Dagur - 27.10.1995, Blaðsíða 11
Föstudagur 27. október 1995 - DAGUR - 11
ísland er hvítt og írland er grænt
Fram til 5. nóvember stendur í
Listasafninu á Akureyri sýning
þriggja írskra Listamanna og er hún
einn hluti írskrar menningarhátíðar
á Akureyri. I eftirfarandi grein No-
els Sheridan, forstjóra Lista- og
hönnunarháskólans í Dublin á ír-
landi, veltir hann fyrir sér tengslum
Islands og Irlands og gerir grein fyr-
ir listamönnunum þremur sem
kynna Norðlendingum verk sín.
Fyrir þúsund árum stóðu við-
skipta- og menningarleg samskipti
Islands og frlands hvað hæst.
Myndskreytt handrit, skartgripir og
hinn mikli aragrúi smíðisgripa,
hversdagslegra og viðhafnargripa,
sem blómstraði í báðum samfélög-
um á þessum tíma vitna um þessi
miklu samskipti.
Bæði samfélög nutu þess að
beisla gormlaga form og einnig sér-
kennilegra, smágerðra mannamynda
innan flókins vefs margbrotinna
teikninga sem lögðu upp í stefnu-
lausar ferðir einungis til þess að
lenda aftur í óumflýjanlegum mið-
punkti hringsnúinnar orkuupp-
sprettu sem knúði þær áfram að
nýju. Það var ekki fyrr en Jackson
Pollock kom fram á sjónarsviðið að
listin losnaði úr þessum álögum
með ofsafengnum glæsileika. En
miðaldamunkamir höfðu tímann og
trúna fyrir sér; Pollock var á hrað-
ferð í tilvistarlegu tómarúmi 20.
aldarinnar. Hugsanlega svipaði hon-
um frekar, í hetjulegri leit sinni, til
goðsagnakenndra stríðsmanna vík-
inga sem buðu öllum byrginn í
vægðarlausum átökum sínum við
ósáttfúsa guði.
Bæði írland og ísland þekkja
þessar heiðnu hetjusögur í gegnum
þær sögur sem em báðum samfélög-
unum svo mikilvægar. Ritaðar upp-
sprettur þessara sagna, Eddukvæðin
og „Filliocht na Finioch", varðveita
fyrir okkur frumstæðar furður þess
heims. Allt sem var taumlaust og
tryllt var að endingu tamið með
kristni og landnámi hinna hemaðar-
lega stærri og sterkari, ef ekki sterk-
ari menningarlega þá sterkari á öðr-
um sviðum. En það var okkar að
viðhalda goðsögnunum og bárust
þær munnlega manna í millum og,
eins og góðri sagnahefð sæmir, biðu
síns tíma með stóískri ró. Þegar svo
báðar þjóðir lýstu yftr sjálfstæði á
20. öldinni var sem óslökkvandi þrá
til frelsis og sjálfstæðis væri svalað
- kjama vegferðar þjóðanna var
náð.
Forsetarnir, U2 og Björk
En hvað vitum við um menningu
hvorra annarra nú á dögum? Vigdís
Finnbogadóttir og Mary Robinson
vom fyrstu konurnar til að gegna
forsetaembætti. (Vigdís var að vísu
fyrri til, en enga óþarfa smámuna-
semi). U2 og Björk eru þekkt fyrir-
bæri í rokkheiminum. Island er hvítt
og írland er grænt. Veðrið er slæmt;
það ýmist snjóar eða rignir. Páfinn
og Ronald Reagan sóttu okkur heim
- að vísu sóttu þeir alla heim, við
verðum sjálfsagt að sætta okkur við
að hafa bara verið áningarstaðir í al-
faraleið. Hver er að segja okkur
hverjir við erum á svona yfirborðs-
kenndan hátt? Sjónvarpið: þegar við
heyrum daufan óminn í hvorum
öðrum á árlegri Söngvakeppni evr-
ópskra sjónvarpsstöðva, hvar allir
virðast syngja með sama nefi.
Ferðamálaaðilar: þar lærum við að á
öðrum staðnum séu álfar en á hin-
um tröll, á báðum stöðum frum-
stæðar þjóðir í fögru landslagi eins-
konar skemmtigarða; „alveg æðis-
legt“. Þannig lýsa þeir okkur án
þess að votti fyrir háði. Þetta líða
ekki þær þjóðir sem fundu Ameríku
(það var frekar St. Brendan en Leif-
ur, en enga smámunasemi). Þjóðir
sem tendruðu að nýju logana sem
slokknuðu á hinum myrku miðöld-
um því rómverska heimsveldið leit
ekki við okkur og þannig héldum
við velli og breiddum út hina rót-
tæku þekkingu sem lyfti brostnum
sálunt Evrópu inn í birtuna. Fólk
sem... látum hér staðar numið því
þetta er liðin tíð.
Birtan í landslaginu
En til hverra getum við leitað sem
geta veitt okkur betri sýn yfir and-
legt og menningarlegt líf okkar? Til
listamanna nú sem endranær. Lista-
mennimir á þessari sýningu segja
okkur ýmislegt um hvað það er að
búa á írlandi en það er ekki alltaf
dans á rósum.
Við fyrstu sýn gætu verk Jackie
Stanley virst gera það eingöngu.
Þau lofsyngja landið af mikilli
kunnáttu og glæsibrag en það býr
annað og meira að baki þessari til-
raun listamannsins; að varðveita
fyrir okkur minni landslags sem er
að falla í vægðarlausar krumlur
verktaka. Það er þessi dapurlega vit-
und um það sem koma skal sem
dregur fram hárfínan undirtón í
verkum hennar, sem hún lýsir sem
„tregafullum blæ“. Það er eitt af
hlutverkum listar að varðveita fyrir
okkur minninguna og dýpka skiln-
ing okkar á henni. Það sem Jackie
Stanley dregur fram í landslaginu er
birta. Birta sem er skýrari og hlýrri'
en hin bælda, þokukennda birta sem
yfirleitt umlykur írskt landslag; hún
skerpir útlínur landsins eins og hún
ætli sér að bæta fyrir ömurleika
steinsteypuklumpa nútímans. Fyrir
írska áhorfendur glittir í von í verk-
um hennar, möguleika á veglyndi
og hlýju sem svo oft sneiðir hjá
hinu napra írska lunderni. Hún
fæddist á Englandi en hefur búið á
Irlandi í um 25 ár og er orðin mikil-
væg í sjónrænni menningu okkar
sem listamaður, kennari og persóna
sem með eldmóði og fagmennsku
hefur haft áhrif á írlandi.
Hvemig eru írskar landslags-
myndir? Satt best að segja eru þær
um margt líkar enskum landslags-
myndum en bæði írskar og enskar
sækja margt til Frakklands. Með
sinni miklu þekkingu og áhuga á
evrópskum hefðum sameinar Jackie
Stanley margar stefnur í verkum sín-
um á heiðarlegan og afdráttarlausan
hátt. Það eru ekki margir írskir
myndlistarmenn sem geta handfjatl-
að litaspjaldið af jafnmikilli leikni.
Hugsanlega hefur það einhver áhrif
að hún ferðast og dvelur meðal ann-
ars langdvölum í Suður-Evrópu.
Hversu furðulegt sem það kann að
virðast hóf Cecily Brennan, annar
írskur listamaður, að nota þessa
sterku liti í verkum sínum - eftir
dvöl á íslandi fyrir skemmstu. Það
kann að vera að það hversu sólskinið
fær að njóta sín sé jafnt af sálfræði-
legum sem jarðfræðilegum toga.
Jackie Stanley hefur dálæti á sterkri
birtu sem hún leyfir okkur að njóta
með sér á örlátan og gjafmildan hátt.
Hinn napri sannleikur
En skuggamir lengjast með
lækkandi sól. Nú er ekki lengur allt
sem sýnist; tilgerðarlegt ljósið eykur
þjáningar okkar í stað þess að draga
úr þeim. Þetta eru örfá dæmi um
hinn napra sannleik sem er að finna
í verkum James Hanley. Hverjum
eða hverju er hann að ögra í þeim
ofurraunsæja heimi sem hann skap-
ar? Þessir noir characters eru fastir
líkt og framandleg fiðrildi festast á
augabragði í leifturljósi. En þeir eru
ekki svo framandi að við berum
ekki kennsl á þá, jafnvel í okkur
sjálfum. Útskýringar á því hverjir
eða hvers vegna þeir eru rýra ein-
ungis hin óhugnanlegu sannindi
ástands þeirra, sem heldur bæði
þeim og okkur í álögum. Þeir búa
yfir sefandi aðdráttarafli sem dregur
okkur inn í áhrifamikla ráðgátu
verksins. Smám saman gerum við
okkur grein fyrir því að hvorki þeir
né við emm í brennidepli og að það
sé málverkið sjálft sem er hinn
sanni grunnur. Okkur gæti jafnvel
dottið í hug að þessi verk séu eyð-
ingaröfl listmálunar. Hér er um að
ræða svo ákafa og nákvæma athug-
un að það hriktir í stoðum hefð-
bundinnar listmálunar. Franski
gagnrýnandinn Louis Marin ber Po-
ussinn og Caravaggio saman og
Jumes Hanley.
heldur því fram að Poussinn hafi
reynt að búa til heim í listmálun en
Caravaggio hafi hins vegar þrýst
sannleika hins athugaða heims inn í
þennan heim listmálunar uns sá
heimur birtist í öllum sínum veik-
leika og sviksemi. Þessa sér einhver
merki í verkum James Hanley.
Hann hefur verið gagnrýndur fyrir
mikla vandvirkni í verkum sínum.
Þær raddir hafa einkum heyrst frá
lærisveinum Poussins og missa því
marks.
Hanley er ungur listamaður sem
fer ótroðnar slóðir. Þar við bætist að
hann eykur framlag sitt til raunsæis
af jafnvel meiri þráhyggju; hann
dregur frá tjöld hins hefðbundna til
að hrista upp í okkur með þeim end-
anlega hryllingi að málverkið sé
ónýtt. Um ómunatíð hefur Beckett
stundað samskonar leit í bókmennt-
um - og á kaldhæðnislegan hátt
hversu slíkt viðheldur andlegum
hæfileikum - og eitthvað svipað er
innlimað í vinnu James Hanley.
Gangi hann sem honum ber. Hvað
sem vinna James Hanley ber í skauti
sér er engum blöðum um það að
fletta að hann getur túlkað ýmis stig
hræðslu, óbeitar og lofthræðslu af
mikilli kúnst.
Úr rokkinu í listmálun
Það einkenndi tímabilið frá 1960
fram á 9. áratuginn að rokkstjömur
voru flestar listaskólagengnar. Guggi
kom hins vegar úr hinni áttinni; úr
rokkinu í listmálun. Hann var með-
lintur í þýðingarmiklu félagi tónlist-
amianna „The Virgin Prunes" og þá
er hann hélt sýningu í fyrsta skipti
losaði hann á striga hið hráa og
leiftrandi sem er eldsneyti rokksins.
Frá þeim tíma hefur hann gripið hið
Jacquline Stanley.
mjög svo ólíka stef sem ræður takt-
inum í heimi listmálunar. Hann hefur
ekki aðeins fundið stíl sem hann
kann við, hann hefur fundið stíl sem
virðist kunna við hann. Hann ferðast
hæglega um heima Rothko, Morandi
og William Scott og hann gefur ein-
földum hlutum og formum þyngdar-
eiginleika og fangar eitthvað af
þeirri fmmspeki sem er vitsmunalegt
takmark allrar slíkrar vinnu. Verk
hans ná yfir allt í listmálun sem er á
einhvem hátt dularfullt. Hvemig á að
sýna þrívíðan hlut á tvívíðu yfirborði
þannig að hvort ástand um sig haldi
sérkennum sínum? Hvað er gagn-
stætt rúm? Hversu mikið er huglægt
og hversu mikið hlutlægt? Hvemig
má það vera að þeir hlutir sem eru
hvað venjulegastir eru ætíð stórkost-
legastir í lokagreiningu? Það er gott
að vera innan um málverk Guggi.
Þau eru eins og góðir vinir sem bera
upp grundvallarspumingar án þess
þó að vera ágengir eða upptrekktir.
Hversu dæmigerðir fyrir írska
nútímalist eru þessir þrír listamenn?
1 öllu því sem misjafnt er með þeim
standa þeir fyrir þann fjölbreytileika
aðferða sem einkennir ríkjandi
stefnu. Fyrir 7. áratuginn reyndu
flestir írskir listamenn að höndla
eitthvað af hé-miantík og express-
jónísma þ^kktasta malara okkar á
zO. öld, Jack Yeats; bróður skálds-
ins W.B. Yeats. Blær og sýn málar-
ans endurspeglaði ntikla mælsku
skáldsins; draumar um heiðið,
strjálbyggt írland hvar bjuggu fúsk-
arar, hrossakaupmenn og fjöllista-
menn sem þjónuðu því hlutverki að
túlka og varðveita hetjuleg og fyrir-
frarn ákveðin örlög í horfnum
heimi. Málarinn hampaði því sem
honum fannst "era síðustu menjar
þessa heims; strjálbyggt írland í lok
19. aldar. Verk ungra ntálara nútím-
ans mætti bera saman við seinni
verk skáldsins. Oft á tíðum pólitísk,
fjalla um hversdagslega hluti og,
hversu hræðilega sem það kann að
hljóma, leitandi að betri menningar-
legum fyrirmyndum fyrir framtíð-
ina. Þessi leit hefur gefið byr undir
báða vængi valkostum sem finna
farveg sinn í innsetningu, rnynd-
böndurn, gemingum og ýmsum stíl-
brigðum Íistmálunar. Þetta er virk
stefna sem gerir sér fulla grein fyrir
hlutverki sínu í hinni nýju Evrópu
og er ekki eins einstrengingsleg og
áður. Hún er tilbúin að gerast al-
þjóðleg og reyna að skapa sér sess
með nafntoguðum írskunt skáldum
og leikritahöfundum. Þar sem sögu-
sagnir hafa lifað með írskri menn-
ingu frá því sögur hófust - saga okk-
ar, rétt eins og íslendinga, byggist á
því að segja sögur - myndlist okkar
Íá dormandi af margvíslegum efna-
hagslegum og pólitískum ástæðum,
eftir að blómaskeiði miðalda lauk.
En tímamir breytast og mennirnir
með og nú gætir töluverðrar bjart-
sýni hvað varðar framtíð myndlistar
á írlandi.
Annar hópur írskra listamanna
hefði sýnt aðra fleti demantsins -
það er engin ein frásagnarhlið. Þetta
er góð byrjun og ef menningarleg
samskipti hefjast, þar sem listamenn
frá Islandi taka stefnuna á írland,
höfum við hafist handa við að tína
upp þræði þess glæsilega vefnaðar
sem fortíð okkar er.
Go tiofaidh Dia an la. (Megi Guð
hraða deginum).
Noel Sheridan.
Höfundur er forstjóri Lista- og hönnunarhá-
skólans í Dublin á írlandi og birtist greinin í til-
efni af írsku menningarhátíðinni á Akureyri.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
SlAt*Q
Auglýsing um innlausnarverð
verðtryggðra spariskírteina ríkissjóðs
FLOKKUR INNLAUSNARTÍMABIL INNLAUSNARVERÐ*) Á KR. 10.000,00
1983- 2.fl. 1984- 3.fl. 01.11.95 - 01.05.96 12.11.95 - 12.05.96 kr. 68.603,20 kr. 85.833,10
*) Innlausnarverð er höfuðstóll, vextii; vaxtavextir og verðbætui:
Innlausn spariskírteina ríkissjóðs fer fram í afgreiðslu Seðlabanka íslands, Kalkofnsvegi 1,
og liggja þar jafnframt frammi nánari upplýsingar um skírteinin.
Reykjavík, 27. október 1995
SEÐLABANKIÍSLANDS