Þjóðviljinn - 23.10.1953, Síða 4

Jþ — ÞJóÐVIIaíINN. — 5'östudag^ur 23., október 1953
Mafli ir framsöguræð^ lÍMrs OSgeirssosiar um byggingarmálafrum-
varp hans,ssm isiAfsitsr í sérsB slík framkvæmd hefjfst tafarlaust
Frumvarp Eiuars Oigeirssoaar um réfct nurnna t l byggingar
íbúðarhúsa og opinbera aðstoð til íbúðarhúsabygginga miðar að
alhliða lausn húsnæðlsvandamálsus í lmupstöðum og kauptúnr
um landsins.
Þegar shýrt var frá framsöguræðu Einars við h umr. máls-
ins hér í blaðinu var einkum rakimi sá hlnti hcnnar, sem fjallaði
um fyrsta kafla frumvarpsins, mn rátt manna til íbúðarbygg-
inga. Næstu kaflarrjr fjalla um verkamannobústaði, samv'nnu-
hyggingar og útrýmingu heilsuspitandi íbúuá. Fer. hér á eft r
sá hluti framsöguræðu Einars þar sem hanu ræddi þessa kafla
frumvarpsins.
Afskipti hins opinbera af
húsnaeðismálunum hafa ekki
öll verið gæfurík. Fyrstu
afskiptin voru þau, ,að banna
■kiall.araíbúðirnar. Það eru nú
liðin 24 ár síðan kjallaraibúð-
ir voru bannaðar hér í Reykja-
vík. Lö°in eru í gldi, Það
vantar ekki, bókstafurinn stend-
ur. Árið 1928 voru 800 kj.allara-
íbúðir hér í Reykjavík og Þar
með voru þær bannaðar að
lögum. Þær eru núna tæpar
2000; login hafa aldrei verið.
framkvæmd. Það heíur verið
gep.gið harðar í að framkvæma
Þau lög, sem banna mönnum
að byggja, heldur en Þau lög,
. sem áttu að útrýma heilsuspill-
, andj íbúðum.
Varðandi fyrsta ■ kafla frum-
. v.atpsiins -um ve,rkamannabú-'
stáðina, þá er Þar tekinn upp,
svo: að segja óbreyttur sá laga-
■ kafli, sem hefur ver.'ð í gildi
nú síðustu 20 árin, eins og hann
var felldur inn í heildarlcg-
. gjöfina um opinb.era aðstoð við
byggingar íbúðarhúsa 1946. Þó
eru gerðar á honum tvær breyt-
ingar.
114-15 millj. kr. til
verkamannabústaða.
Önnur er í gr. Það hefur ^
rcrma til þess að bæta ur. hus
r.a lisskort.num, en það leið
ekki á löngu, eftir að lögin
um tóbakseinkasölu voru sett,
þangað til þessum tilgangi með
álagningi einkasölunnar v.ar
svipt burtu. Og verkamanna-
bústaðina og .byggingarsjóð
þeirra h.eíur. síðan lengst af
skorf fé til. þess að b.yggja
fyrir.
Svo framaylega sem þessi til-
laga væri samþykkt, þýddi það
að helmiugurinn af tekjuaf-
gangi ríkissjóðs af tóbakseinka-
sölunni rynni nú til byggingar-
sjóðs verkamanabústaðanna,
það yrðu allíai 14—15 mllj.
kr.r og . það yrði- stórkost'eg,
bót iyrir verkamannabústaðina,
það myndi gerbreýta allri að-
stöðu byggingarsjcðanna til þess
að byggja. Og það væri í sam-
ræmi við þann upphaf'.ega til-
gang, sem á þeim árum. fýrir
20 árum, var yfir’ýstur og sam-
þykktur af hálfu Alþingis, þeg-
ar tóbakseinkasalan var sett á.
Bætt úr gömlu ranglæti.
Þá er enniremur í þessum
kaf'a nokkur breytir" á 5. gr. í
lögunum eins og þau eru nú,
er ákveðið að það skuli ein-
ungis vera eitt byggingarfélag
í hverjum kaupstað eða kaup-
túni, og því er að visu hald-
ið hér, en bætt við, að í Reykj-
vik megi þó vera tvö bygging-
arfélög verkamanna, ogskulu fé
lög þau, sem nú starfa þar,
öðlast viðurkenningu, njóta
réttinda samkyæmt lögum þess-
um.
Þessi breytingartillaga er
gerð til þess að bæta úr rang-
læti, sem gert var. fyrir 14;
árum síðan. Byggingarfélag al-
þýðu, sem hóf starfsemi verka-
manna að Því ,að byggja yfir
sig samkvæmt löpum um' verka-
mannabústaði og byggði verka-
manrrabústaðina gömlu í vest-
urbaenum, var svipt rétti til
þess >að starfa. áfram með
bráðabirgðalögum, sem gefin
voru út af þjóðstjórninni 1939,
■og annað iélag. var sett á Ic.gg-
irriar, sem fann velþókr.jn fyr-
ir augliti stjómarflokl.anna.
Það var raunar félagsmálaráð-
herra þáverandi, Stefán Jó-
hann Stefánsson.. sem fannst
svona mikið liggja á að svipta
gamla Byggingarfélag alþýðu
þessum rétti. Ég á’ít að það
geti ekki verið nema til góðs
>að þetta gamla byggingarfélag
fái að starfa frjálst áfram að
því að byggja yfir verkamenn.
Og ég get ekki séð nokkuð.
sem geti. verið á móti því.
Ég veit, að þegar þessi bráða-
birgðalög voru sett á sínum
tíma og staðfest á Alþingi árið
eítir, var það gert með mikilli
ólund >af hálfu margra þing-
manna sem fylgdu þáverandi
þjóðstjóm, svokailaðri. Ég held
að það sé tími til .þess kominn
að Alþlngi bæti úr þessum
rangindum og leyfi báðum
byggingarfélögum verkamanna,
sem nú eru til I Reykjavík, að
starfa.
Að öðru ley.ti eru ekki breyt-
ingar í kaflanum um verka-
mannbústaðina. Ég hef yfirleitt
viljað forðast. að leggja fram
breytingar á þeim köflum, sem
gætu orðið að ásteytingarsteini.
Þ>að er ýmislegt í því, sem.ef
til vill hefði verið ástæða til
þess að .athuga betur. En ég
hef þó haft þá meginreglu um
leið og ég hef tekið upp þennan
gamla kafla, að reyna að breyta
þar sem minnstu, þannig hef ég
t. d. engu breytt um byggingar-
samvinnufélögin.
Útrýming heilsuspillandi
íbúða. i
Þá er , hinsvegar 3. kaflinn
um útrýmingu heilsuspillandi í-
búða. Þingmönnum niun flest-
um kunn saga þess kafla. Það
voru sett sérstök lög um þetta
1946, aí nýsköpunarstjórninni,
og þá var hugsað mjög hátt í
þessum efnum. í 30. gr. í. þessu
frv. mínu, sem tekin er upp
orðrétt eftir þyí gamla, er rætt
um, að er sveitastj, hafi rann-
sakað hve mikið sé um heilsu-
spillandi ibúðir, skuli gerð á-
ætlun um útrýmingu þeirra og
hve langan-tíma það muni taka,
og skuli stefnt að því >að þeirri
útrýmingu verði lokið á fjór-
um árum. Árið 1946 var mein-
ingin að allar sveitastjórnir á
íslandi settu sér það að reyna
á fjórum árum að ljúka við að
útrýma heilsuspillandi íbúðum
í kauptúnum á þslandi, og það
var álitið þá, að þetta mundi
Þegar myrkíælnin var ríkjandi — Dularfulít
suð um nótt
verið svo á undanförnum ár-
um, >að það,. sem helzt hefur
staðið byggingu verkamannabú-
staða fyrir þrifum, er tjár-
skortur. Það er lagt til í 4.
gr., 3. undirlið, að bæta nokk-
uð úr þessu. Þar stendur:
Ríkissjýður leggur árltga í
sjóðinn (b. e. byggingasjóðinn)
helminginn af tekjuafgangi rík-
dsins af einkasölu á tóbaki.
Þegar einkasalan á tóbaki
var sett 1931, þá var ákyeðið
að helmingurinn af tekjum
tób(akseinkasölunnar skyldi
renna til verkamannabústað-
anna, hinn helmingurinn til þess
að bæta úr húsnæðisástandin.u
i sveitunum. Þetta er off tiðk-
að, þegar verið er að leggja
nýjar álögur á almenning, þá
er tilgangurinn með þessum á-
lögum gerður , áka.flega falleg-
ur. Það er rétt eins og þegar
söluskatturinn, sællar minnii;g-
ar, v.ar lagður á,. hann var
til þess að berjast móti dýrtið-
in’ni'og {ir-þés’s'/áð::þtegli:’B*iT’.--
ann á fiskábyrgðinni. Þegár Æ
bakseinkasalan var sett á, þá
áttu tekiumar af hennj. að
ÞÁÐ VAR einmitt >um -þetta
leyti árs, sem myrkfæhnn fóri
að gera vart við sig hér á
árunum. Þegar, ekki var leng-
ur hægt að borða kvöldmat
i björtu, var oft orð ð all
skuggsýat i’et'gamlm upp á
lcftið um hátturrál, og hann
var venjulega te :iun í einu
stökki, því aö maður hafði
þá undarlegu tilfinningu að
e.oliveF væri á eft’r manni og
biði færis á að grípa í lapp-
irnar á manni. Þess vegna var
nauðsynlegt að hlaupa allt
hvað af tók upp stigann þeg-
ar skyggja tók. Aftur á. móti
var alveg óhætt að ganga ró-
lega niður sfgansr, jafnvel í
kolamyrkr', af hverju sem það
nú var. Og þegar maður stóð á
gólfinu í náttfötunum, búinn
að þvo sér þr>r sem sást og
bjóða góða nótt, þurfti lika
dáiiáð hugrtþ.ki til að hlaupa
upp í rúmið. Og það var ekki
að vita nema einhver væri
eftir að Faðirvoriö var farið
að falla niður á kvöldin.
OG SVO VAR það eina nótt,
löngu eftir að ég var búin að
afneita myrkfælni í heyramda
liljóði, að cg vaknaði af vær-
urn svefni án þess að vita
hvað hafði vá’tið mig. Það var
niðamyrkur í lierberginu, úti
var skýjað loft, ekkert tungls-
Ijós, engin götuljós. Þá var
það sem ég tók eftir hljóðinu.
Ég heyrði eitthvert kymlegt
suð, einna likast andardrætti,
þá teygt út handlegginn til
að kveikja á lampanum. Ég
veit ekki hversu lengi ég lá
þarna magnþr-ota af hræðslu
og beið þess að einhver ósköp
dyndu yfir, meðan þetta lága,
hvíslamdi og óhugnaniega suð
srneygði sér inn í hlustir mín-
ar og ógnaði amdlegri heil-
brigði minni. En allt í einu
fór suðið hækkandi, það
heyrðist lágur, mjúkur dyn'k-
ur og um leið varð allt hljótt.
Ég var stundarkorn að átta
mig á að hljóðið heyrðist ekki
lengur, en. svo var eins og
hræðsinftjötfiU’hÍr féllu.þfjméi!;,
ég teygði ut handleggimi og
kveikti á lampanum. Það varð
ú'áil’r ■látrriiritf og tæki'í fót- rétt.við. eyrað á mér, — lang-
irin, sem áéirini várðhErií'uiriI,“'d;ri}gið o^‘ó^Íiandí:a^.iif-áíiá!há'. ‘
leið og upp í rúmið kom, var Ég stirðnaði af skelfingu, gat
öll hræðsla úr sögunmi, lika hvorki hreyftlegg né lið, hvað
ver,a fært. Þá var það reiknað
út, og lá bæði fyrir Alþimgj. og
bæjarstjórnum held ég, að þá,
1946, þyrfti t. d. hér í Reykja-
vík, að byggia 600 íbúðir á ári,
til þess að hefðist við að fuil-
nægja eðlilegri þörf þeirra
manna, sem bættust við í bæn-
um og að útrýma heilsuspill-
andi íbúðum, sem fyrir væru,
og byggingarnar 1946 náðu því
marki. Það voru byggðar yfir
600 íbúðir í Reykjavík, þótt
óskipulagt væri og ýmsir gall-
ar á íramkvæmdunum eins og
eðlilegt er. Það er þess vegna
alveg igefið að .afkastamögu-
leikj íslendinga var nægur til
þess að byggia, t. d. hvað
Reykjavík snerti, 600 íbúðir og
meira til, svo landsmenn gátu
orkað því fyllilega.
En 1947, eftir kosningarnar,
var þessi löggjöf raunverulega
felld úr gildi í reyndinni, þótt
það væri ekki gert með. lögum,
þó að lögin væru ekki felld
niður, það var gert undir því
yfirskyni, sem oft hefur verið
tíðkað við góða löggjöf, sem
menn hafa verið dálítið smeykir
að ráðast beint framan að, að
frestað hefur verið framkvæmd
laganna. Það eru gamlar að-
ferðir, sem gamla þjóðstjórnin
tók upp á, þegar hún var að
ráða niðurlögum umbótalöggjaf
arinnar frá tímunum kringum
1934 til 1937, og sem síðan
var tekin upp .af stjórninni
1947. Hún kom alveg sérstak-
lega hart niður á þeim bæjum,
sem þurftu á aðstoð að halda
til þess að útrýma heilsuspill-
andi íbúðum hjá sér, og það
v.ar þá alveg vitanlegt mál, að
meirá "ð segja ríkasti bærinn
iaf öllum þessum, Reykjavík.
mundi ekki geta unnið að. þessu
þannig að öruggt væri að það
kæmi að notum, nema með
þeirri aðstoð frá því opinbera.
■sem gert var ráð.fyrir í þess-
um lögum um útrýminga heilsu
fepillandi íbúða.
íbúaíjöldi bragganna
sívaxandi.
Afleiðlnganiar af því að þessi
lög voru þá raunverulega felld
úr gildi, urðu þau. að það var
fleira og fleira fólk sett inn í
Framhald á 11. síðu
bjart í herberginu og ég var
stundarkora að venjast ljós-
inu, en um leið og cg var búin
að jafna mig lítið eitt og gat
litazt um i herberg'nu, skildi
ég hvað hljóðinu hafði valdlð
og méi' lá við ofsalrlátri af
einbltærum feginleik. Við rúm-
ið m'tt var stóll, sem fötin
mín lágu á. Kvöld'ð áður hafði
ég lagt þau lrelzti fljótfærnis-
lega frá mér og trúlega hef
ég teygt mig í svefnj.rum og
ikomið við hrúguna á stólnum
■—• að minnsta kosti staraði
þetta skelfilega suð af því að
fatahrúgan var að síga niður
af stólnum, liægt og flýtis-
laust, rétt við eyrað á mér,
unz hún féll í gólfið með lág-
um, mjúkiun d.vnk.
Þetta atvik varð til að lækna
mig algerlega af myrkfæln-
inni, og nú liggur stundum
við að ég liarmi það, að þetta
skvldi ekki vera reglulegur
draugur, sem kom í heimsókn
;a tilaimíriiíiþari(3í ógjlejpziiánleg*n
riótt fyrir 'fimmtán eða tutt-
ugu árum.