Þjóðviljinn - 13.12.1953, Blaðsíða 7

Sunnudagur 13. desember 1953 — ÞJÓÐVILJINN — <^7,,
Þreyja má þorrann
Irskar fornsögur
Irskar þjóðsögur. Herraann
Pálsson valdi og þýddi. 3. bóka-
fiokkur Máls og menniugar. 6.
bók. Reykjavílc 1953.
Fróðir menn hafa talið ís-
lenzka hámenningu í sagnarit-
un runna beina leið frá írum
og leiða sterk rök að því, þegar
tekið er tillit til þess að skandi-
navar eiga frá þeim tímum
engar þessháttar bókmenntir j
svo teljandi sé en írar miklar.
Eftir papa fundust á íslandi
bækr írskar, stendur í Land- i
námu. Á írlandi hafa skáld
verið mjög í hávegum höfð.
Þá var þar skóli fyrir skáld
í því fólginn að þau skvldu
temja sér sagnaíþrótt af eldri I
skáldum og skemmta með kon-
ungum. Skyldi höfuðskáld ekki
kunna miður en þrjú hundruð
og fimmtiu sögur.
Á írlandi hefur verið fært á
bækur elzta söguefni í þjóðleg-
um bókmenntum vestur-Ev-
rópu.
Hvort sem nú v.ar að írska
þjóðin staðnaði ekki í friðsælli
velsæld og göfugri menningu
en varð að beriast fyrir lífi
sínu og sjálfstæði íim margar
aldir eða þá að spírur hafa
legið lengi í mold, þá hafa
eftirkomendur þeirra sem byrj-
uðu að færa i letur 300 árum
eftir Krist ekki verið verrfeðr-
ungar, og ekki lát'ð sér nægja
að standa á gömlum merg,
þannig að bókmennt'r þeirra
bera enn hæst í heiminum.
'Getum við aldrei hætt að
furða okkur á því að mestu
skáld breta á vorri öld hafi
einmitt verið írsk að uppruna
og minnumst þá Jamesar Joyce,
sem vald ð hefur stra.umhvörf-
um í bókmenntum og Bernharðs
Shaw sem mestur hefur leik-
ritahöfundur verið á síðari
öldum. Ekki sakar að minna á
nöfn Jónatans Swift, Oscars
Wilde og Yeats. Fleiri mætti
telja.
Og þá er fróðlegt að vita
hvernig menningararfur þeirra
er, hvaða fólk komi þar við
sögur, hvaða trú ' það hafi,1
hvernig málbragð . þess sé, i
hverju snúli og Íanglifi sagn-
anna sé íólgið. í Landnámu
eru margar sögur af írskum
mönnum og nokkrar í heilagra-
mannasögum. En hinn írska
blæ vantar þar.
Orð höfum við mörg úr
írsku. Orðin Kormlöð, Kjarval,
Brján, Kormákur, Kerþjálfað-
ur, Dungaður, Margaður, Taðk-
ur, láta vel á tungu og. eru
mönnum kunn... úr sögum svo
og orð eins pg skjaðak, min-
þak og kraðák. Eh ‘þé^ar ný
orð bætast í hópinn þuri'úm vi'ð
nokkurn tíma til að venjast
þeim, svo er um orðin Öngus.
Díarmið, Granja, Konufögur
en þau eru þjál og viðkunnan-
leg, ekki laus við kimni.
Frá því sem íslenzkar heim-
ildir segja af íi'um hinum
fornu verða þeir í ímyndun
okkar hámenntuð, friðsæl þjóð.
En þetta fólk sem frá segir
í „írskum fornsögum" er alls
ekki friðsælir munkar eða
menningarfrömuðir heldur ribb-
aldar og' höfðingjar ekki ólíkir
því sem við eigum að venjast

ÍRSKAR
FORNSÖGUR
i&LEN/.K ÞÝBING
OG IMNGAN’OUft
HFRMANN PÁLSSON
i
:f:J
I'i
I!
h
I
í!
II
fl
|
I
•mp.\k.tATlk
HEIMSKRÍNCLA
r*!NT»*Ut>jAK »i.»
UCUtlll
úr íslendingasögunum. Frásög-
ur af hernaði og ránsförum eru
tíðar en hugrekki og æðruleysi
við dauðann jafn frábært hér
sem í Eddukvæðunum, þar
sem góður orðstír deyr aldrei.
Hvergi sjáum við þá við rit-
störf eða mannúðarstörf, hins-
vegar er örlæti og gestrisni
mikils metin. Þeir fara gjarnan
í mannjöfnuð.
í íornbókmenntum er allt
sem menn þurfa af morð-
historíum og grimmd, þó er
ekki drep ð af morðfýsn einni
saman, he’-dur af því að lögin
bjóða svo eða ættardramb, ég
hef alltaf fengið nægju mina
ef ekki meira af mprði t. d. i
Sturlungu, FóstbræðraSögu eða
Egils sögu en með því skilyrði
að fá eitthvað annað líka, tært
mál, snjöil tíisvör, góðar mann-
lýsingar.
Þessar gömlu írsku sögur
sem nú eru komnar fyrir al-
menningssjónir án þess menn
þurfi að sækja í erlendar bæk-
ur til að svala forvitni sinni
hafa gefið þýðanda fullt tæki-
færi til að nota það góða mái
sem hann þekkir bez’t úr forn-
sögum okkar en þó svo lipurt,
að það má lesa sem nútíma
réyfara. Þó fer þessum sögum
sem öðrum fornum sögum að
bezt lætur þeim að lesast upp-
hátt. Hver sagan er annarr'
betri, sumpai't Ijóðræn cða
grot'esk, eins og sögurnar
„draumur Öngusar“ og „sagan
af svíni Tvíþöglasonar“ eða
ástarhetjusaga sem er sagan
af Díarm'ði cg Grönju, líkleg-
ast frægust þeirra, enda ó-
gieymanleg og heillandi saga.
Framhald á 11. siðu
Iíristján frá Djúpalæk: Þreyja
má þorrann. Kvæði. Bólcaút-
gáfan Sindur Akureyri 1953.
Það eru allmörg ár síðan j
Kristján frá Djúpalæk hlaut j
þann dóm að hann væri „eitt
af efnilegustu yngri skáldum" j
okkar. Eftir næstsiðustu bók
hans:, Lífið kahar, var óþarfi
að tala um efnileik í sambandi
við þetta skáld. Hann var þá
orðinn einn bezti ljóðhöfundur
okkar af yngri mönnum. Sú
skoðun hefur hlotið viðurkenn-
ingu að hann væri meðal góð-
skálda Islendinga nú um stund-
ir. Nýjasta Ijóðabókin hans:
Þreyja má þorrann, staðfestir
enn: þá skoðun — þótt hún
auki raunar ekki við hæð höf-
undar s'ns. Hann' kveður á-
þekkt og fyrr, flestir hlutir
milli himins og jarðar verða
honum yrkisefni, hagmælskan
er hin sama og áður, geðblær-
inn svipaður; en beztu kvæði
hans í þessari bók taka ekki
fram h’num snjöllus’tu í fyrri
bókum.
Flest kvæði Kristjáns frá
Djúpalæk eru stutt, og ljós að
sama skapi. Sniðu^ hugdetta
verður honum iðuglega tllefni
kvæðis. Einstöku sinnum er
hún þó ekki nógu sniðug, það
kemur líka .fyrir að hún ér
slitln. Þótt til dæmis kvæðlð
Hófsóley sé vel gert og snoturt
yfirlits er hugmyndin sem frám. .
kemur í lokalínunum of marg-
þvæld tll þess að gott skáld ætti
að eyða púðri sínu á hana.
Hinsvegar bendir lokakvaeði
bókarinnar: Söngur verka-
Kristján frá Djúpalæk
manna, fil þess að höfundi láti
ekki miður að yrkja stór og
breið kvæði — og til hins
’sarna benda raunar tvö önnur
kvæði sem ekki eru í bókinni:
minningarkvæðið um S gfús
Sigurhjartarson og Hugsað til
Jakobínu.
Eg held aðal og einkunn þessa
skálds sé hreinle kur hjartans.
Honum lætur ekki annað en
koma til dyranna eins og hann
er klæddur hverju sinni. Og
ég held höfuðáhugamál hans sé
að tala opinskátt og þó í bróð-
emi vlð sitt fólk. Elnna ljósast
verður þetta vitaskuld í sum-
v,m ættjarðarkvæðum bókar-
innar, ekki sízt h'nu gu'.lfarega
Ijóði: T.sland, er bók'n hefst á —•
eða næsta kvæðinu: Huggun,
5eða Rödd frá Kotströnd og
Þveræ ngur. Þetta bcr mjög að
virða . á þessum t’ma er svo
mörg skáid vei’ja svo mikilli
orku — og hugkvæmni — til
Framhald á 11. aíðu
Hér verður sagt frá fjórunt leik-
rltum. Eitt þeirra verður aldrei
leikið, annað fyrst eftir aldar-
fjórðung:, þrlðja var leikið ný-
lega, eftir að hafa leglð öllum
gleymt í nær fjóra áratugi, og
við það fjórða hefur höfundur-
inn lokið nýlega, en ókunnugt er
um hvað það fjaUar.
Asíðustu árurn sínum skrifaði
G. B. Shaw leikrit, sem hann
kallaði Why She Would Not
(Hvers vegna hún vildi ekki).
Þótt Shaw virtist haida fuilum
sá'arkröftum all^ til andlátsins,
mun þetta leikrit hans standa
mjög að baki
fyrri verkum
hans. A. m. k.
hefur nú verið
ákveðið, að það
verði aidrei
sýnt. Vélritað
handrit af því,
sem Shaw lét
eftir sig, hefur
hinsvegar ver-
ið afhent Brit-
ish Museum til
varðveizlu. —
Þetta var á-
kveðið, eftir
að leikritiö hafði verið lagt und-
ir dóm leikdómara, rithöíunda
og bókmenntafræðinga, og lögðu
þeir til, að það yrði lag’t á hill-
una, „engin ástæða væri til að
gefa út eða setja á svið þetta
örstutta og ók'áraða leikrit".
* Um BÆKUR og annaS *
*~+~+++~Leikrit eftir Shaw, O'Neill, Saltikoff-Stsédrin og Abell.
— Einar Kristjánsson í Stcerekassen
|
m
Shaw
Jandaríska leikskáldið Eugene
lO’Neill; lézt um daginn. Hann
hafði lengi átt við vanheilsu að
■str'ða og Htið liggur eftir hann
frá síðustu æviárum hans. Á
unga aldri dvaldist O’Neill urn
skeið á berk'ahæli, síðustu árin
þjáðist hann af illkynjaðri höf-
uðveiki og taugar hans voru bil-
aðar. Hann gat ekki va'dið
penna og enn síður skrifað á
ritvél. Hann reyndi um skeið að
lesa véli-itunai-stúlku fyrir, en
Eugene O’Neill
gafst fijótlega upp við það. Var
talið að hann hefði þá hætt við
öll ritstörf. En þegar hann lézþ,
var tilkynnt, að ha.nn hefði síð-
asta æviár sitt skrifað leikrit,
en um leið látið þess getið í
erfðaskrá sinni, að ekki rnætti
sýna það fyrr en að 25 árum
liðnum.
Inóvembei'hefti timaritsins Sov-
ézkar bókmenntir er sagt frá
leikriti eftir hið mikla rússneska
ádeiluská'd nítjándu aldar, Sal-
tikoff-Stsédrín. Leikritið, Skugg-
ar, var sýnt í haust í Novy leik-
húsi í Leníngrad og Púsjkin
leikhúsi í Moskvu og fékk fá-
dæma viðtökui'. Það hafði að-
eins verið sýnt einu sinni áður,
26. apríl 1914. Þegar'-eftir frum-
sýningu voru sýningar á því
bannaðar a.f ritskoðun keisarans
og síðan hefur það legið í
gleymslcu þar til í ár. Eins og
svo mörg önnur verk rús.sneskra
leikskálda nítjándu aldar, er
þetta leikrit ádeila á skriffinnsku
og spillingu keisarastjórnai'innar
og embættismannanna. Höfuð-
persónan er háttsettur embætt-
ismaður, sem lætur sig ekki
muna um að beita fjárkúgun
eða fífla konur yfirboðara sinna
til að komast yfir völd og auð.
Eftir þessu að dæma ætti ádeil-
an enn að vei'a í fullu gildi.
B
Sagt hefur verið, að Danir ættu
nú hálft annað leikskáld. Það
hálfa á víst að vera Soya, sem
nýlega var sagt frá hér, en það
heiia er áreiðan’ega Kjeld Abell.
Hann er bæði mikilvirkasta og
vandvirkasta leikskáld Dana á
þessari öld. Hann hefur j- tekið
Kjeld Abell
sér hvíld frá leikritun síðustu
árin, ferðast um Austurlönd, fór
fyrst til Indlands óg skrifaði
bók um ferð sína, en síðar. til
Kína, en nú hefur verið tilkynnt
að á næstunni muni nýtt leik-
rit eftir hann vei'ða sýnt á
Konunglega leikhúsinu i Kaup-
mannahöfn Það heitir Den blaa
Pekingeser, en annað er ekki
vitað um það N°gens Wie'.h,
sem að undanföru hefur leikið
i Brúðuheimili Ibsens, fyrst í
London en síðar með sama leik-
flokki í Kaupmannahöfn, hefur
verið boðið aðaíh’utverkið í þessu
nýja leikriti Abells og hefur
þegið boðið.
□
Fyrst minnzt var á Konung'egá
leikhúsið má geta þess hér
í lokin, að Eínar Kristjánsson
hefur hlotið mjög lofsamlega
dóma fyrir leik sinn (og söng)
í óperu Brittens Aibert Herring,
sem nýlega var farið að sýna
á viðbótarsviði
leikhússins,
Stærekassen. — j
Hingað til lxef- ■
ur Einar jafn-i
an fengið að
heyra, að -leik
’hans í söng- I
leikjum væri á-
bótavant, en í
þetta sinn er
annar tónn í
gagnrýnendum
blaðanna. Hann Benjamin Britten
leikur titilhlut-
verkið, dyggðaljósið Aibert Herr-
ing, sem að ’okum gerir upp- '•
reisn og drekkur sig b’indfullan.. :
Ole Willumsen segir í Land og
Foik og undirritaður treystir séi'
ekki til að þýða það svo Vtff‘
fari: „Det var charmei’.ende, gt:.
ple’skud a.f bevidst. ufr.ivilljggf
kornik, stoi-artet behersket, og' ’
den dramatiske ubehjælpsomhíjdJ'
der ellers kan hæmme han, kom : ,
her overraskende og vittigt til
sin ret“. — ás.