Þjóðviljinn - 15.09.1955, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVTLJINN — Fimmtudagur 15. september 1955 —
y--------------------------
IIIÓSVIUINN
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
i — Sfðsíalistaflokkurnn —
L--------------------------
Lifa á skilnings-
leysinu
Morgimblaðið virðist hafa þá
trú á lesendum sánum að það
sé hægt að bjóða þeim upp á
hvað sem er. Því meiri rökleys-
ur þeim mun betra. Síðasta
uppfinning Morgunblaðsins á
þ: ssu sviði er sú að kenna
verkamönnum — þeim sem
læ-gstar hafa tekjurnar í þjóð-
félaginu — um dýrtíðina og
verðbólguna. Verkamenn búa
við of góð kjör; þess vegna er
óhjákvæmilegt að klekkja á
þeim með því að hækka allt i
vorði; ef kaup verkamanna væri
l;ogra mvndi allt falla í ljúfa
lcð á nýjan leik, fullt jafnvægi
rikja, engin efnahagsvandamál.
Þetta er furðuleg kenning og
ekki þarf langan umhugsunar-
fi est til að sjá að hún stríðir
á móti einföldustu reglum ó-
b.'eng'aðrar skynsemi. Hvemig
arti efnnhagslegt öfugstreymi
á þjóðfélaginu að geta verið sök-
þc-irra manna sem minnst bera
úr býtum, sem fá stjúpmóður-
flisar þegar arði þjóðfélagsins
er skipt? Engu að síður er
sagt að til séu menn sem trúa
jþessari hagspeki, og meira að
Scgja munu vera til verkamenn
i málfundafélaginu Óðni, sem
bcra sig upp undan þvd að þeir
brfi a)lt of hátt kaup — þeir
líta víst á sig sem einhverskon-
gr ómaga á framleiðslunni!
Það hlýtur að vera einkenni-
legt umhorfs í heilabúi þeirra
manna sem sporðrenna þannig
þ.igsunarlaust niði Morgun-
b aðsins um sjálfa sig, og ef-
kust trúa þeir þá fullkomlega
öilu öðru sem þeim er sagt.
Þ'-im er það auðvitað heilagur
s; nnleikur að það séu atvinnu-
n kendurnir sem halda uppi tog-
ai aútgerðinni með stanzlausum
lúxusbílainnflutningi sínum, en
brmn nemur nú að verðmæti
fcátt á annaðhundrað milljón kr.
á þessu ári. Auðvitað draga þeir
það ekki í efa að það sé inn-
fmtningur á tóbaki sem geri
sjómönnum kleift að draga síld
úr sjó og brennivínssala sé und-
irstaðan að lífskjörum opin-
: rra starfsmanna. Og ef eitt-
fc”að stangast á við þessa frum-
lcgu lífsmynd þeirra, loka þeir
Eöeins öllum skilningarvitum.
Auðvitað leiða þeir aldrei hug-
ann að því hvemig hinir merg-
scgnu atviimurekendur fari að
því að byggja sér fleiri og
g.æsilegri lúxushallir en dæmi
eru til í sögu þjóðarinnar áður,
fcvernig þeir fara að því að
ptunda lúxuslíferni eins og það
fcr ýktast með öðrum þjóðum.
1 augum Óðinsmanna eru og
vtrða atvinnurekendurnir mátt-
arstoðir þjóðfélagsins sem eru
að sligast undan taumiausum
kaupkröfum verkafólks.
Það er Morgunblaðinu lífs-
he.uðsyn að meirihluti þjóðar-
ir.nar skilji ekki það sem er að
gv-rast í þjóðfélaginu. Hins veg-
ar er það vonlaust verk og
andstætt þróuninni að binda allt
traust sitt við blekkingar og
skilningsleysi, og það fylgi sem
byggt er á slíkum grunni á sér
skamma framtíð.
Búlgarskt ljóðskáld
gefur næsta óljósa hugmynd
um listfengi hins búlgarska
skálds; þýðandinn valdi sér
það ljóðið er honum virtist í
fljótu bragði einna auðveldast
viðureignar. Mikill hluti kvæð-
anna er ortur undir fastri
hrynjandi og auk þess rimað-
ur; sýnast mér þau Ijóðin að
öllum jafnaði snjallari, eins
Ein þeirra ályktana sem
Heimsfriðarráðið samþykkti á
fundi sínum í Búdapest í júní
1953 hljóðaði svo:
„Er vér höfum nú leitazt
við að meta þann mikla skerf,
er búlgarska ljóðskáldið og
þjóðhetjan Nikola Vaptsaroíf
lagði málstað friðarins og vin-
áttu þjóðanna, höfum vér á-
kveðið að veita honum friðar-
verðlaun Heimsfriðarráðsins
fyrir árið 1952“.
Samþykktin var ekki lengri;
þess var ekki getið að veið-
launin voru veitt látnum
manni, æviatriði hans voru
ekki rakin. Nú hefur Þjóðvilj-
anum borizt bók er geymir
enska þýðingu á allmörgurn
ljóðum Vaptsaroffs; mér þykir
sýnt af þessari bók að liann
hafi verið einn af stórskáld-
um álfunnar á fjórða og önd-
verðum fimmta tugi aldarinn-
ar. Hann er alinn — og dáinr
— í landi sem sjaldan er látið
koma við sögu heimsbókmennt-
anna; má vera að ýmsurn les-
endum blaðsins þyki þeim :.um
fróðlegra að rakin séu æviat-
riði hans í einum dáiki eða svo,
og er einkum farið eftir ior-
mála nefndrar ljóðabókar.
Nikola Vaptsaroff fæddist
árið 1909 í smábænum Bansko,
er liggur við rætur Pirinfjalls
sem nefnt er í eftirfarandi
ljóði. Gáfur drengsins komu
fljótt í ljós. Móðir hans kunni
að meta þær og vísaði honum
ungum veg inn í þjóðsagna-
heim búlgarskrar aiþýðu; síðar
vakti hún áhuga hans á Shake-
speare, Göthe og öðrum sígitd-
um höfundum. En það voru
ekki bækur einar sem höfðu
áhrif á Nikola unga, heldur
einnig lífið í umhveríi hans,
heimssögulegir atburðir i æsxu
hans. Búlgaría „tók þátt“ í
Balkanstríðunum 1912—1913,
síðan í heimsstyrjöldinni 1914^"
—1918; að þeim búnum var
hún hálfeytt land. í september
1923 gerði búlgarskur verkaiýð-
ur uppreisn gegn kúgurum
sínum; hún var barin niður af
hryllilegri grimmd. Þá var
Nikola 14 ára, en þeir atburö-
ir liðu honum ekki síðan úr
minni.
Ári síðar hóf hann nám í
menntaskóla, og tók íljótlega
forustu í menningarstarfi nem-
enda í róttækum anda. Þar
stofnaði hann til dæmis leik-
félag er flutti ýms íeikrit, sem
fólu í sér þjóðfélagsgagnrýni
eða boðuðu jafnvel nýja tíma.
Á þessum árum komst hann í
náin kynni við helztu verk
búlgarskra og rússneskra
stórskálda á fyrri öld, og voru
þeir æ síðan eftirlæti hans.
Tveimur árum síðar innritaðist
hann í sjóliðaskóla í Varna.
Vistin þar átti mjög illa við
hann; sökkti hann sér þeim
mun dýpra niður í lestur bók-
mennta í frístundum sínum, og
orti fyrstu bemskuljóð sín. í
námi sínu kynntisthann nokkr-
um róttækum sjómönnum, er
smygluðu inn marxískum bók-
menntum og blöðum; af lestri
þeirra réðst hugmyndastefna
hins unga skálds.
Árið 1931 sigldi hann til
margra hafna við austanvert
Miðjarðarhaf, og má sjá af
Ijóðum hans síðar að kynni
hans af lífinu i þessum hafnar-
borgum hafa haft á hann mikil
áhrif. Nokkru síðar gerðist
hann vélamaður í verksmiðju
einni í smábænum Kocherin-
ovo. Þá voru erfiðir tímar fyr-
ir búlgarskan verkalýð: samtök
Nikola Vaptsaroff
þeirra höfðu að heita má verið
brotin á bak aftur, brottrekst-
ur og ofsókn vofði yfir hverj-
um einum sem ekki laut þræla-
haldaranum í auðmýkt. Vapts-
aroff hófst handa um upplýs-
ingu verkamanna, dreifði meðal
þeirra framfarasinnuðum blöð-
um og tímaritum, auk þess
sem hann kom upp leikflokki
í verksmiðjunni, og fékk hljóm-
listarfólk til að flytja verka-
mönnum list sina. Þetta fram-
tak var hættulegt ríkjandi
þjóðskipulagi —Vaptsaroff var
rekinn.
Árið 1936 kom Vaptsaroff til
Sofiu, höfuðborgar Búlgaríu.
Hann var þá 27 ára að aldri;
en honum hafði unnizt tími til
að gerast „yfirlýstur óvinur
ríkjandi þjóðskipulags“ í Búlg-
aríu, og þessvegna átti hann
ekki að fá neina atvinnu í borg-
inni. Að lokum leyfðist honum
þó að gerast kyndari í verk-
smiðju einni. Það var erfið
vdnna og langur vinnudagur,
en það var þó hér og nú sem
Vaptsaroff komst fyrst í per-
sónuleg kynni við róttæka
samtíðarrithöfunda og lista-
menn. Þeir vöktu athygli hans
á sovézkum byltingabókmennt-
um; kynni hans af ljóðum
Majakofskís urðu honum sér-
staklega afdrifarík. Er Vapts-
aroff oft líkt við hinn rúss-
neska meistara, er hann dáði
umfram öimur skáld. Á þessum
árum reis skáldskapur hans í
fulla hæð — enda gerðist nú
skammt til hinztu tíðinda.
Búlgaría varð hernaðarbæki-
stöð nazista árið 1941. Verka-
mannaflokkur landsins skipu-
lagði vopnaða andspyrnu gegn
hinum þýzku innrásar- og her-
námsmönnum. Vaptsaroff tók
sæti í ,,hernaðamefnd“ þeirri
er miðstjórn flokksins setti á
laggirnar. En honum gafst að-
eins stuttur stundarfrestur: 4.
marz 1942 var hann handtek-
inn. Hann var píndur nokkra
mánuði. Þegar það bar ekki
árangur var hann riæmdur til
dauða, 22. júlí 1942. Þann dag
orti hann siðasta kvæði sitt:
Eitt banvrænt skot, og ormar
legjast á náinn; það er einfalt
og rökrétt, og við fáum ekki
gert við því. Samt mun ég
verða með þér framvegis í
storminum, þjóð mín, því svo
hef ég unnað þér. — Daginn
eftir var Nikola Vaptsaroff
tekinn af lífi.
Ljóð það sem hér fer á eftir
Þetta land
sem ég hef imdir fórum' mér,
þetta land
sem vorblærinn vekur —
þetta land er ekki mitt eigið
land,
þetta land er útlent,
— eða skjátlast mér?
Eg held af stað í morgunsárið.
Verksmiðjugeilin
er þéttskipuð verkamönnum
— endalausrl röð.
Ein er tllfimiing okkar,
ein er hugsun olckar;
samt sem áður:
mér finnst þetta ekki vera
mltt land;
það verð ég að játa.
Mitt land.
er baðað geislum vorsólar,
geislaregnið
steypist yflr land niitt;
ég skynja hjarta landsins
d.júpt í mold þess,
úr moldinni spretta Mómin
og opna krónur sínar.
Vílr mínu landi
laugast tindur Pirlnfjalls
himinlinduni,
þytur stormslns í skóginum
er lofsöngur,
yfir Ohrid hvelfLst hiádjúpið
■vítt, - *
og lengra suður
liggur Eyjahafið bjarta. i
Blóðið streymir mér til hjarta
og fyllir hol þess,
og mhmingin
gerlr hug miim gljúpan . . .
Mitt land! Mitt eigið fagra
Uuid —
mettað órósemi,
driflð blóði.
og verða vill þegar skáld hafa
hætti á valdi sinu á annað
borð. En þetta ljóð gefur þó
nokkra sýn inn í hugmynda-
Framhald á 10. síðu.
Bandaríkin óttast?
HvaS er það sem
Það er auðséð að jafnvel
hernámsblöðin sjálf eru feim-
in við hið kynlega boð „verk-
lýðsleiðtoga" til Bandaríkj-
anna og vilja sem minnst úr
þvi gera. Jafnvel fau kynoka
sér við að verja þær aðfarir
að bjóða „fulltrúum islenzJtr-
ar verkalýðshreyfingar" án
þess að tala orð við verklýðs-
hreyfinguna sjálfa, hvorki
'heildarsamtíökin né eiimtök
verklýðsfélög. Enda er þessi
aðferð ósvífin móðgun við al-
þýðusamtökin.
Að sjálfsögðu hefðu öllum
þótt það ánægjulegar fréttir
ef bandarískir valdamenn
hefðu boðið verklýðshreyfing-
unni sjálfri að sénda fulltrúa
vestur um haf. En alþýðusam-
tökin geta ekki sætt sig við
það að óviðkomandi aðilar
velji verðuga fulltrúa úr hópi
hennar og geri þá gíðan að
- ... é-l ii-uiij-,. inóo.
gert. Þegar verklýðssamband
Sovétríkjanna bauð fulltrúum
austur í vor var það boð að
sjálfsögðu sent til Alþýðusam-
bandsins. Alþýðublaðið reyndi
um daginn að skýra það með
þvi að Sovétríkin hafi vel-
þóknun á núverandi stjóm
ASl, en þá hafa þau ekki
haft síðri velþóknun á stjóm
Helga Hannessonar og félaga
'hans, því vorið 1954 barst
stjóm ASl einnig boð um að
senda fulltrúa á 35 ára af-
mæli sovézka verklýðssam-
bandsins. Af einhverjum á-
stæðum var því boði ekki
tekið.
Annars er það kynlegt að
bera saman boð Sovétríkjanna
og Bandaríkjanna um þessár
mundir, en bæði ríkin gera
mikið að því að bjóða til sín
erlendum gestum. Sovétríkin
virðast leggja á það megin-
kynnast aðstæðum af eigin
raun. Bandaríkin halda uppi
hinu margbrotnasta kerfi til
að hindra að nokkur sá maður
komist til landsins sem eitt-
hvað kann að sjá athugavert
við bandarískt stjómarfar.
Þeir em svo nákvæmir, að
það hrökk engan veginn til
að völdustu ráðamenn her-
námsflokkanna kysu fulltrú-
ana í ,,verklýðssendinefndina“.
Allir voru þeir yfirhevrðir
eins og sakamenn, tekin af
þeim fingraför og þeir urðu
að gefa hinar margbrotnustu
skýrslur um allan lífsferil
sinn, ættingja sína, vini og
kunningja. Svo strangar vom
þessar varúðarráðstafanir að
það tókst ekki að finna nema
einn „Framsóknarverkamann“
á öllu landinu sem kæmist í
gegnum nálaraúgað; en
Framsókn var upphaflega boð-
ið að velja tvo!
Það er von að menn spyrji:
Hvað er það sem Bandarík-
in óttast? Hvað er það sem
engir mega kynnast af eigin
raun nema nákvæmlega kos-
fulltrúum !ýjerklýð4hréýfingári-1 ' aSílfátí.tít,aíá'íaiidstasftí>iiiÍÞ'J éiíiýklalið harðgerðustu ■
innar sjalírár eins‘ og nú'ér óg,?j^Í)á-'Íáiflí,..K6öt' á“áð - BándaTíkjadindla ?