Þjóðviljinn - 20.09.1953, Page 7

Sunnudagur 20. september 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Geir Kristjánsson:
Við vorum átta íslending-
arnir, sem áttum því láni að
fa-gna í vor að vera boðið
í ferðalág alla leið inn í Mið-
Asíu, til Alma Ata, höfuðborg-
<ar sovétlýðveldisins Kazakstan.
Alma Ata mun á tungu Kaz-
aka þýða eitthvað svipað og
eplapabbi, enda hefur höfund-
ur þessarar -greinar hvergi
kynnzt jafn lostætum eplum
■og þeim, sem honum buðust
þar í borg. Einn okkar
dreymdi til að hafa heyrt ein-
hverja kenningu um það, að
aidingarðurinn Eden hefði á
sínum tíma verið á þessum
stað, og var það alls ekki svo
fráleitt með tiUiti til ep’.anna.
Þó fékk þessi kenning fyrst
byr undir báða vængi, þegar
við komumst að því, að mað-
ur er á kazakísku adam, og
fóru þá jafnvel að renna tvær
grimur á þá okkar, sem í upp-
haf; vorum hvað vantrúaðastir
á sannleiksgildi þessarar kenn-
ingar.
Kazakar eru mongólskur
þjóðílokkur og tunga þeirra af
sama málaflokki og tyrkneska,
gjörólík. rússneskunni. Fieiri
orð sem við snöpuðum úr
þessu tungumáli eru na, sem
þýðir brauð, ana, sem þýðir
móðir og æ'a, sem þýðir kona,
og mátti það vera hinum van-
trúuðu nokkur huggun -að það
skyldi þó vera æla en ekki
eva.
Flugleiðin frá Moskvu þan.g-
að .austur mun vera um 4000
kílómetrar, og tók ferðin okk-
ur sextán tíma. Meginhluta
leiðarinnar var flogið yfir
Kazakstan, eri það er geysi-
stór-t land, sem nær abt frá
Kaspíhafi . austur að landa-
mærum Kína, kringum 2 mill-
jónir ferkílómetra, ef ég man
rétt.. Á leiðinni höfðum við
viðkomu í Úralsk, Aktjúbínsk
og Karaganda. Ekki er hægt
að segja að flugferð'n sjálf
væri tilbreytingarmikil.
Kiukkutíma eftir klukkutíma
flugum við yfir þurrar sléttur
og blásin heiðarlönd, þar sem
hvergi sást vottur að byggðu
bóli. Á stöku stað komum við
auga á 'gamla árfarvegi og
hálfþornaðar tjarnir og vötn
með hvít.gulum saltkraga í
kring. Með hæfilegum ýkjum
má segja, .að hæðarmælirinn í
farþegaklefanum hafi verið
það eina, sem hélt athyglinni
vakandi. Þegar flogið er í
3000 metra hæð, losnar mað-
ur úr öllu tilfinnin.gasambandi
við jörðina og getur ekki einu
sinni orðið lofthræddur af að
horfa út um glugga.
Þegar við lentum á flugvell-
inum i Alma Ata um kvöldið,
biöstu við okkur hrikaleg,
snæviþakin fiöll, i fyrsta
skipti síðan við fórum að
heiman, Það voru Ala Tau-
fjöllin, sem eru grein af Mið-
Asíuhálendinu, 4—5 þúsund
metra há, vaxin barrskógi upp
í snjólinu. Sjálf slendur borg-
in á sléttunni við rætur þeii'ra.
Okkur var sagt að sumarhitinn
þar færi oft yfir 40° á C-. og
hljóta þá margir að renna
löngunaraugum til fannanna
uppi í fjöilunum.
Ekki er hægt að segja, að
við sæum mikið af borginni
fyrsta kvöldið, þótt við ækjum
þar um. Fram með götunum
beggja vegna var veggur af
trjám, sem ætlað er að skapa
forsælu á sumrum og höfðum
við meiri grun af húsunum á
bak við en að við sæum þau.
Seinna, þegar yfirarkitekt borg
•arinnar sýndi okkur helztu
byggingar, vakti hann athygli
okkar á því, að sökum jarð-
skjálftahættu gætu þeir ekki
byggt mjög há.ar og reisulegar
byggingar lil að gefa borginni
svip, en í staðlnn væri mikil
rækf lögð við þjóðlegar erfðir
í skreytilist og byggingarstíl,
og borgin prýdd gosbrunnum,
görðum og trjám, enda má
segja að hvert hverfi sé jafn-
framt skógarlundur. .
Mai'gir af þeim borgarbúum,
sem við töluðum við, hörmuðu
að við skyidum ekki hafa kom-
ið nokkru síðan svo við hefð-
um Jengið að -sjá borgina í
öllu blómaskrúði sínil, og þó
höfðum við hvergi á áliri ferð-
1854 lét keisarastjórnin rúss-
neska reisa virki á þessum
stað og kailaði það Vérnij,
sem þýðir tryggur, 1879 var
risin þarna lítil borg kringum
virkið, og voru það eingöngu
lágir leirkofar. Slíka leirkofa
sáum við þama enn, og eru
þeir byggðir þannig, að leirn-
um er þjappað að viðartágum
og látið harðna í sólinni. 1887
var þama mikill jarðskjálfti
og hrundu þá 'öll hús í borg-
inni nema eitt, og naumast
hafði tjónið .af jarðskjálftan-
um verið bætt, þegar fióð og
vatnavextir lögðu mikinn hluta
toorgarinnar í rúst árið 1911.
Þar sem eyðileggingin var
mest er nú miðhluti borgarinn-
ar. Miklir varnargarðar hafa
verið by-ggð;r við árnar, sem
flóðinu ollu, og hefur þeim
verið veitt í áveituskurði, sem
ligg’a um alla toorgina, fram
með götunum. en loftslag er
þama mjög þurrt.
Árið 1913 voru íbúar borg-
arinnar rúm 10.000. Þar var
þá starfandi eitt iðnfyrirtæki,
sem veitti 170 manns atvinnu;
leikhús voru engin og heldur
-ekki vatnsveita. Á þessum ár-.
um kom það einu. sinni til tals
Við rætur Ala Tau-fjalla
inni séð jafn mikið af blóm-
um og einmitt þarna.
Borgin, eins og hún er nú,
má heita ný, og hús c-ins og
t d. óperuleikhúsið fundust mér
mun íaliegri en háu húsin
sem verið er að toyggja í
Moskvu.
Svo vikið sé eitthvað að
sögu borgarinnar er • hún í
stórum dráttum þessi:
Fyrr á öldum vorp þarna
tvö þorp, Almatu og A'malik,
sem lágu við þjóðbrautina til
Kína um Tasjkent, núverandi
höfuðbork Úzbekistán. Árið
að setja upp götuljós í borg-
inni, en yfirvöldin höfnuðu til-
lögunni á þeim forsendum, að
engir heiðarlegir menn væru
á ferli eftir að tekiö væri að
skyggja' og þess vegna þyrfti
er.gin götuijós. Þetta var nú
lífsfílósófía stjómarvaldann.a í
þann tíð.
Nú er þarna 400.000 manna
borg, þar sem iðr.aður og
margvísleg vísindi standa með
hinum mesta blóma. Þarna eru
t. d. frægar stjömuathugunar-
stöðvar, enda hef ég hvergi
séð stærri og skærari stjörn-
Gata í Alma Ata
nr en á næturnar í Alma Ata.
Þessar stjörnur minna helzt á
stóra, glóandi krossfiska og er
engu líkara en himinhvolfið
standi í tojörtu báli.
Meðal rnargs. annars sem við
skoðuðum j borginni var tón-
listarskólinn, og þar fengum
við að hlusta á hljómsveit, sem
eingöngu lék á gömul, þjóðleg
hljóðfæri, kobys og dombru.
Dombra minnir á mandóiín
með feiknalöngum hálsi. Kaz-
akar leika gjarnan undir á
dombru, þegar þeir syngja eða
fara með kvæði, o.g með kaz-
ökum er dombran tákn skáld-
skapar á svipaðan hátt og
harpan meðal Evrópuþjóða.
Skáldið Dsjambúl, sem Hálldór
Kiljan segir frá í Gerzka æv-
intýrinu var Kazaki og er mik-
ið dáður austur þar. Á kobys
er leikið með tooga svipað og
á hnéfiðlu. Kobysurnar eru af
mörgum stærðum og' gerðum,
sumar líkastar ausum.
Þarna heyrðum við sungin
þjóðlög með dombruundirleik,
og höfðum við af því mjög
góða skemmtun. þótt ólík væru
þau okkar þjóðlö.gum. Mun
ekki fiarri lagi, að með Kaz-
ökum þyki sá mestur söngmað-
ur, ér náð geíi tilþrifamestum
rokum, á svipaðan hátt og það
þótti einkenn.a góðan kvæða-
mann á íslandi að geta dregið
sem lengst seiminn. Einnig sá-
um við konur dansa þjóð-
dansa. Konur af Kazakakyni
, eru margar forkunnar fagrar
, og svo hárprúðar ,að þser
„ ganga með fléttur niður á
^ hæla.
★
Við héldum til á hvíldar-
heimili verkamanna í útjaðri
borgarinnar, og ekki mundi
verkamönnum hér þykja ama-
legt að eiga þess kost að eyða
sumarfríinu á svoleiðis lúxus-
hóteli. Venjulega hvíldum við .
okkur um miðjan daginn, sum-
ir príluðu á fjöll og skoðuðu
kartöflugarða, -aðrir spiluðu
billiard. Einn þennan eftirmið-
dag í steikjandi sólskini ráfuð-
um vð Oddbergur niður með
Alm.atingánn; (þeirri sömu
sem plli flóðunum miklu 1911)
og’ gengum fram á' nokkra
krakka, s'em kotnu með renn-
blaut hár og höfðu verið að
busla í polli niðri á eyrunum.
Ein telpan hélt á kiðlingi, sem
Oddbergur sagði -að væri lamb.
Mikið þótti þeim við skrítnir
fuglar, cg lengi igengu þau á
eftir okkur og hlógu að okkur
áður en við fórum að tala við
þau. Við höfðum ekkert til
■að sýna þeim frá íslandi
Framhald á 11. síðu.
LisfsÝnmg
Það er erfitt verk og óvin-
sælt að skrifa listdóma en
sérlega vandasamt þegar í
hlut á félagi og gamail skóla-
bróðir.
Hætt er við að mat’ð lit-
ist af kunningsskap eða ef
t.il vi'I ótta við að móöga.
Aðalhættan er þó sú að slá af
kröfum listarinaar.
Einn'g ér vafasamt að ger-
ast dómari yfir .jafnaldra og
starfshróður, enda stendur
það hreint ekki til. Það er
ekk: nema eitt sem réttlætir
það að málari minnist á sýn-
ingu félaga síns: menni.ngar-
ác'nnd. Pfirn ekki sér fært að
halda uppi að staðaldri heil-
b”:gðr! og skynsam’egri gagn-
rýni á öllum sviðum lista.
Einmitt af því tg tel mig
ekki listgagnrýnanda og er
ekki á nokkurn hátt t’ineydd-
ur að skrifa í hvert skipti sem
raynd er hengd unp á vegg,
hvað slæm sem hún kann að
vera, get ég með góðri sam-
vizku sagt: það eru til kunn-
ingjar og vinir sem eru góð-
ir listamenn og sem v'ð dá-
um innilega og eiga það sann-
arlega skilið að vakin sé at-
hyg’i á þeim.
Kjartan Guðjónsson er les-
endum Þjóðv'Ijans löngu kunn-
ur fyrir margra hluta sak:r.
Hann heldur fyrstu sjálfstæðu
sýningu sína uppi í Listvina-
sal um þessar mundir. Hann
liefur sýnt á samsýaingum
hár heima og erlendis um
margra ára skeið, en það er
nú í fvr.d i sk'pti sem reynd-
ist mögulegt að fá hann til
að sýna s.iálfstætt því macur-
inn er hlédrægur-
Þáð er óþarfi að kynna
frekar en gert hefur verið
þau sjónarmið sem fram koma
í mvndum hans. það er af-
staða nútímamálara.
Það er sjálfsagt, að benda
mönnum á að flöturinn sé
flatur og Mturirn efni sem
lút’ sérstölcum lögmálum, en
vij. megum samt ekki g’ejana
því rern rkiptir höfuð máli:
A ð flöfuví-n-, Hfurinn m’/nd-
in, segi eitthvað. Að form og
litur sém tiire:dduir er í
mvndnm í dag að mö,"gu leyti
á nýjan hátt snerti djúpt,
valdi íleiðsiu duHns kraftar
sem við getum kollað góð-
um nöfnum: unpliómun, hrif.
Að mynd gefi okkur sam-
stö*u með öllu lífi.
Á sýningu Kjartans eru
Pramhald á 11. síðu