Þjóðviljinn - 12.12.1954, Blaðsíða 7

Sunnudagur 12. desember 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Teiknibókin
í Árnasafni
Tciknibókin í Árnasafní.
Björn Th. Björnsson. Útg.
Heimskringla Reykjavík.
í Árnasafni er ein gömul
bók með öðrum, blöðin velkt og
máð og skörðuð, eða klippt í
tvennt og eitt þeirra gatað þar
eða það hafði verið notað sem
mjölsía. Fræðimenn rýna bók-
ina sínum smásjáraugum. En
þessi bók er ekki í þeirra verka-
hring, því hún er dregin at-
burðamyndum mestmegnis frá
lífi og dauða Krists. Myndim-
ar eru gerðar með útlínum ein-
um, án fjarvíddar.
Af allri okkar myndlisi, frá
fyrri öldum hefur nauðalítið
rekið á fjörur 20. aldarinnar
og er þessi eina teiknibók því
til sönnunar að hér hafi veríð
hámenning í myndlist á 15.
öldinni.
Hvað eigum við af myndlist
annað? Teikningar í handrit-
um, líkneskjur og altaristöflur
og gripi ýmsa, hillur, aska,
veggteppi, rúmfjalir, ýmist út-
skorið eða litað og flest í þeim
stíl sem allt hér í landi tvinn-
ast og þrinnast, málið, Ijóða-
gerðin, gömlu stemmurnar,
byggingarlag húsanna.
Fátt er merkilegra af mynd-
list en þessi gamla teiknibók
frá 15. öld, þeirri öld sem svarti
dauði gekk og stráfelldi þriðj-
ung landsmanna, og svo fáar
sagnir eru þar af leiðandi
bundnar.
Dr. Harry Fett gefur teikni-
bókina út árið 1910. Fyrir þann
sem skoðar myndirnar í þeirri
útgáfu er erfitt að átta sig á
hvaða tilgangi þær hiýði og í
hvaða samhengi þær séu, en
frásögn teiknibókarinnar leikur
jöfnum þræði með teikningun-
um sjálfum, svo nauðsynlegt
er að fá að vita efni þeirra. r
Þegar Björn Th. Björnsson
ræðst í að kanna bókina og fá
hana gefna út, yrkir hann upp
á nýjan stofn.
Hann sýnir okkur miðaldirn-
ar í hnotskurn og leiðir okkur
inn í kaþólskuna að svo miklu
leyti sem þarf, og bregður Ijósi
yfir þá tíma, svo myndirnar
lifna og skýrast. Hann blaðar
með lesandanum í bókinni með
alúð og nærfærni líkt og sjálf-
ur teiknibókarhöfundurinn
hefði gert.
Frásögnin tekur að hrífa,
þegar myndirnar koma í sam-
hengi. Forvitni okkar vaknar
og við spyrjum eins og menn
spyrja á þessari öld: hver
hefur teiknað þetta? Hvað
heitir hann og Hvaðan er
hann? Og kannski spyrjum
við af gömlum vana: Hverra
manna er hann?
Eða er höfundur enginn, er
þetta myndlist af svipuðu tæi
og í Egyptalandi og víðar, þar
sem ekkert höfundarmark
verður séð?
Listfræðingur okkar tíma
getur af nokkrum strikum
eða einni táknmynd heimfært
JÓLANÓTT — Ein af myndum Teiknibókarinnar, smækk
uð ruœr um helming.
listaverkið til ákveðins tíma.
Mjög er sú tilgáta sennileg
að ein sé höndin sem stýrt
hafi pennanum, stíllinn sé
persónulegur, enda þótt ís-
lenzki stíllinn geti verið mjög
ópersónulegur eins og við
þekkjum hann þar sem rætur
hans geymast í jörð á íslenzk-
um sveitabæjum þar sem til
skamms tíma hefur mátt sjá
gamla og nýja gripi, gamla
og nýja útskurði og voðir og
þó fleira af því eldra með
listrænu og hefðbundnu sniði
en hinu yngra.
En í teiknibókinni er um
meiri sköpunargleði að ræða.
Listamaðurinn leikur sér um
blaðið og stjórnar fjöðrinni
eins og hljómsveitarstjóri
heilli sinfóníuhljómsveit.
Sá listamaður stælir ekki
Framhald á 11. síS^-
SAMBYLISFOLK
Þórunn Elfa Magnúsdóttir:
Sambýlisfólk. Skáldsaga.
Bókaútgáfan Tíbrá. Reykja-
vík, 1954.
Þetta er skáldsaga frá gelgju-
skeiði Reykjavíkur, umbrota-
tíma stríðsáranna, þegar of-
vöxtur hleypur í alla limi
hennar og þeir virðast vaxa
hraðar en svo, að búkurinn
valdi þeim. Og þó vex Reykja-
vík ekki of ört fyrir hið ólg-
andi lif, sem streymir um æð-
ar hennar af vaxandi þunga.
Við lestur á upphafi sögunnar
dettur manni í hug, að í raun-
inni sé Reykjavík eins og ófull-
gert fjöibýlishús, rösklega fok-
helt, en þó flutt i einstakar
íbúðir ófullgerðar. Húsnæðis-
málin eru baksvið sögunnar,
baráttan fyrir því að eignast
þak yfir höfuðið, jafnvel þótt
það þak sé annars gólf. Sagan
lýsir i senn baráttunni við
verðbólguna og baráttunni um
að hagnast á verðbólgunni.
Hún lýsir annars vegar þeim,
sem af harðfylgi, jafnvel meiru
en kraftar leyfa, reyna að
koma sér upp húsnæði en sýna
þó réttsýni og heiðarleik í við-
skiptum. Hins vegar lýsir hún
og þeim, sem sýna harðdrægni
og óbilgirni í viðskiptum og
hagnýta sér vinnu annarra til
að koma sér vel fyrir í lífinu.
Þótt húsnæðismálin séu bak-
svið sögunnar, ræður skapgerð
sögupersónanna mestu um
gang hennar. í sögunni koma
fram margar persónur, en að-
alpersónurnar eru auðvitað
konur, þar sem sagan er rituð
af kvenrithöfundi. Eg segi auð-
vitað, því að sjálfsögðu þekkir
kona bezt skapgerð kvenna, og
auk þess brygðist kvenrithöf-
undur skyldu sinni, ef hann
reyndi ekki að vega gegn þeim
aðstöðumun, að karlrithöfund-
ar eru fleiri, með því að gefa
konum meira rúm í sögum sín-
um. Sagan lýsir þó engan veg-
MeistaraverkiS Barrabas
PÁR LAGERKVIST: Ban-abas.
Heimskring'a 1954.
——----------- ★
Barrabas, maðurinn, sem
látinn var laus, þegar Kristur
var leiddur út til krossfest-
ingar, maðurinn, sem Kristur
dó fyrir, svo að hann gat lif-
að áfram þessa heims, hefur
orðið mörgum skáldum yrkis-
efni, bæði fyrr og síðar. Þótt
ekki sé farið aftur fyrir okk-
ar öld, má nefna a.m.k. fjög-
ur norræn skáld, sem skrifað
hafa um þennan mann, sem
Matteus nefnir aðeins band-
ingja, Markús og Lúkas telja
til upphlaupsmanna, er morð
hafi framið, en Jóhannes seg-
ir hafa verið ræningja. Sænska
stórskáldið Hjalmar Söder-
berg skrifaði árin 1928-1932
tvær bækur, Jesus Barrabas
og Den förvandlade Messías,
þar sem hann heldur því fram,
að Kristur og Barrabas hafi
verið ein og sama persónan.
Byggir hann þar á þeirri
staðreynd, að í sumum hand-
ritum Matteusarguðspjalls
bera þeir báðir sama fornafn.
Þessi skoðun mun áður hafa
verið látin í ljós af E. Ren-
an. Fyrir réttum þrjátíu ár-
um samdi Davíð Stefánsson
smásögu, Barrabas, sem birt-
ist í Rétti þrem árum síðar
(1927). Barrabas Davíðs er
ræninginn, sem verður sjónar-
vcur að krossfestingu
Krists, og breytist svo við
það, að síðan á. hann hvorki
samleið með kristnum né ó-
guðlegum. Minnir þessi Barra-
bas dálítið á Barrabas Lag-
erkvists. Nordahl Grieg skrif-
aði áhrifamikið leikrit, Barra-
bas. Hans Barrabas er, sem
vænta mátti, upphiaupsmað-
urinn, byltingamaðurinn, hug-
rakkur, harður og ósvífinn,
sem fólkið dáir þrátt fyrir
hrottaskap hans, og kýs hann
fremur Kristi, sem boðaði
frið og umburðarlyndi.
Barrabas Lagerkvists er
ræningi, ien ekki byltinga-
maður. Hann er frumstæður,
grófgerður, á vissan hátt
andmennskur í eðli sínu, en
þó svo mannlegur, að þegar
Þórunn Elfa Magnúsdóttir
inn einlífi kvenna eða konu-
ríki, heldur halda karlmenn
fyllilega hlut sínum, þó að kon-
um sé helgað meira rúm.
Aðalpersónur sögunnar og
fulltrúar andstæðra skapgerða
eru Dagrún og Auðbjörg Arn-
ardóttir. Dagrún er hetja hvers-
dagslífsins, þott veikgerð sé,
hógvær, réttsýn og hjálpsöm.
Framhald á H. slðu.
lestri bólcarinnar er lokið;.
finnst manni, að í oss flesturr.
sé eitthvað af þsssum Barra-
bas. Hann er leiksoppur h;nna
undarlegustu örlaga, og þc
eiga þau að verulegu leyti
rót í eðli hans sjálfs. Hanit
upplifir krossfestingu Krists
og endar sjálfur líf sitt á
krossi. Hann er sonur hat-
urs og myrkurs, elur samt I
brjósti einhverja óljósa þrá
eftir birtu og samúð, en þó
er sem hann hvorki þoli birtu,
né geti notið samúðar. Hann
er alltaf einn, jafnvel þegar
Pár Lagerkvist
hann er fjötraður við félaga.
sinn, hinn kristna þræl Sa~
hak,en
Sú gata, er einn þú gengur,
til grýttrar auðnar ber
er boðskapur Lagerkvists I
einu af hans ágætustu kvæð-
um. Barrabas kennir beigs í
fyrsta sinn á ævinni við þaö
myrkur, sem kom yfir Hausa-
skeljastað við krossfestingu
Krists, og raunverulega fyrir-
le.it hann þennan Krist fyrir
hans vesaldóm, þar sem hann.
hékk, en þegar hann sjálfur
á sínum krossi ,,fann dauð-
ann nálgast, sem hann óttað-
ist svo mjög, ságði hann út
í myrkrið, eins og hann tal-
aði til þess: — í þínar hendu r
fel ég minn anda. Og síðau
gaf hann upp öndina“. Et
hægt er að tala um geníalt
tvíræð lokaorð skáldsögu, eru.
það þessi orð.
Barrabas Lagerkvists verð-
ur í allri sinni grófgerðu
ruddamennsku og með sínu.
frumstæða tilfinningalífi ein-
hver átakanlegasta persónu-
lýsing norrænna bókmennta.
Og bókin í heild býr yfir
einhverju undarlegu seið-
magni. Lesið hef ég það hér-
lendis um stíl Lagerkvists £
þessari bók, að hann væri ó-
listrænn og raunar enginit
stíll. Þetta er að mínum dómc
hreinasta fjarstæða. Ég hold..
að stíll Lagerkvists hafi sjald-
an verið eins öruggur og lotið
svo fullkomlega lögmálunr.
verksins sjálfs. Lagerkvist
notar hér á köflum hrjúft, en
einfalt, hversdagslegt mál-
færi, sem minnir bæði á bibli-
una og sumar helgisögur og
nær með því einmitt þeim stíl-
blæ, sem við á. Lýsingar þær.
sem hann bregður upp a£
landslagi, lifnaðarháttum og
þióA-i.-ínulagi eru stuttar,
hnitmiðaðar og sterkar. Milli
Framhald é 11. síðu.