr-
um kaupfélagsstjóri Kaupfélags
Eyfirðinga. I upphafi okkar aldar
verður samvinnufélagsskapur á Is-
landi að alli í athafnalífi þjóðar-
innar. Rétt úr aldamótunum er
Samband íslenskra samvinnufé-
laga stofnað og mörg ný kaupfé-
lög verða til og þau eldri fá nýjan
svip og nýtt hlutverk. Bæði í sveit
og vió sjó er á þcssum tíma ríkj-
andi bjartsýni á ljósari framtíð og
bctra líf og efiing samvinnuhreyf-
ingarinnar til þátttöku í atvinnulífi
og stofnun ungmennafélaganna,
þar sem bæta átti andlega og lík-
amlega hreysti hinnar upprenn-
andi æsku, eru tákn þcssa tíma.
Inn í þetta samfélag fæddist Jakob
Frímannsson og mjög á ungum
aldri varð hann virkur þátttakandi
í þessum hreyfingum báðum.
Störf hans fyrir félög samvinnu-
manna uröu þó stærst og mest og
á þeim vettvangi varð hans ævi-
starf.
Jakob var fæddur á Akureyri, í
þcim bæ var hans vagga og viö
þann bæ hélt hann tryggð alla ævi
- hartnær heila öld. Að Jakobi
stóðu traustar bændaættir í ey-
firskri byggð - föðurætt þaðan
scm nú heitir Eyjafjarðarsveit -
móðurættin, hið næsta honum, úr
Svarfaðardal en lcngra til handan
yfir fjörö úr Þingeyjarsýslu. Vel
var því blandað til þessa verðandi
forystumanns fyrir byggðir Eyja-
fjarðar.
Jakob Frímannsson kom til
starfa hjá Kaupfélagi Eyfirðinga
sextán ára gamall. Dvölin hjá fé-
laginu var þó aðeins árið að sinni.
Næstu tvö ár stundaði hann nám
við Verslunarskóla Islands en
strax að því loknu (1918) kom
Jakob aftur til starfa hjá Kaupfé-
laginu og nú var ekki tjaldað til
einnar nætur. Jakob varð fulltrúi
kaupfélagsstjóra 1923. Hann var
settur kaupfélagsstjóri um nærfellt
tveggja ára skeið, 1938 og 1939,
fyrir Vilhjálm Þór sem þcnnan
tíma fékk leyfi frá störfum og frá
1. janúar 1940 varð hann fastráð-
inn til þessa starfs, sem hann
gegndi síðan í rösk 30 ár. Sem
kaupfélagsstjóri var Jakob ein-
staklega farsæll. Hann var mjög
glöggur að sjá ef eitthvað ætlaði
aö bera af leið og borinn sú lagni
og það áræði er þarf til að stýra á
réttan veg að nýju. Þekkingu hans
á stóru og smáu í rekstri félagsins
var viðbrugðið og hann naut
trausts og vinsælda langt út fyrir
raðir samherja og meðstarfs-
manna. Að öðrum ólöstuðum er,
nú þegar horft er til baka, óhætt að
fullyrða að enginn einn hafi átt
svo stóran þátt í að gera Kaupfé-
lag Eyfirðinga að því stórfyrirtæki
á íslenskan mælikvarða sem það í
raun er.
Jakob Frímannsson var stjórn-
armaður í fjölda fyrirtækja og fé-
laga og lét þar hvarvetna mjög til
sín taka. Hæst ber setu hans í
stjórn Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga, án þess þó að vita
hvort það var skoðun Jakobs
sjálfs, en í stjórn Sambandsins var
hann í um þrjátíu ár og þar af for-
maður þau fimmtán seinni. Er
Ijóst aó formennska í stærsta fyrir-
tæki landsins, á þcirri tíð, í svo
langan tínia Iagði þunga ábyrgð á
hans hcrðar í viðbót við aö sinna
rekstri kaupfélagsins í heima-
byggð.
Sá sem þessar línur skrifar
þckkti Jakob Fríniannsson ekki
mikiö persónulega - aóeins nokk-
ur handtök og kurteisleg orð - en
hann kom mér fyrir sjónir sem
mjög ljúfur maður og þannig ætla
ég hann hafi birst meðbræðrum
sínum um langan aldur þó oft hafi
væntanlega um hann gustað og
ýmsar ákvarðanir hafi hann orðið
að taka þar sem ágreiningur var
um stefnu.
Að leiðarlokum vil ég, fyrir
hönd Kaupfélags Eyfirðinga, færa
Jakobi miklar og góðar þakkir fyr-
ir hans langa vinnudag fyrir þctta
félag og félagsmenn þess og
byggðina við Eyjafjörð. Verk hans
mörg munu standa um ókornna
tíð. Aðstandendum Jakobs færi ég
alúðar samúðarkveðjur.
F.h. stjórnar
Kaupfélags Eyfirðinga,
Jóhannes Sigvaldason.
Þegar Jakob Frímannsson hóf
störf hjá Kf. Eyfirðinga árið 1915
var ekki bílfært á milli landshluta,
útvarp ckki til, sjónvarpið ekki
einu sinni fjarlægur draumur,
flugmálin geymd í óráðinni fram-
tíð. Síminn var kannski það eina,
sem boöaði framfarabyltingu tutt-
ugustu aldar, og þó var hann enn í
frumbernsku, innan við tíu ára
gamall hér á landi.
I stórum dráttum var landbún-
aöur stundaður með þeim hætti
sem tíðkast hafði frá upphafi Is-
landsbyggðar og hið sama mátti
segja um nokkurn hluta útgerðar
og fiskveiða.
Jakob Frímannsson var einn af
mætustu fulltrúum þeirrar kyn-
slóðar sent tók við þjóðfélagi ní-
tjándu aldar, lítt breyttu aftan úr
öldum og reisti hér þá þjóðfélags-
byggingu sem við öll njótum í
dag. Nú eru Islendingar í hópi
þeirra þjóða sem bestra lífskjara
njóta. Þó að fariö sé vítt og breitt
um heiminn, er naumast hægt að
finna þá tækni eða þau þægindi,
að ekki séu þau hluti af daglegu
lífi okkar, hér á þessu eylandi sem
erlendur menntamaður taldi að
lægi á mörkum hins byggilega
heims. Það mun vera óumdeilt að
þessi kynslóð, stundum kennd við
aldamótin, kom meiru í verk á
skemmri tíma en nokkur önnur
kynslóð Islandssögunnar.
Margir af fulltrúum þessarar
farsælu kynslóðar tóku daginn
snemma og lögðu ekki frá sér am-
boðin fyrr en ævideginum var
mjög tekið að halla. Þetta átti
einnig vió um Jakob Frímannsson.
Hann var aðeins á sextánda ári,
þegar hann fyrst hóf störf hjá
Kaupfélagi Eyfirðinga, á árinu
1915. Að loknu brottfararprófi úr
Verslunarskóla Islands í Reykja-
vík árið 1918, hóf hann aftur störf
hjá Kf. Eyfirðinga og starfaði þar
óslitió til 1. júlí 1971; þar af var
hann kaupfélagsstjóri í 33 ár, frá
1938 til 1971. Jakob sat í stjórn
Sambands íslenskra Samvinnufé-
laga frá 1940 til 1975 og var hann
formaður stjórnarinnar frá 1960 til
1975. Störf hans fyrir samvinnu-
hreyfinguna náóu því yfir full sex-
tíu ár. Jakob Frímannsson var
landskunnur maður, m.a. fyrir frá-
bær tök er hann hafði alla tíð á
víðtækri starfsemi Kf. Eyfirðinga.
Eg ætla mér ekki þá dul að gera
þeim þætti í störfum hans skil; þar
munu þeir um fjalla sem betur til
þekkja.
Ævistarf Jakobs var ekki
eingöngu bundið við Kf. Eyfirð-
inga og Sambandið. Hann sat í
stjórnum allra helstu samstarfsfyr-
irtækja Sambandsins, svo sem
Olíufélagsins, Samvinnutrygginga
og Andvöku, hann lét sig bæjar-
mál á Akureyri rniklu skipta og
var í þakkarskyni gerður að heið-
ursborgara bæjarins. Þá var hann
einn af frumkvöðdlum farþega-
flugs á Islandi og sat í stjórnum
Fluglciða og þeirra félaga sem það
rakti ætt sína til. Sjálfur kynntist
ég Jakobi Frímannssyni ekki að
marki fyrr en á árinu 1967, þegar
ég fluttist aftur til Reykjavíkur
með fjölskyldu minni, eftir nokk-
urra ára dvöl erlendis. Eg tók þá
að sitja fundi Sambandsstjórnar,
eins og aórir framkvæmdastjórar
Sambandsins, en þessum fundum
stýrði Jakob með þeim hætti sem
honum einum var lagið. Á þessum
tíma gerði ég mér eflaust ekki
ljóst að hinn föngulega stjórnar-
formann Sambandsins skorti að-
eins tvö ár í sjötugt, en það var
með Jakob cins og marga þá, sem
forlögin útdeila langri ævi, að
hann bar aldurinn vel.
Á þessum árum var ég fram-
kvæmdastjóri í Skipulags- og
fræðsludcild Sambandsins og kom
það í minn hlut að undirbúa
stjórnarfundi með stjórnarfor-
manni og forstjóra, sem þá var Er-
lendur Einarsson. Samstarf þeirra
Jakobs og Erlendar um allt það er
mátti til framfara horfa fyrir kaup-
félögin og Sambandið var með
miklum ágætum og því var þetta
skemmtilegt verkefni. Og þessi
þáttur í störfum mínumnleiddi til
þess að ég kynntist Jakobi betur
en ella hefði orðið. Hann sat á óð-
ali sínu á Akureyri og var ekki
daglegur gestur í Sambandinu, þó
að vissulega gerði hann tíðreist til
höfuðborgarinnar. Einhvern tíma
heyrói ég því raunar fleygt að Jak-
ob hefði farið oftar á milli Akur-
eyrar og Reykjavíkur en nokkur
íslendingur annar fyrr eða síðar.
Jakob Frímannsson var mikill
málafylgjumaður en það var ekki
hans háttur aó keyra fram mál
með hávaða og offorsi. Hann var
fastur fyrir í öllu því, er honum
þótti nokkru skipta, en jafnframt
afar Iaginn við að koma málum
fram. Hann var gæddur ríkri
kímnigáfu og eftir á að hyggja
finnst mér hún hafi gert hvoru
tveggja í senn, að krydda fram-
komu hans og milda. I fasi hans
var eitthvað það, sem erfitt er að
skilgreina, en kallaði á trúnaðar-
traust af hálfu þeirra sem áttu við
hann skipti. Jakob var einkar ljúf-
ur maóur í viðmóti. Á nútímamáli
mundi sagt að hann hefði verió
gæddur mikilli útgeislun. Mér
fannst ævinlega að sú útgeislun
væri þrungin velvild til þess sem
hann ræddi við hverju sinni og
fyrir bragðið leið manni vel í ná-
vist hans.
Nú er þessi heiðursmaóur allur
en eftir stendur minningin um ein-
stæðan persónuleika og framúr-
skarandi liðsmann á vettvangi
samvinnustarfsins. Stjórn Sam-
bandsins þakkar honum áratuga
störf í þágu kaupfélaganna og
Sambandsins og allra annarra
samvinnufyrirtækja, sem nutu
hæfileika hans og starfskrafta. Á
þessari kveðjustund minnumst við
þakklátum huga eiginkonu Jak-
obs, frú Borghildar Jónsdóttur,
sem stóð honum styrk við hlið á
löngum og gifturíkum starfsferli,
en hún lést árið 1990.
Afkomendum þeirra vottum
við dýpstu samúð.
Sigurður Markússon.
Vinur minn og velgjörðamaður,
Jakob Frímannsson, fyrrverandi
kaupfélagsstjóri, er fallinn frá á
nítugasta og sjötta aldursári. Hann
andaðist þann 8. ágúst síðastlið-
inn.
Þeir, sem ungir eru, láta sig það
jafnan litlu varóa þótt nær tírætt
gamalmenni hverfi af sjónarsvið-
inu, en fyrir okkur, sem eldri erum
og munum lengra aftur í tímann,
horfir þetta öðruvísi við og í þessu
tilviki alveg sérstaklega.
Þau orð, sem ég festi hér á
blað, eru ekki ætluð til þess aö
ættfæra Jakob eða rekja æviferil
hans, það ntunu eflaust aðrir gera,
heldur aðeins til þess að láta í ljós
þakklæti mitt fyrir þaó aö hafa
fengið að kynnast og starfa með
slíkum öðlingsmanni, sem hann
var, en þau kynni urðu mér góður
og dýrmætur skóli. Þegar ég, rúm-
Iega tvítugur aö aldri, hafði lokið
námi í MA og alvara lífsins var
framundan, réðst ég til starfa hjá
KEA í stað þess að hefja háskóla-
nám, sem flestir félagar mínir
geróu. Sá maður, sem tók þar á
móti mér, var Jakob Frímannsson,
sem þá var settur kaupfélagsstjóri
í fjarveru Vilhjálms Þórs. Það var
ekki laust við að ég kenndi nokk-
urs kvíða fyrir að fara að vinna hjá
svo stóru og merku fyrirtæki, en
hið ljúfa viðmót Jakobs eyddi
þeim kvíða strax og má segja að
þá þegar hafi vaknað hjá mér þær
tilfinningar til Jakobs og viss að-
dáun á honum, sem varað hafa æ
síðan. Kynni okkar hjá KEA og
náin samskipti í störfum þar stóðu
yfir rúm tuttugu ár og síóan urð-
um við meira og minna samferða
eftir aö ég gerðist starfsmaður Út-
gerðarfélags Akureyringa h.f., en