Dagur - 11.11.1995, Síða 7

Laugardagur 11. nóvember 1995 - DAGUR - 7
Löngum var á Hrauni stórt fjárbú og jafn-
framt kúabúskapur, en hann lagðist reyndar
af árið 1974 þegar tankvæðingin kom til
sögunnnar. Fjósið á Hrauni fullnægði þá
ekki kröfum sem gerðar voru og jafnframt
var bærinn nokkuð úrleiðis. Núverandi
heimreið og brú á henni, yfir Öxnadalsá,
komu síðar. Því var ákveðið við þessar
kringumstæður að hætta með kýr og einbeita
sér að fjárbúskap. í dag er sem fyrr segir bú-
ið á Hrauni með um 80 fjár og hefur því
fækkað úr 150 frá fyrra vetri. Kvóta vilja
þeir bræður halda við jörðina ef þeir myndu
selja hana, en það stendur reyndar ekkert til.
Á Hrauni vilja þeir vera.
Hraunsfeðgum varð allt til fjár
En það var fleira sem bændur á Hrauni
gerðu. Guðmundur á Egilsá segir svo í Sögu
bóndans á Hrauni: „Efnahagurinn blómgað-
ist svo á þessum árum, að flestum þótti
furðu gegna, enda varð þeim Hraunsfeðgum
nú allt til fjár - vegagerð, sem var oft tekin í
ákvæðisvinnu og skilaði miklu meiri launum
en ef unnið var upp á tímakaup - með því
móti, að orkan væri hvergi spömð né vinnu-
dagur miðaður við ákveðinn stundafjölda.
Þá skilaði og búið ákaflega góðum arði,
enda kynbætur stundaðar af kappi og
Hraunsbóndinn getur satt augu sín við að
horfa á homprúða kynbótahrúta renna til
húsa sinna hvert haust.“
„Mig er stundum að dreyma eitthvað mgl
á nóttinni, þá finnst mér ég oft vera að smala
kindum. Þá er ég ævinlega hér frammi í
botni Öxnadals, við Varmavatnshóla, en
aldrei hér á Hrauni. Mér finnst það svolítið
skrýtið, svo lengi sem ég hef verið hér. En
þessa vetur sem ég var í Gloppu var mig eitt
haustið oft að dreyma tvö lömb, sem ég sá
alltaf fyrir mér að væri í þröngum dal,
frammi á árodda. Þeirra leitaði ég í svo-
nefndum Melrakkadal, en sá aldrei neitt né
fann. Ári síðar fór ég í Grjótárdal á Öxna-
dalsheiði og við svipaðar aðstæður og ég sá
fyrir mér í draumnum, á odda þar sem tvær
ár skarast, fann ég beinagrind þessara lamba.
Annars tel ég fé mjög veðurglöggt og hef oft
rekið mig á það. I áhlaupinu nú á dögunum
var forystuær frá okkur sem leiddi 25 kindur
heim áður en veðrið skall á. Það bjargaði
okkur. Við misstum engar kindur í þessu
áhlaupi og það þakka ég þessari glöggu for-
ystuá,“ sagði Aðalsteinn.
Fagurt bæjarstæði
Ekki er deilt um að bæjarstæðið á Hrauni í
Öxnadal er eitt hið fegursta á landinu. Mest-
an svip á staðinn setur sjálfsagt Hraundrangi
sem gnæfir yfir staðnum, líkt og kóngur yfir
ríki sínu. Land Hrauns er víðfeðmt en að
stærstu leyti fjalllendi. Undirlendi er stórum
minna - en ræktað land er rösklega 22 hekt-
arar. Aðalsteinn segir að þó hann hafi búið á
Hrauni lengi blasi alltaf eitthvað nýtt við.
„Þetta er sérkennilegt land. Þó ég sé nú bú-
inn að vera hér í 57 ár er ég alltaf að sjá eitt-
hvað nýtt og nýtt. Héma uppi í hólunum er
alltaf eitthvað nýtt að sjá hversu oft sem ég
fer þar um,“ segir hann.
Jón bróðir hans vitnar í þessu sambandi
Aðalsteinn á Hrauni með hesta sína tvo. Brúnskjóni er til hægri og Höttur til vinstri. Myndin er
úr albúmi þeirra bræðra.
Hraun
i ö\ii
„Þar sem háir hólar
hálfan daíinn fylla,“
lék í ljósi sólar,
lærði hörpu að stilla
hann sem kveða kunni
kvæðin, ljúfu, þýðu,
skáld í muna og munni,
mögur sveita-blíðu.
Rétt við háa hóla
hraunastalli undir,
þar sem fögur fjóla
fegrar sléttar grundir,
blasir bær við hvammi,
bjargaskriðum háður.
Þar til fjalli frammi
fæddist Jónas áður.
Brosir laut og leiti,
ljómar fjall og hjalli,
lækur vætu veitir,
vökvast bakka halli,
geislar sumarsólar
silungsána gylla
þar sem háir hólar
hálfan dalinn fylla.
(Hannes Hafstein)
til Steindórs Steindórsonar frá Hlöðum, sem
var herbergisfélagi hans á sjúkrahúsi fyrr á
árinu. Þar og þá hafði Steindór á orði að
ekkert landsvæði á íslandi hefði hrifið sig
eins og Hraunslandið. Hvergi væri fegurra
en við Hraunsvatn og sjá upp til drangans.
„Steindór sagðist víða vera búinn að fara og
sjá margbrotið landslag en ekkert hefði hrif-
ið sig eins,“ segir Jón.
Á slóðum Jónasar
Frá bæjarhúsum á Hrauni og að vatninu er
röskur hálfrar stundar gangur. Vatnið nefna
sumir Hallgrím í höfuðið á föður Jónasar
skálds. Sá hét Hallgrímur Þorsteinsson og
druknaði í vatninu árið 1814, þegar sonurinn
var á áttunda ári.
Og nafn Hrauns ns hæst fyrir að vera
fæðingarstaður þessa þjóðskálds íslands um
alla tíma. „Jónas Hallgnmssonar var nú stutt
héma. Hann var uppalinn á Steinsstöðum frá
fyrsta ári og dvaldist hér nær ekkert. Jón
Jónsson á Skjaldarstöðum hér í Öxnadal
hreyfði meira að segja efasemdum við því
að hann væri fæddur hér. Engan nema þann
eina mann hef ég heyrt segja það. Hins veg-
ar er ekki um deilt að Jónas ólst upp á
Steinsstöðum og þar bjuggu ættingjar hans,
meðal annars systir hans Rannveig löngu
eftir hans dánardægur. Jónasarfólkið var
býsna lengi á Steinsstöðum,“ segir Jón og
hvorki hann né Aðalsteinn vilja kannast við
að einhver andi þjóðskáldsins svífi yfir vötn-
unum á þessum slóðum enn í dag.
Sjónin að daprast
Sem fyrr segir vom foreldrar þeirra Jóns og
Aðalsteins á Hrauni þau Jónas Rósant Jóns-
son og Elínborg Aðalsteinsdóttir. Jónas var
fæddur 1893 og lést árið 1973, hann var
Öxndælingur að ætt og uppruna. Elínborg

Þessi mynd er úr bókinni Bóndinn á Hrauni eftir Guðmund á Egilsá og við hrífunar eru þau Jónas Rósant Jónsson og Elínborg Aðalsteinsdóttir.
Bærinn á Hrauni er í bakgrunni myndarinnar.
Texti: Sigurður
Bogi Sævarsson
átti hins vegar rætur sínar að rekja í Svarfað-
ardal og ólst þar upp. Hún var fædd 1894 og
lést árið 1991. Böm þeirra sjö festu öll rætur
norðanlands, en eitt þeirra er nú látið.
Jón er fæddur árið 1916 og Aðalsteinn
þremur ámm síðar, eða 1919. Báðir em þeir
þokkalega rólfærir, en Jón hefur þó mikið
tapað sjón síðustu misseri. Allt frá fæðingu
hefur sjón hans á hægra auga verið takmörk-
uð og fyrir um ári hvarf hún að mestu. „Sjón
á vinstra auganu er heldur betri, en nú er
þessu þannig komið að ég get ekkert lesið.
Það segi ég öllu bóka- og blaðsölufólkinu
sem hingað hringir - og kaupi því ekkert. Ég
kaupi þó ennþá Frey, Heima er best og Dag.
Lengi fengum við sendan Tímann, en ég
hætti því þegar sjónin tók að daprast svona,“
segir Jón. Jafnframt hefur hann verið með
asmasjúkdóm. Aðalsteinn kveðst hins vegar
vera þokkalegur til heilsu en sé þó orðinn
nokkuð haltur og eigi erfitt með gang.
„Hef aldrei komið til Reykjavíkur“
Þeir Hraunsbræður em ekki víðförlir menn í
þeirri merkingu að þeir hafi lagt lönd og álf-
ur undir sig. Öxnadal hafa þeir bundist
böndum sem aldrei hafa rofnað og munu
ekki gera. En vel em þeir að sér og geta tal-
ist víðförlir af lestri góðra bóka. „Nei, ég hef
aldrei komið til Reykjavíkur. En Jón fór
þangað árið 1946 þegar hann leitaði til
Kristjáns Sveinssonar augnlæknis," segir
Aðalsteinn. Og blaðamaður, sem oft er í
suðurferðum, býður Aðalsteini með í næstu
ferð, en hann neitar. Hann segist ekki eiga
heimangengt nú yfir vetrartímann þegar fé
sé á húsi.
Lengsta ferðalag sitt um dagana fór Aðal-
steinn í fyrr á þessu ári. Þá bauð Fjarkinn,
félag eldra fólks í Öxnadals-, Skriðu-,
Glæsibæjar- og Amameshreppum í ferð um
Norðurland, allt til Hvammstanga. Sú ferð
þótti þeim bræðmm skemmtileg.
Sömuleiðis var ánægjuleg ferð þeirra
með Búnaðarfélagi Öxnadalshrepps á Borg-
arfjörð eystri fyrir nokkmm ámm. Þá segir
Jón jafnframt að hann hafi komist í flugferð
nú fyrir nokkmm ámm, þegar safnaðarfull-
trúar kirkna við Eyjafjörð hugðust halda
fund í Gnmsey. Flugvélin tók á loft frá Ak-
ureyrarflugvelli og var komin að Svalbarðs-
eyri þegar tilkynnt var að lending í eynni
væri ómöguleg vegna stífs hliðarvinds. Var
snúið við og lent og fundurinn í staðinn
haldinn á Akureyri. Stutt gaman en
skemmtilegt - og bræðumir á Hrauni hlæja
að þessu ferðalagi.
Hófí, Linda og Jónas Hallgrímsson
Þeir Aðalsteinn og Jón á Hrauni hafa löng-
um verið kallaðir Hraunsstrákanir af sveit-
ungum sínum. Og það getur talist réttnefni,
að segja strákar, því hugur þeirra er frjór og
ferskur - rétt eins og þeir væm ungir menn.
Heimili þeirra ber og vott um snyrtimennsku
en tækni nútímans hafa þeir ekki fært sér í
nyt nema að takmörkuðu leyti. Olíufíringin í
eldhúsinu gerir sitt gagn og það er funheitt í
húsinu. Sólóeldavélin gerir það líka gott.
Kannski sést best á stöðum sem þessum að
þau tól og tæki sem nútímafólk ber í híbýli
sín eru í mörgum tilfellum óþörf.
„Ég er hrifinn af henni Vigdísi forseta.
Hana kaus ég á sínum tíma og þykir miður
að hún skuli vera að hætta nú,“ segir Aðal-
steinn. Því eru glögglega til vitnisburðar
fjölmargar myndir af forsetanum á veggjum,
klipptar úr dagblöðunum. Þar em einnig
myndir af fegurðardísunum Hólmfríði
Karlsdóttur og Lindu Pétursdóttur. Það eru
heitkonur þeirra bræðra. Aðrar segjast þeir
ekki hafa átt um dagana. Jafnframt em á
veggjum myndir af Jóni forseta Sigurðssyni
og Jónasi Hallgrímssyni. Það er kannski
ekki annað við hæfi en myndir séu á veggj-
um af þjóðskáldinu á þessum stað.
Karlinn segir ekki ósatt
Hraunsstrákamir bjóða blaðamanni uppá
kaffi og kleinur og sýna um leið fjölmargar
myndir úr albúmum sínum. Myndir af fólki.
Davíð Oddsson, Vigdís forseti, Páll Péturs-
son og ættingjar þeirra bræða. Allt er þetta
sómafólk.
Með traustu handtaki kveðja þeir bræður
á tröppunum heima á Hrauni. Æmar sem
slanda við fjárhúsið horfa á og það heyrist
gá í hundinum Týra. Hraundrangi gnæfir yf-
ir og efist einhver um að blaðamaður hafi á
annað borð komið að Hrauni getur karlinn í
dranganum verið þar vitundarvottur. Karlinn
segir ekki ósatt.