Dagur - 27.10.1995, Blaðsíða 7

Föstudagur 27. október 1995 - DAGUR - 7
Hafa orðið breytingar til batnaðar?
ávarp Sigfríðar Þorsteinsdóttur, forseta bæjarstjórnar Akureyrar, í Deiglunni sl. þriðjudagskvöld, á 20 ára afmæli kvennafrídagsins
Hvaða vangaveltur sitja í mér eftir
ráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í
Kína og hvemig getum við haldið
baráttuni áfram?
í dag höldum við upp á að 20
ár em liðin frá kvennafrídeginum
1975. Kvennafrídagurinn var tákn
um samstöðu kvenna.
Nú er því lag að velta fyrir sér
hverju tuttugu ára samstaða og
fjórar kvennaráðstefnur hafa skil-
að konum.
Hefur líf okkar breyst?
Ráðstefna Sameinuðu þjóðanna
í Kína var meðal annars til þess að
skoða hver árangur hefði orðið í
að auka réttindi kvenna í heimin-
um.
í lokasamþykkt ráðstefnunnar
þótti t.d. nauðsynlegt að leggja
áherslu á réttindi stúlkubama, sem
er þrátt fyrir allt árangur.
Ýmsar stefnur, aðferðir og að-
gerðir hafa verið reyndar til þess
að bæta stöðu kvenna á íslandi:
Kvennaframboð, kvennabarátta
innan blandaðra stjómmálaflokka,
mæðrahyggja, jafnréttisráðgjafar,
námskeið sérstaklega fyrir konur,
aðgerðir til að fjölga konum í
karlagreinum, kennsla í sérstökum
stelpu- og strákabekkjum o.s.frv.,
en hverju hefur það skilað?
Hafa orðið breytingar til hins
betra? Svo er ekki að sjá. Kannan-
ir sýna t.d. að lífaldur kvenna fer
lækkandi. Hvers vegna? Er það
vegna þess að við höfum bætt við
okkur verkefnum án þess að losna
við önnur?
Hvert á þá að vera næsta skref í
jafnréttisátt? Samvinna kynjanna?
Að vinna með körlum að betra
jafnvægi, að gera þá ábyrga líka,
að fá þáiil að skilja ávinninginn
með breytingunum?
Ef árangur á að nást er nauð-
synlegt að gera karla ábyrga fyrir
jafnréttisstarfinu, fá þá með sem
samherja og hætta að kenna þeim
um aðstæður sem þeir ráða engu
um. Samtímis þurfum við konur
að horfa með eigin augum á sjálf-
ar okkur og á málefnin. Hætta að
horfa til karlanna og meta með
þeirra augum. Það tekur sinn tíma
að hverfa frá því gamalgróna hlut-
verki að vera þátttakandi og verða
í staðinn mótandi.
ímynd sú sem við konur búum
við er ósveigjanleg og það er stöð-
ugt hamrað á henni. Það þarf að
minnka muninn á milli kynjanna í
staðinn fyrir að undirstrika sífellt
það sem er ólíkt. Best er að leggja
áherslu á manneskjuímynd vegna
þess að karl- og kvenímyndin
spannar auðvitað allt litrófið. Ekki
er hægt að alhæfa um hegðun út
frá kynferði enda ekki réttlátt. Þá
verða þér alltaf ætlaðir eiginleikar
fyrirfram, og það gefur þér lítið
svigrúm.
Hefðbundna kynímyndin bygg-
ir að langmestu leyti á æxlunar-
hlutverkinu en það tekur í raun-
inni æ skemmri tíma af æviskeið-
inu. Fjöldi kvenna eignast aldrei
böm, t.d. af því að þær velja það
eða geta það ekki. Hinar eignast fá
böm. Ekki er að sjá að bamlaus-
um konum vegni betur en öðmm.
Bameignir hafa því minni áhrif á
stöðu kvenna í þjóðfélaginu en
álitið er. Það er því kominn tími
til að konur hætti að láta bameign-
ir vera dragbít á lífsmáta sinn. Sú
tilfinning kvenna að vera minni-
máttar er lífseig.
Okkur er vorkunn vegna valda-
leysis, vorkunn vegna þess að
röddin er ekki nógu sterk, vor-
kunn vegna blæðinga, lrkamsafls,
breytingaskeiðs eða af ýmsu öðm.
Ekki er gott að byggja árangur
á vorkunn. Ef aðstæðurnar eru
óbreytanlegar er einungis spum-
ing um tvennt, að breyta eigin við-
horfi gagnvart þeim þannig að þær
verði jákvæðar í augum viðkom-
andi eða að finna einhverjar leiðir
til að gera aðstæðurnar þolanlegri.
Eru blæðingar meira vandamál
en t.d. höfuðverkur sem fjöldi
fólks þjáist af, jafnt karlar sem
konur? Að minnsta kosti eru ýms-
ir möguleikar til að gera blæðing-
amar þolanlegri, m.a. jákvæðara
viðhorf gagnvart þeim. Hvemig
segja t.d. mæður dætrum sínum
frá blæðingum, sem æfilöngum
húskrossi eða sem jákvæðri upp-
lifun?
Körlum er líka vorkunn af
ýmsum ástæðum en ekki sést að
þeir láti það buga sig eða hindra.
Þeim er vorkunn vegna lélegra
fínhreyfinga sem m.a. sést í því að
þeir fá ekki vinnu við snyrtingu á
fiski. Þeim er vorkunn vegna sam-
skiptaleysis við böm, sem lýsir sér
í því að þeir fá ekki vinnu á upp-
eldisstofnunum og að böm þeirra
em venjulega tekin frá þeim við
skilnað. Þeim er vorkunn vegna
ofbeldishneigðar sem þeir ráða
ekki við. Þeim er vorkunn vegna
afbrota- og sjálfsmorðstíðni. Og
þeir eiga oftar við geðræn vanda-
mál að stríða. Karlar em nú að
byrja að takast á við þessar höml-
ur sínar en þeir virðast ekki mikið
fara inn í vorkunnsemi í því sam-
bandi.
Konur þurfa að styðja karla í
viðleitni sinni til að vinna að jafn-
rétti. Átakið karlar gegn ofbeldi
var algert kraftaverk í því sam-
bandi. Studdum við konur karla í
því verkefni??
Konur þurfa í ríkari mæli að
velja á milli bameigna og starfs-
frama. Það þyrftu karlar líka að
gera ef við konumar værum ekki
til taks.
Málefni sem varða bamagæslu
og skóla eru ekki einkamál okkar
og við þurfum e.t.v. að ýta þessum
málum svolítið frá okkur, ekki
axla ábyrgðina sjálfkrafa. Gerum
karlana samábyrga.
Konur þurfa að líta á sjálfar sig
sem einstakling, ekki hluta af
heimili eða maka. Þær þurfa t.d.
að skrá sig fyrir þeim eignum sem
þeim tilheyra og í símaskrána.
Konur þurfa að leggja áherslu á
að komast í öll störf sem karlar
einoka, ekki bara stjórnmál og
stjómunarstörf. Konur geta stutt
hver aðra til að sækja um slík
störf. Einnig þarf að vinna í því að
karlar komist inn í kvennastörf. Fá
karla með í þá baráttu.
Þrýstingurinn á konur að vera
kvenlegar er hindrun í þessu sam-
bandi. Skelfilegasta ógn sem dun-
Sigfríöur Þorsteinsdóttir.
ið getur yfir konu er að einhver
(oftast kona) segi að hún sé eins
og kall. Þó er auðvitað ekkert
samhengi á milli starfa og útlits
(kvenleika). Þetta hindrar konur í
að fara í ýmis störf sem ekki em
álitin kvenleg.
Við þurfum að læra að meta þá
hæfileika sem karlar búa yfir og
nýta þá í eigin þágu, án þess að
þurfa stöðugt að óttast dauðasynd-
ina, að vera eins og kall.
Hvemig getum við litið svo
niður á karllega eiginleika en látið
karla samt ráða ferðinni í allri til-
verunni? Það er lítið samhengi þar
á milli.
Hvað hindrar konur í að taka
völdin í eigin hendur? Ýmsar
skýringar heyrast:
- Karlar ráða hver verður ráð-
in(n) í starfið.
- Karlar eru meira áberandi í
þjóðfélaginu, trana sér meira
fram.
- Karlar hafa lengri starfs-
reynslu.
- Karlar treysta körlum.
Ef þetta er staðreynd þurfa
konur að bregðast við því með
einhverjum hætti. Jákvæð mis-
munun er ekki bara æskileg held-
ur nauðsynleg. Ef fólk, bæði karl-
ar og konur, sér ekki þörfina á því
er eitthvað mikið að. Úrskurður
Evrópudómstólsins um að jákvæð
mismunun gagnvart konum sé
óheimil, er mikið áfall. En hann er
ekki óumbreytanlegur.
I þeirri umræðu hefur þó kom-
ið í ljós að hér á landi em ekki í
gangi neinar aðgerðir sem flokk-
ast undir jákvæða mismunun
gagnvart konum. Það er sannar-
lega ekkert til að hrósa sér af.
Uppeldi bama á íslandi styrkir
hið hefðbundna frekar en brjóta
það upp. Til þess að árangur náist
þarf að vinna meðvitað að uppeldi
barna. Fólk sem starfar með börh-
um þarf að gera sér grein fyrir
þessari ábyrgð. Það þarf að styrkja
veikar hliðar hvors kyns.
Aðeins í örfáum leikskólum
hefur verið unnið markvisst í
þessum málum en nánast hvergi í
grunnskólum eða framhaldsskól-
um. Þau verkefni sem bryddað
hefur verið upp á í skólum hafa
venjulega verið skammlíf, þannig
að greinilega er litið á þau sem
bara verkefni en ekki nýjan lífsstíl
í kennslu.
Við verðum að gera okkur
grein fyrir því að undirmeðvitund-
in stýrir daglegu lífi okkar, því
sem við segjum og gerum, við-
móti og raddblæ, orðavali og um-
ræðuefni. Þótt meðvitaðar séum
breytist ekkert í þessum efnum
nema við vinnum að því hverja
einustu stund dagsins.
Flestar konur hafa alist upp í
þeirri trú að karlar geti allt og viti
allt. Það hefur tekið tíma hjá okk-
ur öllum að hrista af okkur þessa
skelfilegu karlatrú.
Næsta skref var að kenna körl-
um um allt sem miður fór, ýmist
sínum nánustu eða bara öllu karl-
kyni, og stöppuðum við stálinu
hver í aðra í þessum tilgangi. Því
fylgdi venjulega mikil samstöðu-
tilfinning að rakka karlana niður. í
kjölfarið fóru konur að upphefja
eigið kyn og komu þá auga á ým-
islegt sem þeim væri til lista lagt.
Við kröfðumst þess að fá að vinna
þau störf sem við værum hæfastar
til og fá það metið að verðleikum.
Við gleymdum því að það voru
karlar sem hafa ákveðið hvað
konur eru hæfastar til.
Karlar ráða ferðinni af því að
við látum þá gera það, erum þeirra
bakhjarl. Án stuðnings okkar eru
þeir ekkert meiri en við.
Samstaða kvenna er af hinu
góða en það getur verið órökrétt
að krefjast þess að konur standi
alltaf saman. Þær lenda oft í vand-
ræðum gagnvart slíkurn kröfum.
Konur eru ekki einslitur hópur,
jafnvel ekki einu sinni hópur.
Markmið taka breytingum.
Best er að setja sér skýr og einföld
markmið til ákveðins tíma og
meta árangurinn að þeirn tíma
liðnum. Mjög gott orðtæki segir
„Framtíðin er ekki eins og hún
var“. Þess vegna verða markmið
að taka sífelldum breytingum.
Kannski lærir fólk aldrei af
reynslunni, ekki einu sinni eigin
reynslu, einkum vegna þess að ná-
kvæmlega sömu aðstæður koma
aldrei upp tvisvar.
Það er a.m.k. tvennt sem mér
finnst fjórar kvennaráðstefnur
hafa skilað okkur: Það er sam-
staða og kraftur til að halda áfram.
Frá fundinum í Deiglunni sl. þriðjudagskvöld. Mynd: BG