Þjóðviljinn - 18.09.1953, Blaðsíða 3

Pöstudagur 18. september 1953 — I>JÓÐVILJINN — (3
Er aðrir ræddu bókcsbreimur
ferfaldaði hann útaáfuna
A iimlesidam slóðum
Heimsókn í Hólaprent
Enginn veit hver er höfundur
spakmæ'anna og málsháttanna
er lifa á vörum þjóðarinnar.
Þeir eru sá sameiginlegur arfur
hennar Þar sem lífsreynsla kyn
slóðanna kristallast í látlausu
formi einnar setningar; oft fjár-
sjóður dýrmætari gulli, vopn
beittara en nokkurt sverð.
B ir.rlur er bóklaus maður er
eitt spakmæla íslenzku þjóðar-
innar. Það er ekki til orðið af
spjátrungshætti, ætlað til að
fiagga með við hátíðleg tæki-
færi, heldur birtist í því sann-
færing og reynsla Þjóðarinnar,
og eftir þeirri sannfæringu hef-
ur hún lifað. Ðækur eru henni
ómissandi. Aldrei hefur íslenzka
þjóðin verið svo fátæk að hún
hafi ekki reynt að eignast bæk-
ur.
★
Vart mun svo fámennt og af-
skekkt þorp á íslandi að Þar sé
ekki hægt að fá keyptar bæk-
ur. En í nútíma vestrænu þjóð-
félagi er sitt hvgð að hafa hlut-
inn daglega fyrir augunum í
búðarglugga — og hafa þörf
fyrir hann, eða geta veitt sér
hann. „Við lifum á erfiðum
tímum“, og bað cr því dýr-
keypt reynsla flestra alþýðu-
manna, að þegar þeir hafa
greitt fyrir það allra nauðsyn-
legasta til að geta lifað, þá
verður æ minna °g minna eftir
sem hæigt er að kaupa bækur
fyrir.
'Það er því engin tilviljun að
á því herrans ári 1952 ræddu
framtakssamir útgefendur um
að halda bókabrennur svo þeir
gætu losnað við þann ófögnuð
sem kallast bækur og ómögulegt
er að fá fólkið til að kaupa!
Og það er heldur engin til-
viljun að einmitt á því sam®
ári var til maður á íslandi sem
hóf aukna bókaútgáfu. Þegar
aðrir ræddu um bókabrennur
sem einu hugsanlegu lækning-
una á þvi að fólkið var hætt að
kaupa -bækur, — þá ferfaldaði
hann útgáfuna! Og svo segja
menn . raunalega reikningshald-
aralegir á svipinn: „Þau gerast
ekki lengur hin gömlu ævintýr".
Nei, vitanlega gerast ný ævin-
týri!
Einn daginn í vikunni leit ég
inn til bókaútgáfunnar sem
þessi maður stjórnar. Þið vitið
sjálfsagt þegar hver hún er —
það var ekki nema ein bóka-
útgáfa á íslandi sem feríaldaði
bókaútgáfu sína á siðasta ári:
bókmenntafélagið Mál og mer.n-
ing.
En máski er rétt -að við rifj-
um ofurlítið upp sögu féjagsins
því hún hófst ekki í fyrra.
Hverfum aftur til áranna eftir
1930, Fram að þeim tíma hafði
eínahagur íslendinga þokazt
jafnt og hægt fram á við og þeir
voru ófáir sem héldu að leiðin
til hagsældar læ:gi bein og óslit-
in framundan. En þá kom allt
í einu kreppa. Það varð at-
vinnuleysi; fátækt meiri en
fyrr. í stað þess að auka bóka-
kaup urðu menn að hætba að
kaupa bækur.
Kreppan kom þá eins og
þruma úr heiðskíru lofti vfir
margan. Síðan hefur fjölmörg-
marglofaða frelsi er frelsi til að>
hafa kreppur, dýrtíð, atvinnu- j
leysi. Frelsi til þess að vera svo
fátækur að geta ekki keypt
bækur.
En fátækir íslendingar hafa
alltaf viljað eignast bækur. Og
svo var enn á hinum döpru dög-
um atvinnuleysisáranna eftir
1930. Og ráðið til þess að félítil
íslenzk alþýða gæti eignazt bæk-
ur fannst: félagssamtök. Bók-
menntafélagið Mál og menning
var stofnað 17. júni 1937. Mað-
urinn sem tók að sér að veita
forstöðu útgáfufélagi bókþyrstra
en snauðra Islendinga var Krist-
inn E. Andrésson.
Hundruð manna, þúsundir
manna gengu í Mál og menn-
ingu, félagssamtökin um að fé-
litlir fslendingar geti eignazt
bækur þrátt fyrir dýrtíð og ó-
stjórn. Félagið óx með hverju
ári: Á stríðsárunum breytíist
viðhorfið og bókaútgáfa marg-
faldaðist. Friðartímar komu, og
það var nýsköpunarstjórn í
Þegar aðrir ræddu bókabrennur ferfaldaði hann bókaútgáfuna.
í Hólaprenti, Þingholtsstræri 27.
Mál og menning hefur á undan-
förnum 16 árum eignazt marga
og góða vini. Þeir stofnuðu
fyrir nokkrum árum hlutaféiag
til að koma upp prentsmiðju.
Ýmsum þótti það glæfraspil. En
það' var keypt lóð og byggt hús,
reist prentsmiðia sem hefur meir
en nóg að starfa. Mál cg menn-
Hér er samtímis verið að prenta bókina um Chaplin, Hlíðarbræður Eyjólfs Gxiðmundssonar og
Irsliar þjóðsögur.
um skilizt að slíkt ástand er ó-
hjákvæmilegur fylgifiskur þess
þjóðskipulags er kallast auð-
va’dsskipulag. Skilizt að okkar
(Sigurður Guðmundsson tók myndirnar)
' í.
ing á sjálft Jiriðjung þessa fyrir-
tækis. í Hólaprenti eru alla’
bækur Má!s og menningar gerð-
ar og það var annríki þar á öll-
um hæðum. þegar ég leit inn
Fyrst varð fyrir mér ‘ prent-
smiðjustjórinn Hafsteinn Guð-
mundsson. Það var hann sem
teiknaði útlit og sá um frágang
nýjg bóbaflokksins í fyrra. Nú
situr hann með 30 prufur að út-
liti bókanna i ár. Bækurnar i
fyrra voru nýjung ‘í íslenzkri
bókagerð; þó voru þær allar
landinu; íslendingar gátu því ár-
um saman keypt bækur. Síðan
kom ríkisstjórn sem kvaðst setla
að „rétta við fjárhag:nn“ —: og
islenzk alþýða hætti að geta
keypt bækur. Framtakssömu
mennirnir er höíðu grætt fé á
að gefa út bækur á góðu árun-
um fóru að tala um bókabrenn-
ur! — Mál og menning ferfald-
aði bókaútgáfu sína! Enn var
stjórnandi útgáfunnar sami
Kristinn E. Andrésson. Undir
hans stjórn hefur Mál og menn-
ing gefið út bækurnar Afi ogl eins. Nú verður hver bók með
amrna eftir Eyiólf Guðmundsson,
Móðurina eftir Gorkí, Vopnin
kvödd eftir Hemingway, Þrúgur
reiðinnar eftir Steinbeck, íslenzka
menningu eftir Sigurð Nordal,
svo aðeins fáar séu nefndar.
Morgunblaðsemmið skrifaði níð
u.m Kristin í fyrradag. Það
skrifaði aftur níð um hann í
gær. Og Morgunblaðsemmið mun
skrifa nið um hann á morgun
ef það aðeins hefur þrek til. En
nær helmingur íslendinga le.;
bækur Máls og menningar og
þykir vænt um hann,
★
sínum séreinkennum.
í setjarasalnum eru 2 bækur
af nýja flokknum í setningu:
Ef sverð þinn er stutt, eftir
Agnar Þói’ðarson og Þjóðveidið
eftir Björn Þorsteinsson. Eg
iieid áfram upp i bókbandið
Önnum kafið fólk lítur undrandi
á þcnna f.æking. Það eru þrjáí
bækur í heftingu: skáldsagan
Bífið bíður, eftir Pavienko, Vest
lendingar eftir Lúðvík Kristjáns-
son og Talað við dýrin eftir Kon-
rad Lorenz. Varla undarlegt þó
fólkið vilji ekki lála flækinga
sama annríkið. Þar er samtímis
verið að prenta bókina um
Chaplin, Hlíðarbræður eftir Eyj-
ólf Guðmundsson og írskar þjóð-
sögur.
★
iFerðin um Hólaprent endar
inni hjá framkvæmdastjóra Máls
og menningar, Kristni E. And-
réssyni. Þó að þar sé gestur
fyrir þegar ég kem og þrír berji
að dyrum þessa stund meðan
ég var þar inni, fékk ég þó hjá
honum aðalatriðin um nýja bóka
flokkinn.
Enn sem fyrr er tilgangur út
gáfunnar sá að uppfylla þörf fé-
Framhald á 8. síðu.
Söngskemmtun
Ronalds Lewis
Hingað er kominn enskur
barítónsöngvari, Ronald Lewis
frá Covent Garden-óperunni í
London, og efndi til söng-
s.:emmtunar í Gamla bíói í gær-
kvöldi. Söngskemmtanir falla
nú býsna þétt þessa. dagana,
þrjár í röð livern daginn eftir
annan, og fer ekki hjá því, að
það freisti til samanburðar, bó
að hér verði ekki farið út í þá
sálma. En það er óncitanlega
vandi að koma hér fram kvöld-
ið eftir Fischer-Dieskau og
verða auk þess að tefla fram
fremur hversdagslegri söngskrá
á móti hinni sérstæðu stórhá-
tíðarsöngskrá hans.
Það verður ekki með sanoi.
sagt, að Ronald Lewis hafi
Ijúfa söngrödd, en hann er
raddmaður, eins og sagt er hér
norður frá, og myndugur óperu
söngvari. Rödd hans nýtur sín
ekki til fulls í Ijóðrænum söng,
en óperulögin bæði á dagskrá
og utan dagskrár voru þann
veg flutt að ek.ki fékk dulizt,
að þar fór maður, sem kunni til
þeirra hluta. Og meðferðin á
næstsíðasta aukalaginu, söngn-
um um flóna, var slík, að á-
heyrandinn gat-ekki annað en
sannfæi'zt um, að Lewis er í
raun og veru mikilhæfur söngv-
ari. Þetta fræga Mussorgski-
lag var sannast að segja snilld-
arlega flutt. /•
Undirleik annaðist Fritz
. Weisshappel vel og smekkvís-
lega.
Mál og menning er til húsatefja sig! I pressusalnum er
Honuin er að þaklea hið smekklega útlit bókanna.
Björn Franzsoti.