Þjóðviljinn - 02.07.1954, Blaðsíða 4

4) — WÓÐVILJINN — Föatudagur 2. júli 1954
og íslenzk menníng
ILLVIRKJAR hafa stundum
gripið til þess ráðs að stumra
miskunsamlega yfir hinum
særða og hrópa þaðan út yfir
strætin: Grípið ódæðismanninn!
Manní kemur þessi aðferð ó-
sjálfrátt í hug þegar Morgun-
blaðið fer að tala um íslenzka
menningu. Þetta hefur líka ver-
ið kallað að tala um snöru í
hengds manns húsi.
NÚ skal raunar viðurkennt
að Morgunblaðið gerir sé ekki
tíðrætt um íslenzka menningu.
En s.l. þriðjudag hefst blaðið
allt í einu handa, og hafði orð-
ið menning þá ekki sézt í dálk-
um þess röskan hálfan mánuð.
jÞegar Morgunblaðið hefur á
undanförnum árum talað af
mestum fjálgleik um íslenzkt
sjálfstæði, hefur mönnum jafn-
an orðið að spyrja: hvað á nú
að svíkja? Og það hefur aldrei
brugðizt að þá hafa svik verið
á döfinni. Þegar Morgunblaðið
man allt í einu eftir íslenzkri
mennihgu, rennir mann á sama
hátt grun í að nú sé eitthvert
samsærið í bígerð, sektartil-
fingunni slái út.
MORGUNBLAÐIÐ segir að til-
efni menningarskrifa sinna séu
ummæli menntamálaráðherra
síns við opnun bókasýningar-
innar í Þjóðminjasafninu á
dögunum, en ráðherra þessi er
raúnar almennt talinn standa
nær dýraríkinu en flestir aðrir
er lagt hafa fyrir sig ráðherra-
dóm á fslandi. Hann á að hafa
talað digurbarkalega um gildi
menningar okkar í ræðu þess-
ari, og Morgunblaðið leggur
út af orðum hans af engu
minni fjálgleik: glæsilegt menn-
ingartimabil sé framundan hjá
okkur, ef við gætum hins
forna arfs, séum opnir fyrir
erlendum menningarstraumúm,
samlögum hið heimafengna og
aðkomna. Og blaðið sjálft ætlar
sér sýnilega nokkurn hlut í
þessari þróun.
ÞAÐ er kunnara en frá þurfi
að segja að Morgunblaðið hefur
aldrei átt hlut að íslenzkri
menningarþróun. Og það kem-
ur til af því að blaðið hefur
alltaf verið í þjónustu auðstétt-
arinnar, þeirrar stéttar sem
aldrei hefur hirt um menningu
á íslandi. Og raunar hefur
blað'ið ekki' aðeins þjónað undir
islenzka arðræningja, heldur
hefúr það einnig verið danski
Móggi, síðan brezki 'Moggi,
éftir það-Hitlers Moggi og nú
síðast bandaríski Moggi — og
gerist ekki þörf að rekja þá
sögu. Alla ævi sína hefur blað-
ið að auki verið kallað heimski
Moggi, það bíað sem verst
hefúr skrifað á íslandi, kunn-
að minnst í tungunni, vérið
þynnst í röksemdafærslu,
grynnst í þekkingu, Ijúgfróðast
í málflutningi. Orsakirnar eru
m. a. þær að yfirleitt hefur
aldrei fengizt almennilegur
maður að þessu blaði. Andinn
í kringum það hefur verið slík-
ur að sómakært fólk vildi þar
hvergi nærri koma. í manna-
minnum hefur vist ekki starfað
ritfaer maður við Morgunblað-
ið. Illa uppaldir strákar ein-
hverstaðar úr innstu búrum
auðstéttarinnar hafa löngum
sétt á það svip sinn, auk þeirra
forustumanna ihaldsins sem
hverju sinni hafa verið forhert-
astir í þjónkun sinni við út-
lendan málstað. Og það hefur
aldrei verið vonlausara en ein-
mitt nú að rekast i þessu blaði
forheimskiinarinnar á læsilega
grein um húgtækt menningar-
efni, eftir upplýstan rriann.
Mikill hluti íslenzkra mennta-
manna, er hafa hagkvæmasta
aðstöðu til ritstarfa, eru sósíal-
istar og skrifa í máígögn sósíal-
ista; hinir kjósa heldur að
þegja en láta bendla sig við
höfuðefni íslenzkrar stjórn-
málabaráttu þessi árin, þrátt
fyrir það að þeir sem hafa
periingana og völdin hugsa
aðeins um meiri peninga
og aukin völd: ástmenn
Morgunblaðsins. Þegar menn-
ingárviðleitni leggst ekki gjör-
samlega í . læðing á þessum
árum þjóðsvika og stórlyga,
þá er það einungis að þakka
því að menningarleg viðhorf
eru runnin íslenzku fólki í
merg og bein. Sá forni arfur,
serri alþýðan hefur alltaf staðið
vörð um, verður að ösku í
höndum okkar ef við ávöxt-
úm hann ekki hvern dag og
hvérja stund í skapandi verki.
Þetta finna þeir íslendingar,
sem ekki hafa'selt sannfæringu
sína útlendum morðhundum.
Og þeir vita um leið að án
þessa starfs erum við dauða-
dæmdir í landinu. Menning er
okkar daglega nauðsyn.
EN þáttur Morgunblaðsins —
hvað um hann? Nýliðinn þjóð-
hátíðardag hélt einn helzti ást-
mögur þess ræðu yfir lands-
lýðnum, og sagði m. a. á þá leið
að íslenzk menning væri ekki
mikils virði ef hún þyldi ékki
að koinást í snertingu við er-
lend menningaráhrif. Þetta út-
leggst þannig á mál þess veru-
leika sem við búum við í dag:
Fornar bækur okkar standa
ekki djúpum rótum í 'hjarta 14
ára unglinga á ísiandi ef þeir
þola ekki að horfa árið út og
árið inn á kvikmyndir þar sem
morð er vinsælast viðfangsefni,
kynfæri merkilegast sýningar-
Þetta er fórsíða sýningarskrár einnar fyrstu þvívíddarmynariimar er
Reykvíkingum var boðið að sjá — sem sé mjög i stíl við aðrar
amériskar kvikmyndir sem hér þykir heppilegast sýningarefni. Og
MoTgunblaðlð segir: Alveg er ég forviða ef 14 ára unglingum er
óholit að sjá svóna kvikmyndir.
i
efni. íslenzk frelsisbarátta á
ekkí mikil ítök í hugum 15 ára
unglinga ef þeir þola ekki' að
lesa sinn daglega skammt af
myndskréyttum lýsingum mann-
drápa, þjófnaðar, kynvillu. Og
ef 16 ára uriglingar þola ekki
án þess að spillast að eiga göt-
una eina og kaffihúsin fyrír
samastað, í staðinn fyrir félags-
heimili og rrienningarhús, þá
gefur Gunnar Thoroddsen og
Morgunblaðið ekki mikið fyrir
íslérizka rrienningu. Sé okkur
óhollt að umgangast daglega og
þræla fýrir eriendan hermanna-
skríl, aiinn upp til morða, þá
þykir menntamálaráðherra í-
haldsiris’ heldur syrta í álinn
fyrir menningarlegri tilveru
okkar. Þanriig ber að lesa og
hlusta þegar morgunblaðsmenn
skrifa og tala um nauðsyn þess
að við reynum menningu okkar
við erlend áhrif. Framlag þeirra
til íslenzks menningarlífs —
það eru glæpatímaritin, því
þeir hafa skapað það andrúms-
loft sem þarf til að gefa þau
út — það eru morðkvikmynd-
irnár sem vinir þeirra fram-
leiða til að lækka mannlega
réisn alls lýðs — það er her-
liðið sem þeir hafa kallað hing-
að til að vera viðbúið að myrða
aðrar þjóðir ef á þarf að halda.
Næstsíðasti menntamálaráð-
herra íhaldsins var stundúm að
kássast utan í menningármál,
eins og þegar sekur maður leit-
ar þess staðar þar sem hann
framdi afbrötið. Hann fékk
framgengt einu atriði í viðleitni
sinni: orðið dans var bannað í
útvarpinu. Fór þar mjög saman
andleg reisn og árangur.
ÍSLENÖK menning skal lifa, og
hún mun vara í hjörtum al-
þýðunnar og fyrir starf þeirra
sem 'henni unna. En henni er því
hættara sem Morgunblaðið hef-
ur meiri áhrif, og hún má sann-
arlega gæta sín þegar vinir
þess fara að votta henni ást
sína og trúskap. í tilefni leiðara
þess 1 fyrradag spyrjum við enn
sem fyrr: hvaða ógn er nú fyrir-
búin íslenzkri menningu?
Síöan núverandi menntamála-
ráöherra íhaldsins tók við
völdum haía verið s.einuö 5
glæpatímarit hér í Iieykjavík.
RáSherrann iætur sér vel líka
— o% Slorgunblaðið æmtir
hvorki né skræaitir.
Morgunblaðið — og þögnin hef-
ur einmitt skýlt þeim mörgum
undanfarin ár.:
ÞAÐ eru ýmsir góðir menn
að brjótást í menningarstörfum
hér á landi — ékki vegna
Morguriblaðsins héldur þrátt
fýrir það: þrátt fyrir það að
Morgunbláðið hefur gert smíði
afkástamikillar manridrápsmið-
stöðvar á Reykjanesskaga
KONA SKRIFAR: „Eg er ein
þeirra mörgu sem sjaldan hef-
ur brugðið verr við slysafrétt
en um daginn er litli drengur-
inn á GrettLsgötunni stakk
sig til bana með hnífi. Þetta er
alveg voðalegt til að hugsa
og vita — það á ekki að fá
börnum svona verkfæri í
hendurnar. En ég veit til þess
að miklu yngri börnum en
þetta eru gefnir hnífar, og
það er kannski skiljanlegt
þegar þess er gætt hve börn
hafa gaman af að tálga og
þessleiðis. En samt liggur það
í augum uppi, hve hættulegt
þetta getur verið — einmitt
vegna þess að böm skynja
ekki fyllilega háskann, auk
þess sem það liggur í eðli
þeirra að hamást dálítið og
fara með ólátum. Það er svo
oft sem þau vita ekki hvað
þau gera. Þetta hörmulega
slys ætti að vera viðvörun for-
eldrum. Þeir ættu þó að vita
hvað þeir gera þegar þá lang-
ar til að gleðja börnin sín.“
PÓSTURINN tekur fyllilega
undir orð „Konú“ og vill bæta
þessu við: Bömum, hér í
Reykjavík minrista kosti, eru
fengin fleiri hrritttíleg „lerk-
Börn og hnííar —7. Börn og byssur — Kauþíélág
Eíirðinga?
föng“ en eggjám, þótt ein-
mitt þau geti sennilega leitt
til hastarlegastra slysa. Eg
hef þar ekki sízt í huga bauna-
byssurnar og aðrar byssur.
Eg þekki dreng suður í Kefla-
mk, sem ég hitti hér á götu
um daginn. Hann var létt-
ldæ'ddur r sólskininu, en hann
var með tvær byssur í slíðr-
um, sína við hvora hlið. Og
hann var hinn mannalegasti
með þetta, og var ailtáf að
fitla við byssurnar. Það eru
útlénd áhrif sem valda því að
börnum eru fengin ,,leikföng“
af þessu tagi, og þarf ekki
langt að fara til að sjá hvaðan
þau áhrif em komin. Eg
hugsa að auga þess manns
sem yrði fyrir skoti úr bauna-
byssu mundi ekki telja sig
jafngott fyrst um sinn eftir
Slíka sendingu, en þessar
"byssur og fleiri tegundir munu
nú þykja sjálfsagður sölu-
varningur í hverri leikfanga-
búð. Hér þárf að taka í taúrn-
ana — og það fast.
.EINN aðalþulurinn í útvárpinu
virðist fremur óviss um með-
ferð talaðs orðs — öfugt við
það sem harni ætti að vera.
Mýmörg dæmi cru um það að
hann les ramrriskakkt, og
sjaldan dettur honum í Hug að
leiðrétta sig þótt villan liggi
hverjum manni í eyrum rippi.
Það er eins og hann skilji ekki
textann. Að þessu sinni skal
aðeins eitt dæmi nefnt. Téður
þulur, eem ég veit ekkert
hvað heitir, segir alltaf kéa,
eins og kaupfélagið sé kennt
við einhverja Éfirðinga en
ekki Eyfirðinga. Hann á sem
sagt að segja kea — það er
Kaupfélag Eyfirðinga á Ak-
ureyri sem um er að ræða.