Þjóðviljinn - 15.09.1955, Blaðsíða 7

— Fimmtudagur 15. september 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Eitt þeirra vandamála sem .
nú er mest rætt manna á
meðal eru vandræði þau, sem
hljótast af hinni ofboðslegu
óþurrkatíð sem í sumar hefur
herjað meira en helming
landsins, eða allt Suðtirland,
Vesturland og stóran hluta
Norðurlands. Að vísu er hér
síður en svo um neina nýjung
að . ræða. Slík óþurrkasumur
hafa alloft komið um nokkra
hluta landsins, og má minnast
hins síðasta 1950, er var eitt
hið versta, sem .menn mundu
eftir á Austur- og Norðaustur
landi. Að öllu samanlögðu
mun áreiðanlega mega segja
hið sama um þá landshluta
sem óþurrkarnir hafa herjað
mest í sumar, og engan veg-
inn hægt að bæta tjón það
er þeir hafa valdið. En alltaf
er þó betra að athuga úrbóta-
möguleikana í tíma og má
áreiðanlega segja, að fremur
sé það of seint en of snemma,
sem Búnaðarfélag íslands hef-
ur tekið málið til athugunar.
Dráttur er vitanlega, og að
vísu með nokkrum rétti, af-
sakaður með því, að í lengstu
lög hafi verið vonazt eftir
batnandi tíðarfari, sem bætt
gæti nokkuð úr skák. En þá
má fullyrða, að mjög langt er
síðan að auðséð var að hey-
fengur hlyti að verða bæði
minni og einkum :þó miklu lé-
legri en í meðalári á þeim
svæðum sem óþurrkarnir hafa
verið mestir.
Kjarni málsins
I blaðaviðtali sem nýlega
hefur birt verið við Pál Zóp-
hóniasson búnaðarmálastjóra
eftir að hann hafði ferðazt
um Ves'turiand til þess að
kynna sér ástandið þar, gefur
hann þær upplýsingar, sem
raunar þurftu engum að koma
á óvart, að ástandið sé all-
breytilegt eftir því hvernig
aðstaðan sé til heyverkunar,
bæði á einstökum býlum og
í einstökum hreppum. Þannig
sé ástandið langlakast þar
sem minnst sé hlöðurúm fyr-
ir vothey og lítið um súg-
þurrkunaráhöld. Þótt segja
megi að slíkt þýði ekki um
að ræða héðan af í sambandi
við að bjarga því sem bjargað
verði, á þessu ári, þar sem nú
sé of seint að ráða bót á þvi,
þá er þetta þó málefni til sér-
stakrar athugunar. Mun frek-
ar vikið að því síðar, þvi hér
er einmitt um að ræða þann
kjarna málsins, sem framveg-
is verður að gefa meiri gaum
en hingað til, ef ekki á sífellt
að endurtaka sig sama sagan,
í einum hluta landsins í ár,
og öðrum á næsta ári.
Lærum af
mistökunum
Ekki verður því neitað að
svo mörg óþurrkasumur hafa
gengið yfir land vort að nokk-
uð ættum við af þeirri reynslu
að hafa lært um það hvernig
snúast beri við þegar slíkt
ber að höndum. Nærtækast
er þó dæmið frá 1950 um
norðausturhluta landsins, sem
fyrr er á minnzt.
Því miður urðu þá mistök
allmikil, sem ollu stórtjóni og
er full ástæða til að gæta
þess nú rækilega, að láta slíkt
ekki fyrir koma í annað sinn.
er minnzt er þetta:
1. Bændur munu of mjög
hafa treyst á það að aðstoð
sú, sein heitin var af hinu op-
inbera mundi nægja til að
bæta óþv.rrkt tjónið, og gættu
þess þvi ekki að fækka svo
búfé'ia að það sem ó vetur
var sett, væri birgt með fóð-
ur í hörðum vetri.
2. Fóðurbætir sá, er bændur
höfðu pantað var að nokkru
leyti ófluttur af verzlunar-
stöðumnn heim til þeirra þeg-
ar snjókyngin hófst og vegir
tepptust. Þar sem svo var
olli það miklum vandræðum
og skapaði stóraukinn flutn-
ingskostnað.
Ásmundur Sigurðsson:
3. Heybirgðir þær, sem þá
voru fáanlegar til kaups, eink-
um í þeim héruðum sem niður-
skurður á fé hafði nýlega ver-
ið geröur vegna fjárskipta og
því voru fjárlaus, höfðu ann'-
að hvort ekki verið pantaðar í
tíma, eða voru að minnsta
kosti ófluttar, og olli það enn
þá meiri flutningavandræðum
og kostnaði en fóðurbætis-
birgðirnar, sem fyrr voru
nefndar. Óhætt mun að full-
yrða, að ef alls þessa hefði
verið betur gætt, þá hefðu
hiótizt stórum minni vand-
ræði, bæði af óþurrkunum um
sumarið og hinum miklu harð-
indum er veturinn á eftir
færði þessum landshlutum.
(Eínginn skyldi halda að á
þetta viðkvæma mál sé minnzt
til þess að ýfa gömul sár eða
í árásarskyni á neinn sérstak-
an aðila, heldur aðeins til að
minna á það, að við verðum
að færa okkur í nyt okkar
eigin reynslu í þessu máli sem
öðrum. Og hér er vissulega
uín svo þýðingarmikið mál að
ræða, að engu atriði má
gleyma, sem dregið gæti úr
tjóni því sem orðið er.
Mjólkurframleiðsl-
an í hættu
Að einu leyti er þó ástandið
núna frábrugðið því sem var
1950. Þá herjuðu óþurrkarnir
austurliluta landsins, þar sem
mjög lítil mjólkurframleiðsla
var. Nú hafa óþurrkarnir herj-
að aðalmjólkurframleiðslu-
svæðin, er birgja Reykjavík
af neyziumjólk og að allmiklu
leyti af öðrum mjólkurvörum.
Þurfi að fækka kúastofninum
á þessum svæðum verulega,
þá hlýtur það að hafa í för
með sér mjólkurleysi í
Reykjavík, a.m.k. í vetur, e.t.
v. lengur. Þetta mál snertir
því á beinan hátt meira en
helming þjóðarinnar, þótt með
ólíkum hætti sé. Að þessu
okkur enn betur nauðsyn þess
að hindra slíkt í framtíðinni.
Farið er nú að ræða um
leiðir þær sem líklegastar séu
til úrbóta. .Rætt hefur verið
um að tryggja fóðurbæti bæði
innlendan og erlendan. Einnig
hefur verið rætt um heykaup
til óþurrkasvæðanna. Þetta
er í raun og veru svo sjálfsagt
að ekki þarf að fara um það
mörgum orðum. Þó má búast
við að minna verði um sölu
heys en í reyndinni varð 1950
af þeirri einföldu ástæðu að
nú eru engin héruð sauðfjár-
laus vegna fjárskipta. En að
því leyti sem hægt er að leysa
málið á þann hátt þá er vit-
arilega sjálfsagt að gera það,
og framkvæma alla þá flutn-
inga áður en nokkur hætta er
á að samgöngur tefjist vegna
fannkomu og frosta. Sama
gildir vitanlega um fóðurbæt-
isflutningana.
Eðlilegast að
aðstoð verði veitt
gegnum
Bjargráðasjóð
En óhætt má fullyrða að
einhverskonar f járhagsleg að-
stoð verði að koma til greina.
Þar liggur auðvitað beinast
við að sú stofnun sem beinlín-
is er til þess ætiuð að hlaupa
undir bagga í tilfellum sem
þessum, taki það hlutverk að
sér, að öllu þvi leyti sem fjár-
hagsgetan leyfir. En sú stofn-
un er Bjargráðasjóður Is-
lands. Að vísu má telja lík-
legt að fjárhagsgeta hans
hrökkvi ekki til, en að flestu
leyti væri æskilegast að því
leyti sem um verður að ræða
fjárhagslega lána- eða styrkt-
arstarfsemi, þá færi hún fram
á vegum hans.
Því miður hefur þess ekki
verið gætt sem skyldi á und-
anfömum tímum lækkandi
peningagildis að tryggja
sjóðnum nægilega auknar
tekjur. Nokkuð var þó reynt
úr því að bæta fyrir nokkr-
um ámm, en vafalaust er
fjárhagur hans þó ekki svo
góður sem æskilegt væri.
Bjargráðasjóðurinn var
fyrst stofnaður með lögum
1913 og er myndaður af tram-
lögum sveitarfélaganna ásamt
mótframlagi frá ríkinu. Er
framlag hvers héraðs fyrir sig
séreign þess, en sá hluti
sjóðsins sem myndaður er af
framlagi hins opinbera, sam-
eign allra héraða landsins.
1 12. gr. laganna segir svo:
„Ef hallæri ber að höndum
á hvert hérað tilkall til sér-
sinni. Ef haustbirgðir reynast
svo litlar í einhverju héraði
að ’hætt er við bjargar-
skorti fyrir menn eðá skepn-
ur, ef illa vetrar, þá má hér-
aðið með leyfi bjargráða-
stjórnarinnar neyta séreignar
sinnar til að kaupa eða
tryggja sér vetrarforða, en
það fé sem þannig er notað,
skal greiða aftur að fullu, en
vaxtalaust, í bjargráðasjóðinn
á ársfresti, nema það komi til
útbýtingar samkvæmt 1. máls-
grein þessarar greinar. Nú
hrekkur ekki séreign einhvers
héraðs til forðatryggingar eða
hjálpar í hallæri, og má þá
stjórnarráðið með ráði bjarg-
ráðastjómarinnar veita því
héraði vaxtalaust bráðabirgða-
lán af sameignarfé sjóðsins
gegn veði í bjargráðagjaldi
héraðsins. Ef mikil óáran
gengur um land allt og bjarg-
ráðasjóðurinn kemst í fjár-
þröng þá má ríkisstjórnin, ef
bjargráðastjómin fer þess á
leit, lána bjargráðasjóðnum fé
úr ríkissjcði eða útvega hon-
um lán annarsstaðar gegn
veði í eignum og tekjum sjóðs-
ins“.
Eins og sést á þessu er
hægt samkvæmt ákvæðum
þessarar lagagreinar að fram-
kvæma þá fjárhagsaðstoð, sem
um væri að ræða, ef sjóðnum
er séð fyrir því fjármagni,
sem hann þarf.
Mjög þykir það illt að
skerða höfuðstólinn með því
að nota séreign héraðanna til
beinnar útbýtingar, svo sem
ráð er fyrir gert í 1. máls-
grein greinarinnar. En það
má einnig fullyrða, að sé það
nokkuratíma réttlætanlegt að
Asmundur Sigurðsson
lejrfa héruðunum að nota sér-
eign sína á þann hátt, þá sé
slikt ástand fyllilega fyrir
hendi núna. Ætti þ'VÍ að
heimila þeim að verja þessu
fé svo langt sem það hrekk-
ur til óafturkræfra framlaga
milli þeirra sem verst eru
settir, en gæta þess jafnframt
vandlega að skipting sú komi
sem réttlátast niður, í sam-
ræmi við efni og aðstæður.
Af sameignarfé sjóðsins
ætti síðan að veita vaxtalaus
lán til fóðurkaupa. Vafalaust
þyrfti að nota þá heimild, sem
fólgin er í síðustu málsgrein
fyrrnefndrar lagagreinar um
að útvega sjóðnum viðbótarfé
annaðhvort með láni úr rík-
issjóði eða á annan hátt, því
eins og fyrr er að vikið mun
engin von til þess að sjóður-
inn sé nægilega öflugur til að
leysa væntanlega þörf. En þar
sem Bjargráðasjóði er með
lögum einmitt ætlað það hlut-
verk, sem hér um ræðir sýnist
vera bæði eðlilegt og sjálf-
sagt að aðstoð sú sem veita
þarf fari sem mest fram á
vegum hans. Að öðru leyti
skal ekki frekar rætt hér um
fyrirkomulag í einstökum at-
riðum en aðeins lögð fyllsta
áherzla á, að hér er um að
ræða vandamál, sem allt kapp
verður að leggja á að leysa
á sem beztan hátt, bæði fyrir
framleiðenduma, neytenduma
og þjóðarbúið sem heild.
Nauðsynlegt að
leita nýrra kjöt- ;
markaða
En þrátt fyrir það, þptt
gert yrði nú allt sem hægt
er til að bæta úr ástandi því,
sem skapazt hefur, má óhætt
fullyrða, að ekki verði komizt
hjá að fækka búfé á óþurrka-
svæðinu svo verulegu nemi.
Enda ættum við að vera orðn-
ir það ríkir af reynslu í svip-
uðum tilfellum, að vita að
ekkert er hættulegra fyrir bú-
skapinn en slæmur ásetningur
búfjárins.
Enda hefur það þegar kom-
ið opinberlega fram, að ýmsir,
sem til forustu hafa valizt í
félagsmálum bændastéttarinn-
ar, hafa þungar áhyggjur af
því að slátrun verði svo mikil,
að innanlandsmarkaðurinn
taki ekki við nærri því állri
kjötframleiðslunni, og muni
því þurfa að koma til allmik-
ils útflutnings. Hefur í því
sambandi verið rætt um ,sér-
stalca vcrðtryggingu fyrir út-
flutt kjöt í fomii sviþúðu
bátagjaldeyrinum svonefnda.
Með þessu er í raun og ýem
verið að slá því föstu að is-
lenzkur landbúnaður geti á
engan hátt verið samkeppnis-
fær um kjötútflutning neins-
staðar á mörkuðum heimsins.
Ég tel algjörlega rangt að slá
því föstu að svo komnu máli.
Að visu mun enski markaður-
inn ekki gefa fullkomlega
sama verð og innanlandsverð
er nú. Og enn fremur var
reynslan af hinum ameríska
kjötmarkaði, sem mest var
gumað af fyrir fáum árum,
slík, að nú dettur landbúnað-
arleiðtogum vomm eklci í hug
að nefna hann á nafn sem
samkeppnisfæran við innan-
landsmarkað. En þar fyrir er
engin ástæða til að gefast upp
við markaðsleit, eins og hvergi
nema í Englandi og Banda-
rikjum Norður-Ameríku sé til
fólk, sem sé kjötneytendur.
Við skulum ekki gleyma því,
að þegar við vorum komnir í
lireinasta öngþveiti fyrir örfá-
um árum með fiskframleiðsl-
una, vegna þess að markaðirn-
ir í Englandi og Ameríku
brugðust öllum vonum, þá
reyndust einmitt nægir mark-
aðir í löndum Austur-Evrópu,
fyrst og fremst í Sovétríkj-
unura, aðeins þegar leitað var
eftir þeim. Og jafnframt
reyndust þeir mun hagstæðari,
’hvað verð snerti heldur en
nokkrir aðrir.
Ef sama sagan gæti gerzt
með dilkakjötið okkar, væri
mikið framtíðarvandamál
leyst fyrir íslenzkan landbún-
að.
Nú mun margur spyrja
hvort nokkrar líkur séu til að
svo geti orðið. Þeim skal bent
á, að á allra síðustu- árum
Framhald á 10. síðu
En það semyfyjrftt ogi,fre*n.@t,..]'irtey^í.ef ;mál$t þ^.^eðm.^ra^.^ei^naþ;^innar^tU útbýtingar
er átt við þegar;á;jþau.jnistök'; • *iú p^.^etíi^ð ;ýð ^yna* sámkvÆintÞj^rgýáðasamþykkt
BnrÁttAn vid
óþurrkinn